Elımızdegı marketingtık taldau jäne zertteu ortalyǧynyŋ mamandary künı keşe qazaqtyŋ tūtynyp jürgen as-auqatynyŋ sapasyna saraptau jasady. Eldegı kün körıs sebetınıŋ kölemın tarazyǧa salyp kördı. Atalmyş ortalyq mamandary arnaiy zertteu barysynda «Qazaqstan halqy azyq-tülıktı tūtynyp jürgen joq, ūtylyp jür»degen qorytyndyǧa kelgen.
Būl rette ortalyqtyŋ ekonomist-sarapşysy Maral Törtenovanyŋ aituynşa, bızdegı azyq-tülık sebetın özge eldermen salystyrudyŋ özı yŋǧaisyz. Mamannyŋ baiyptauynşa, TMD elderımen salystyrar bolsaq, ırgemızdegı özbek aǧaiyndardyŋ özı byltyrǧy jyly, qazaqtardan ettı köbırek tūtynypty. Sol tärızdı qyrǧyzdar da qūrt, qatyq, airan, süt degendı bızdıŋ elden köbırek tūtynǧan. Täjıkterdıŋ de azyq-tülık sebetı bızdıkıne qaraǧanda molyraq.
Būǧan qatysty ekonomist-sarapşy Maral Törtenova:
«TMD elderı arasynda soŋǧy üş jylda Özbekstan halqynyŋ ärbırıne şaqqanda olar 120 kelıdei et tūtynǧan. Al bızdıŋ Qazaqstan halqy bır jylda şamamen är adamǧa şaqqanda 72 kelı ettı mıse tūtypty. Sol tärızdı qyrǧyzdarda bır adam ai saiyn 20 litrdei süt tūtynsa, bızde būl körsetkış 9-11 litr. Tıptı halyqtyŋ arasynda mülde süt tūtynbaityn, ettı aluǧa äleumettık jaǧdaiy kötermeitın otbasylar köbırek kezdesken. Täjıkterdıŋ azyq-tülık sebetınde kökönıs, jemıs-jidek, et, süt airan önımderı tıptı tūrmysqa qajettı taǧy basqa zattar qosylyp, biyl olarda azyq-tülık sebetıne 122 türlı önım engen.Al bızde būl tızım nebärı 43 türlı önımnen qūralǧan. Europa elderınde azyq-tülık sebetıne sebetıne 250-300 türlı önım enedı. Olarmen tıptı salystyruǧa da kelmeidı. Şyndyǧyn aitqanda bızdıŋ Ükımet halyqty jappai dietaǧa otyrǧyzyp qoidy. Qazır ne eŋbekaqysyn ala almai, alǧan künde ony qaida jetkızerın bılmei aş qūrsaq jürgen qauymnyŋ qarasy barşylyq. Demek bızge bolaşaqta naq osy azyq-tülık sebetın tūtynuǧa qatysty oŋ özgerıster engızu qajet»,- dedı.
Ol qandai özgerıster boluy kerek?
Maman alǧa tartyp otyrǧandai, bızge aldymen kün körıs sebetınıŋ qūramyn özgertıp, tolyqtyru kerek. «Qūramyna 43 türlı önım kıretın kün körıs sebetı damuǧa ūmtylǧan el üşın öte arzan» deidı maman. Demek bız üşın aldaǧy uaqytta kün körıs sebetın sapaly, ärı qauıpsız etu maŋyzdy bolmaq.
Būǧan qatysty ekonomika ǧylymynyŋ doktory, professor Atamūrat Şämenov:
«BŪŪ mälımetıne säikes älemde 795 mln adam nemese ärbır segızınşı adam aştyq jaǧdaida ömır sürude. 1,2 mlrd adam aşqūrsaq boluda, aştyqtan künıne 10 myŋ bala jäne 25 myŋ eresek adam köz jūmuda. Aştyqtyŋ jaŋa türı būl damuşy elderdegı adamdardyŋ aşyǧyp jüruı, iaǧni bar bolǧany täulıgıne 2400–2500 kkal ornyna 1000–1800 kkal bolatyn tamaq jeu. Mūndai adam sany älemde 2 mlrd eken. Osy jerde aita keteiın Belarus elınde fiziologiialyq norma är topty, iaǧni jastar men egde adamdardy aiyra otyryp olardyŋ taǧam tūtynu mölşerın kelı jäne kilokaloriimen belgılegen. Al Qazaqstanda ondai jaŋadan bekıtılgen norma joq. Azyq-tülıkpen özderın 100 paiyz tek 7 memleket, 70-80 paiyzben – 75 memleket, 50-60 paiyzben – 1 mlrd tūrǧyndar tūratyn 50 memleket qana qamtamasyz etedı.al eseptesek, 1990 jyldan berı jer şarynda adam sany 1,9 milliardqa köbeiıp otyr, iaǧni tamaqqa degen sūranys küşeiude. Sondyqtan halqyn tamaqpen qamtamasyz etu būl memlekettıŋ öz halqy aldyndaǧy paryzy ǧana emes, būl degenıŋız ūşy-qiyrsyz sūranys, eşqaşan tausylmaityn naryq. Būl Qazaqstannyŋ keleşekte azyq-tülık tūtynuǧa sauatty qarau kerek ekenın, osy maqsatta türlı sauatty jobalardy qolǧa alu kerektıgın körsetedı»,- deidı Atamūrat Şämenov.
«Bız üşın bolaşaqta ekonomikalyq mehanizmderdı dūrys paidalanǧan jön» ekenın mamandar alǧa tartyp otyr. Ol üşın bırınşı kezekte azyq-tülık qauıpsızdıgınen bastap, ony tūtynu, azyq-tülık sebetınıŋ qūramyn molaitu tärızdı jobalarǧa kırısıp ketken jön.
«Qazır azyq-tülık sebetınıŋ qūramyn molaityp, ondaǧy qatyp qalǧan tızımdı özgertkımız keledı. Azyq-tülık sebetı eŋ tömengı künkörıs deŋgeiımen esepteledı. Bızdıŋ elde eŋ tömengı künkörıs mölşerı 26915 teŋge. Mıne, Qazaqstanda bır adam osy somaǧa bır aiǧa as-auqatyn, kiım-keşegın alady, basqa da tūtynu qyzmetterın tūtynady. Qazırgıdei infliasiia dendep tūrǧan kezeŋde 26 myŋ teŋgege adam joq-jıtıgın tügendei alady dep aitu qiyn. Sondyqtan adamdar kiım alatyn kezde tamaǧynan tartady. Tamaq alatyn kezde kiım kimei-aq jüruge mäjbür. Al mūnyŋ arty halyqtyŋ küizelısın arttyrady. Endeşe būl arada ekonomikalyq tetıkterdı sauatty etu kerek. Elde jūmyssyzdyq, infliasiia bolmauy üşın otandyq önım şyǧarudy qoldau kerek. Otandyq öndırıs oryndaryn köbeitu kerek. Bügın aşylyp, üş aidan keiın jabylyp qalatyn jūmys oryndary emes, naqty tüsımı bar jūmys oryndarynyŋ aşylu tetıkterın qarastyru kerek. Sonda halyq aşqūrsaq bolmaidy, orynsyz dietada jürmeidı»,-dedı sarapşy Maral Törtenova.
Qarlyǧaş Zaryqqanqyzy
"Adyrna" ūlttyq portaly
