Qazır alyp megapoliusterde baspanaly bolǧysy keletın jūrttyŋ köpşılıgı ipoteka jüiesıne jügınetını anyq.
Jalpy, ipoteka ūǧymy bızdıŋ qoǧamǧa sıŋıse bastaǧaly sol 5 mlnǧa juyq qauym baspanaly boludan ümıttenıp qalyp edı. Bıraq damyǧan elderde ipotekanyŋ syiaqy mölşerlemesı 2-4 paiyzdan aspasa, qazaqstandyq bankter ipotekalyq nesienı kem degende 11-14 paiyzben beredı. Oǧan taǧy qyzmet paiyzy men komissiialardy qosyŋyz, sonda jyldyq paiyz mölşerlemesı 20 paiyzdan da asyp jyǧylady. Ol azdai bızde qaryzy uaqytyly tölenbegenderge üiınen airylyp qalu qaupı taǧy bar. Al mūnyŋ arty otbasylyq mäselelerdı uşyqtyra tüsetını anyq. Almaty qalasy, Jetısu audanynyŋ tūrǧyny Erqanat Uaisovtyŋ aituynşa, ipoteka alǧaly berı otbasynyŋ şyrqy būzylyp, aqyry tölem qabıletınen airylǧan soŋ ajyrasyp tynǧan.
«Ekı bölmelı üidı 20 jylǧa ipotekaǧa aldyq. Degenmen tört jyl ötken soŋ ai saiynǧy tölem 80 myŋ teŋgenı tölei almai qinaldyq. Äielım de özım de ekı jaqtap jūmys ıstesek te jetpedı. Qazır bank üidı kerı qaitaryp aldy, al äielım ūlym men qyzymdy alyp özı bölek tūryp jatqanyna bır jyl boldy. Men zaŋdy alimentımdı tölep jürmın. Bızdegı basty mäsele şama-şarqymyzǧa qarasaq ta, ipotkalyq nesienı tölei almadyq. Äbden alyp alǧannan keiın ǧana paiyzy joǧary, tölei almai qalǧanda bank tarapynan eşqandai jeŋıldıkter joq ekenın bılıp, san soqtym» deidı keiıpkerımız.
Al būl mäselege qatysty «Adyrna» portalyna pıkır bıldırgen mamandar «Ükımet qandai daǧdarysta bolsa da ekınşı deŋgeilı bankterdı qoldai aldy. Endı Ükımet «ekınşı deŋgeilı bankter ipotekalyq nesienıŋ paiyzdyq stavkasyn tömendetuı tiıs» degen talap ta qoia bıluı kerek. Al būl tıpten mümkın bolmasa «Tūrǧyn üi qūrylys jinaq» arqyly jüzege asyrylatyn memlekettık baspana beru baǧdarlamalarynyŋ kapitalyn Ükımet taǧy ekı esege köbeituı kerek. Halyqtyŋ baspanamen qamtylu ümıtı joiylmasyn desek, Tūrǧyn üi naryǧyna osylaişa qozǧalys engızu kerek»,- deidı.
Būdan bölek mamandar alǧa tartyp otyrǧandai, ipoteka jüiesıne qatysty tüitkılder jetıp artylady. Mysaly, qazır eldegı kök qaǧazdyŋ qūny 390 teŋgeden ainalyp tūr. Mamandardyŋ paiymdauynşa, būl körsetkış aldaǧy uaqytta öspese, kemımeidı. Osylaişa dollar «döŋgelep», şaryqtap ösıp barady. Al bızde halyqqa eŋ qajettı degen baspana baǧasy da dollardyŋ soŋyna ılesıp öse tüsude. Qūrylys salasynyŋ mamandary endıgı uaqytta şarşy metrı arzan tūrǧyn üilerdıŋ tapşy bolatynyn aşyp aitty. biylǧy jyly eldegı baspana baǧasy taǧy da qymbattaitynyn alǧa tartty. «Qazaqstan qūrylysşylar odaǧynyŋ» atqaruşy direktory Azamat Qarlyǧaşevtıŋ aituynşa, barlyq qūrylysqa qajettı materialdar şetelden äkelınse, baspana baǧasy da öse beredı.
«Armatura , beton, kırpış, travertin tärızdı materialdary şetten äkelemız. Būl zattar AQŞ dollary qymbattaǧan saiyn qosa qymbattap jatyr. Sondyqtan üidı salatyn material qymbat bolǧannan keiın üidıŋ özı de qymbat bolatyny dausyz»,-dedı Azamat Qarlyǧaşev.
Mamannyŋ paiymdauynşa, 2020 jyly Qazaqstandaǧy baspana baǧasy taǧy 10 paiyzǧa ösuı mümkın..
