Qazir elimizde Qazaqstanǵa Qytaıdan enetin 55 zaýyt máselesi qyzý talqyǵa túsip jatqan kez. Qarapaıym halyq Qazaqstan men Qytaı eliniń birikken osy jobasyna qatysty birqatar kúmándi pikirler aıtqanymen, bizdiń atqarýshy bılik atalmysh jobaǵa shań jýytpaı otyr.
Jalpy, Qytaı tarapy álemdik qaýymdastyqty nyǵaıtady dep, «Bir beldeý - bir jol» atty Jibek jolyn damytý ıdeıasyn usynǵaly beri Qazaqstan men Qytaı arasyndaǵy ekonomıkalyq qarym-qatynas tereńge boılap barady. Qazirde Qazaqstanda óndiriletin munaıdyń 25 paıyzyn Qytaı kompanııalary óndirip jatyr. Qytaımen birge jumys istegen jyldar aralyǵynda Qazaqstan arqyly Qytaıǵa 100 mln tonnadan astam munaı, 180 mln sharshy metr gaz jiberilgen. Endi bolashaqta Qazaqstan men Qytaı qarjylyq quny 28 mlrd dollardy quraıtyn taǵy 55 kásiporyndy ıaǵnı zaýytty birlesip qurǵaly otyr.
Negizinen Qytaı ınvestıııasy buǵan deıin munaı gaz salasyna, metal óndirýge, logıstıka salasyna, energetıka salasyna quıylyp keldi. Al 2016 jyldan beri Qytaı kompanııalary elimizdiń aýyl sharýashylyǵy salasyna da ınvestıııa quıa bastady. Qazaqstan aýyl sharýashylyǵy salasynda mal bordaqylaý, mal ósirý, agro-ónim alýǵa qatysty Qytaımen birlesip 19 jobany júzege asyrýdy josparlap otyr. Jobanyń quny 1 mlrd 735 myń dollardy quraıdy.
Áıtse de, ekonomıka ǵylymynyń doktory, professor Jańabaı Aldabergenovtyń aıtýynsha, Qytaı qarjy beredi dep esikti aıqara ashyp qoıýdyń ózindik qaýipti tustary da bar. Sondyqtan bolashaqta eldegi Qytaımen birlesken kompanııalarǵa memlekettik baqylaýdy kúsheıtken abzal.
«Qytaıdyń halqy jerdiń joqtyǵynan úıleriniń tóbesine egin egip sodan ónim alyp otyrǵan halyq. Qazaqtyń keń baıtaq jeri Qytaıdyń kóziniń qurty. Sondyqtan elimizge engen Qytaı kásipkerleri Qazaqstannyń alyp jerin ıgerý úshin kúshin salady. Mine osydan qorqý kerek. Qazaqtyń jeriniń baılyǵynyń arqasynda talaılar kók qaǵazdy aınalymǵa salyp, baılyqqa kenelip jatyr ǵoı. Sondyqtan Qytaı kompanııalarmen birleskende baqylaý paketiniń basym bóligi Qazaqstan tarapynda bolýy kerek»,- deıdi Jańabaaı Aldabergenov.
Mamannyń paıymynsha, bolashaqty bizdiń Úkimet osyǵan qatty nazar aýdarýy tıis. Máselen, munaı óndirýge qatysty kompanııa qurylsa onyń 80 paıyz baqylaý paketi Qazaqstandiki al qqalǵan 20 paıyzy Qytaıdiki bolsa de jetkilikti. Osylaısha baqylaý paketiniń basym bóligin ózimizge alý arqyly tarazy basyn ustap turýǵa bolady.
«Áttegen-aıy, qaısybir kompanııalarda Qytaıdan kelgen mamandar bizdiń otandyq mamandardan joǵary jalaqy alady. Týra sondaı jumys isteıtin qazaqstandyq maman 200 myń alsa, týra sondaı jumys atqaratyn Qytaıdan kelgen menedjer 400 myń alatyn jaǵdaılar jıi kezdesedi. Mine, munyń barlyǵyna memlekettik baqylaý bolýy kerek. Olaı etpesek kúni erteń Qytaı ınvestıııasy bizge úlken qaýip tóndirý de múmkin»,-deıdi ekonomıst-ǵalym.
Jalpy, Qytaı ınvestıııasy negizinen munaı-gaz, taý-ken, energetıka salasyn ıgerýge salynyp keledi. Qazir Qazaqstanda:
- «Qarajanbas»-CITIC munaı kompanııasy;
- Kaspıı aýmaǵyndaǵy munaı kompanııasy
- Irkol men Kazatomprom
- Moınaq TE pen Atasý – Alashankoý
- Kaztransoıl men SNODC
- Gazprovod jáne Beıneý-
- CNPC-Aqtóbemunaıgaz
- Kaztransgaz jáne Trans-Asia tárizdi iri kompanııalar Qytaımen birlesip jumys istep jatyr.
Buǵan qatysty ekonomıst-ǵalym Jańabaı Aldabergenov:
«Ár eldiń ekonomıkasy damýy úshin ulttyq ekonomıkasy kúsh alyp otyrýy kerek. Ol úshin árıne bizdegi ár salada otandyq saýatty mamandar jasaqtalýy tıis. Bizdegi bank salasy bolsyn, agro sala, munaı-gaz, barlyq salalar saýatty menedjerlerden quralýy kerek. Sol tárizdi syrttan ınvestorlardy tartý kezinde de óte saýatty bolý kerek. Qazaqstanda ınvestorlarǵa qolaıly jaǵdaı jasalǵan. Soǵan oraı bizde olardan naqty-naqty talap ete bilgenimiz jón. Qazaq jeriniń arqasynda ózderi de paıdaǵa batyp otyrǵannan keıin olar da bizdiń talaptarymyzdy oryndaýǵa olar mindetti. Sondyqtan Qytaımen birlesken zaýyttar jumysyn bastarda ulttyń múddesin, ulttyń taǵdyryn basty nazarda ustaǵan jón. /Alpaýyt eldiń aldynda jutylyp ketpeýdi oılaýdyń mańyzdy ekenin umytpaǵan abzal»,-dedi Jańabaı Aldabergenov.
Qarlyǵash Zaryqqanqyzy
"Adyrna" ulttyq portaly
