Būryndary qazaq «äkeden balaǧa mal qalady, bolmasa tal qalady» deuşı edı. Al qazır bızdıŋ qitūrqy zaŋnyŋ arqasynda nesie mūraǧa qalyp jatyr. «QR Bankter jäne banktık qyzmet turaly» Zaŋǧa säikes adam qaitys bolǧan jaǧdaida onyŋ moinynda nesiesı bolǧan bolsa, ol mūragerlık nesie bolyp eseptelıp tuǧan-tusyna, bala-şaǧasyna, zaŋdy nekelı jaryna ötedı. Osylaişa zaŋ boiynşa, nesie aluşy qaitys bolǧan jaǧdaida, nesienı qaitaru mındettemesı toqtamaidy. Bügın bız «Adyrna» aqparattyq portaly arqyly osy mäselelerdıŋ jıgın aşamyz.
Bızge mäselesın aitqan Almaty oblysy Qarasai audanynyŋ tūrǧyny Ainūr Qarmysova. Būl otbasy küieuınıŋ közı tırısınde bankten üş jylǧa 1 mln teŋge nesie alady. «Jazmyştan ozmyz joq», nesie alǧannan keiın alty aidan keiın küieuı baqilyq bolady. Al osydan keiın baryp alynǧan nesie qamyty keiıpkerımızdıŋ moinyna ılınedı.
«Bastapqyda küieuım qaitys boldy ǧoi, endı nesiem keşırıletın şyǧar degen oimen bankke bardym. Joldasymnyŋ qaitys bolǧanyn naqtylaityn kuälıktı körsettım. Söitsem bank qyzmetkerlerı nesienıŋ keşırılmeitının, sūragerlık nesie ekenın aitty. Qazır özım jūmyssyzbyn üş balamen banktıŋ nesiesın töleiden şarşadym, qinalyp kettım»,-deidı Ainūr Qarmysova.
Bız Ainūrdyŋ mäselesın jeŋıldetpek bolyp, arnaiy mamandardyŋ keŋesıne jügındık. Sala mamandarynyŋ aituynşa, būl arada bır jeŋıldıgı, mūragerlıkke qalǧan nesiege paiyzdar qosylmaidy. Al bankten alǧan negızgı somany qaitaru mūragerdıŋ mındetı bolyp sanalady. «Qanşa jerden narazy bolsaŋyz da, mūndai jüiemen kelıspeseŋız de, zaŋǧa baǧynuǧa mındettısız» deidı mamandar.
Qazaqtyŋ qaryzǧa batuy ūrpaqtan-ūrpaqqa jalǧasa bere me?
Jalpy, nesiege qatysty derekterge jügınsek, elımızde jūmys ısteuge qabılettı 8,5 mln adam bolsa, olardyŋ 5,1 mlnǧa juyǧynyŋ moinynda nesiesı bar. Būl - eldegı är törtınşı adamnyŋ bank aldynda qaryzy bar ekenın körsetedı. Qazırde osy nesie aluşylardyŋ 1,5 mlnnan astamy alǧan qaryzdaryn qaitara almai bankterdegı problemalyq nesie qoryn köbeitıp otyr. Bügıngı künı eldegı qaitarylmaǧan nesie kölemı 3 trln teŋgege jetken.
Qazaqstandaǧy nesie jüiesıne qatysty ekonomist-ǧalym Jūmadılda Baiahmetov, nesiege 24-28% üsteme qosu, qaitarylmaǧan nesielerge elde joq paiyzben ösımpūl qosu, qaitys bolǧan adamnyŋ nesiesın mūraǧa qaldyru Qazaqstanda ǧana bar ürdıs ekenın alǧa tartty. Jūmadılda Baiahmetovtyŋ aituynşa, äsırese nesienı mūraǧa qaldyru jaiy damyǧan elderdıŋ täjıribesınen äldeqaşan alynyp tastalǧan.
«Qazır eldegı qaitarylmaǧan nesieler kölemı 3 trln teŋgege jettı. Būl bankter üşın öte qauıptı jait. Tıptı bankter qaryz alǧan adam baqilyq bolyp ketse, onyŋ nesiesın bala-şaǧasyna mūraǧa qaldyryp zaŋdy ūtymdy paidalanyp otyr. Negızınde, köptegen elderde mūndai saiasat joq. Damyǧan jäne damuşy elderdıŋ bırazynda nesie tūtynuşyǧa 2-3-4 paiyzben berıledı. Sondai-aq ol elderde nesie aluşyǧa jazataiym jaǧdai bolǧanda saqtandyru kompaniialary qaryzyn öteidı. Al bızde bankter nesie alarda saqtandyru qyzmetın mäjbürlep tūryp tūtynuşyǧa ūsynady. Ol üşın tölem alady. Al jazataiym jaǧdai bolsa saqtandyru qyzmetınıŋ tolyq nesienı ötep beretınıne eşkım kepıldık bere almaidy. Bolaşaqta Ūlttyq bank basşylyǧyna kelgen Erbolat Dosaev myrza osy mäselenı şeşuge atsalyssa deimız. Nesienı mūraǧa qaldyru babyn zaŋnan alyp tastauǧa yqpal etu kerek. Halyq qalaulylary da osyǧan män bergen jön. Eger būl bap alynyp tastalmasa qazaqtyŋ qaryzǧa batuy ūrpaqtan ūrpaqqa mūra bolyp qala beredı»,- dedı ekonomist-ǧalym Jūmadılda Baiahmetov.
Nesienı mūraǧa qaldyru zaŋnan alynuy kerek
Söitıp, Jūmadılda Baiahmetov aityp otyrǧandai, özge elderde Qazaqstandaǧy tärızdı nesienı mūraǧa qaldyru ürdısı joq. Ekonomist-ǧalym «Mūndai ürdıs äzırge Qazaqstanda ǧana täjıribede qalyp tūr. Özge elderde qaitys bolǧan adamnyŋ nesiesın «bala 18-ge tolǧanda töleidı» dep kämelet jasqa tolmaǧan balasyna jüktep qoiu, artynda qalǧan tuystaryna töletu degen joq. Bızdegı nesie saiasaty halyqqa emes, bankke ǧana tiımdı. Eger qarapaiy mhalyqty oilasaq, nesienı mūraǧa qaldyrudy zaŋnan alyp tastau kerek» dedı.
Al qarjyger Iliias İsaevtyŋ aituynşa, zaŋǧa rasymen de sauatty etıp, tüzetu engızu kerek.
«Men özım bıletın şet memleketterde Vengriia, Polşa elderınde nesie alǧan adam mülde jūmysqa jaramsyz bolyp qalyp, öndırıstık jaraqat alyp moinynda nesiesı bolsa onyŋ 40 paiyzyn jūmys beruşı öteidı. 60 paiyzyn saqtandyru kompaniiasy töleidı. Ökınışke qarai, bız mūndai jüiege jete almai otyrmyz. Halyqtyŋ qaltasy bankterge tonalyp jatyr. Bankter halyqqa tiımdı operasiialar jasap otyrǧan joq. Sondyqtan bolaşaqta Ükımet bankterge halyqqa tiımdı qyzmet körsetuge qatysty zaŋǧa özgertuler engızıp, talapty tötesınen qoisa jaqsy bolar edı», - dedı Iliias İsaev.
Qarlyǧaş Zaryqhanqyzy,
"Adyrna" ūlttyq portaly