Qalai desek te, qazır Qazaqstanda qarapaiym halyqtyŋ qoly jetımdı päter tapşy. Qoly jetken qarapaiym halyq päterdı köbıne ipotkekaǧa alady. Osyǧan bailanysty ekonomist sarapşylar, «dollar ösken saiyn bankterden ipotekalyq nesienı jeŋıldetudı talap etu kerek» dep otyr. Būl rette mamandar «Ūlttyq bank pen Ükımet elımızdegı ipotekalyq nesielendıru salasyndaǧy mäselelerdı şeşuge ekınşı deŋgeilı bankterge ünemı qosymşa qarjy bölıp otyrady. Mıne, sol bölıngen qosymşa qarjy bırınşı kezekte ipotekalyq nesielerdıŋ qyzmet körsetu talaptaryn jeŋıldetuge baǧyttalǧany jön» dep otyr.
«Dollar qymbattaǧy berı eldegı ipoteka naryǧy aitarlyqtai zardap şektı. Neşe jyl qatarynan dollar qymbattap keledı. Tūrǧyn üi baǧasy dollarmen esepteletındıkten bızdegı üi baǧasy da qosa qymbattady. Al ipotekasyn dollar arqyly räsımdegen halyqtyŋ da bankterdıŋ aldynda boryşy östı. Tıptı boryşynyŋ baǧasy ösıp ketkendıkten halyqtyŋ bırazy narazylyq ta bıldırude.Osylaişa kök qaǧazdyŋ yryqqa könbei erkın ainalymǧa ketuı eldegı onsyzda tynysy tarylyp tūrǧan ipoteka naryǧyn odan ärı daǧdartyp tūr. Būl jerde bızdıŋ «onsyzda tynysy tarylyp» dep otyrǧanymyzdyŋ sebebı: eldegı bıraz bankter ötken jyldyŋ küzınde ipotekaǧa baspana berudı özderındegı aktivtık qordyŋ azdyǧyna bailanysty uaqytşa toqtatqan edı. Endı biyldan bastap sol toqtatylǧan ipotekalyq räsımdeu jalǧasyn tabady dep ümıttengenbız. Bıraq dollardyŋ qymbattauy, teŋgenıŋ älsıreuı töŋıregındegı daqpyrt elde älı de örşıp tūr. Qazır bankterdıŋ ipotekalyq räsımdeudı tıpten qiyndatyp jıbergenı būl saladaǧy sūranys pen ūsynystyŋ deŋgeiın tym tömendetıp, talai baspanasyz qazaqtyŋ ipotekamen baspana aluǧa degen ümıtı qūmǧa sıŋgendei boldy. Sondyqtan bız üşın bolaşaqta ipotekalyq nesie beru talaptaryn jeŋıldetu kerek. Būl ipoteka naryǧyna dem beredı. İpotekanyŋ toqtamauyna mümkındık aşu kerek. Eger bolaşaqta ipoteka naryǧy daǧdarsa onda qūrylys salasy da toqtaidy. Qūrylys salasy toqtasa onda biudjetke tüsetın tüsım de azaiady. Sondyqtan dollar ösken saiyn ipotka naryǧyna jeŋıldıkter engızıp otyrǧan jön»,-deidı «Barometr» taldau ortalyǧynyŋ qarjygerı Arman Musin.
Mamannyŋ paiymadauynşa, qazırde eldegı ipoteka salasyna qozǧalys kerek.
«Sauatty jüielei almasa ipotekadan ört şyǧatynyn ūmytpau kerek. 2007 jylǧy AQŞ-tan bastau alǧan ipotekalyq daǧdarystyŋ salqynyn qalaişa ūmytuǧa bolady. Qazır qai aimaqqa barsaŋyz da üisız-küisız, tūrǧyn üige qol jetkıze almai jürgen tūrǧyndardy baiqaisyz. Sebebı Qazaqstanda jyl saiyn bar bolǧany alty, jetı million şarşy metr tūrǧyn üi salynady. Al būl – halyqtyŋ tūrǧyn üige degen sūranysyn qanaǧattandyra almauda. Sondyqtan sūranysty qanaǧattandyru üşın Ükımet jyl saiyn salynatyn üidıŋ auqymyn 10 – 12 million şarşy metrge jetkızuı kerek. Sondai-aq ipotekalyq nesienıŋ paiyzdyq mölşerın anaǧūrlym tömendetu özektı bolyp otyr», -deidı Arman Musin. .
Ekonomika ǧylymynyŋ doktory, professor Jūmadılda Baiahmetovtyŋ paiymynşa, rasymen de būl salaǧa serpılıs qajet. Būl rette maman «eger ūzaqmerzımdık ipoteka beru toqtatylǧan jaǧdaida tūrǧyn üilerdı satyp alu körsetkışı de kürt bäseŋdeidı. Būl - elımızde köpqabatty tūrǧyn üi salu tūralaidy degen söz. Al mūnymen bırge ekonomikamyzǧa ülken serpın äkelıp otyrǧan qūrylys salasy da qūldyrap ketpek. Demek būl mäselenıŋ şeşımın tabuǧa Ükımet özı yqylasty boluy tiıs» deidı.
Qarlyǧaş Zaryqhanqyzy, "Adyrna" ūlttyq portaly
