Qazır elımızde Qazaqstanǧa Qytaidan enetın 55 zauyt mäselesı qyzu talqyǧa tüsıp jatqan kez. Qarapaiym halyq Qazaqstan men Qytai elınıŋ bırıkken osy jobasyna qatysty bırqatar kümändı pıkırler aitqanymen, bızdıŋ atqaruşy bilık atalmyş jobaǧa şaŋ juytpai otyr.
Jalpy, Qytai tarapy älemdık qauymdastyqty nyǧaitady dep, «Bır beldeu - bır jol» atty Jıbek jolyn damytu ideiasyn ūsynǧaly berı Qazaqstan men Qytai arasyndaǧy ekonomikalyq qarym-qatynas tereŋge boilap barady. Qazırde Qazaqstanda öndırıletın mūnaidyŋ 25 paiyzyn Qytai kompaniialary öndırıp jatyr. Qytaimen bırge jūmys ıstegen jyldar aralyǧynda Qazaqstan arqyly Qytaiǧa 100 mln tonnadan astam mūnai, 180 mln şarşy metr gaz jıberılgen. Endı bolaşaqta Qazaqstan men Qytai qarjylyq qūny 28 mlrd dollardy qūraityn taǧy 55 käsıporyndy iaǧni zauytty bırlesıp qūrǧaly otyr.
Negızınen Qytai investisiiasy būǧan deiın mūnai gaz salasyna, metal öndıruge, logistika salasyna, energetika salasyna qūiylyp keldı. Al 2016 jyldan berı Qytai kompaniialary elımızdıŋ auyl şaruaşylyǧy salasyna da investisiia qūia bastady. Qazaqstan auyl şaruaşylyǧy salasynda mal bordaqylau, mal ösıru, agro-önım aluǧa qatysty Qytaimen bırlesıp 19 jobany jüzege asyrudy josparlap otyr. Jobanyŋ qūny 1 mlrd 735 myŋ dollardy qūraidy.
Äitse de, ekonomika ǧylymynyŋ doktory, professor Jaŋabai Aldabergenovtyŋ aituynşa, Qytai qarjy beredı dep esıktı aiqara aşyp qoiudyŋ özındık qauıptı tūstary da bar. Sondyqtan bolaşaqta eldegı Qytaimen bırlesken kompaniialarǧa memlekettık baqylaudy küşeitken abzal.
«Qytaidyŋ halqy jerdıŋ joqtyǧynan üilerınıŋ töbesıne egın egıp sodan önım alyp otyrǧan halyq. Qazaqtyŋ keŋ baitaq jerı Qytaidyŋ közınıŋ qūrty. Sondyqtan elımızge engen Qytai käsıpkerlerı Qazaqstannyŋ alyp jerın igeru üşın küşın salady. Mıne osydan qorqu kerek. Qazaqtyŋ jerınıŋ bailyǧynyŋ arqasynda talailar kök qaǧazdy ainalymǧa salyp, bailyqqa kenelıp jatyr ǧoi. Sondyqtan Qytai kompaniialarmen bırleskende baqylau paketınıŋ basym bölıgı Qazaqstan tarapynda boluy kerek»,- deidı Jaŋabaai Aldabergenov.
Mamannyŋ paiymynşa, bolaşaqty bızdıŋ Ükımet osyǧan qatty nazar audaruy tiıs. Mäselen, mūnai öndıruge qatysty kompaniia qūrylsa onyŋ 80 paiyz baqylau paketı Qazaqstandıkı al qqalǧan 20 paiyzy Qytaidıkı bolsa de jetkılıktı. Osylaişa baqylau paketınıŋ basym bölıgın özımızge alu arqyly tarazy basyn ūstap tūruǧa bolady.
«Ättegen-aiy, qaisybır kompaniialarda Qytaidan kelgen mamandar bızdıŋ otandyq mamandardan joǧary jalaqy alady. Tura sondai jūmys ısteitın qazaqstandyq maman 200 myŋ alsa, tura sondai jūmys atqaratyn Qytaidan kelgen menedjer 400 myŋ alatyn jaǧdailar jiı kezdesedı. Mıne, mūnyŋ barlyǧyna memlekettık baqylau boluy kerek. Olai etpesek künı erteŋ Qytai investisiiasy bızge ülken qauıp töndıru de mümkın»,-deidı ekonomist-ǧalym.
Jalpy, Qytai investisiiasy negızınen mūnai-gaz, tau-ken, energetika salasyn igeruge salynyp keledı. Qazır Qazaqstanda:
- «Qarajanbas»-CITIC mūnai kompaniiasy;
- Kaspii aumaǧyndaǧy mūnai kompaniiasy
- İrkol men Kazatomprom
- Moinaq TES pen Atasu – Alaşankou
- Kaztransoil men SNODC
- Gazprovod jäne Beineu-
- CNPC-Aqtöbemūnaigaz
- Kaztransgaz jäne Trans-Asia tärızdı ırı kompaniialar Qytaimen bırlesıp jūmys ıstep jatyr.
Qarlyǧaş Zaryqqanqyzy
"Adyrna" ūlttyq portaly
