Halyqty qazır qymbatşylyq qamyty qysyp tūr. Ükımet pen Ūlttyq bank qymbatşylyqty auyzdyqtauǧa qatysty bırqatar şaralardy atqaryp-aq jatyr. Degenmen, qarjyger Iliias İsaevtyŋ aituynşa, aldaǧy uaqytta baǧany bailap ūstap tūruǧa äkımnıŋ de, Ūlttyq banktıŋ de şamasy kelmeidı. Mamannyŋ paiymdauynşa, bızdıŋ baǧany bailap-matap ūstauymyz naryqtyŋ zaŋyna qarama-qaişy keletın dünie.
«Qazır şeneunıkterdıŋ basym bölıgı eldegı infliasiiany odan ärı şaryqtatpau üşın baǧany tejep ūstau kerektıgın aitady. Būl naryqtyŋ zaŋyna qaişy keletın dünie. Naryqtyŋ qaǧidasynda tauar baǧasyn tejep ūstau degen saiasat joq. Būl ädısten otandyq önım öndıruşıler şyǧarǧan önımderınen paida köre almai ūtylady. Sondyqtan otandyq tauar baǧasyn ösıruge şekteu qoiu qisynsyz. Oilap qarasaŋyz, sız 10 jūmyrtqany 250 teŋgege alyp, ony 257 teŋgege ǧana satpaisyz ǧoi. Tauar baǧasyna 7 teŋge qosu degen formula joq. Naryqtyŋ zaŋy boiynşa şyǧarǧan önım özın-özı aqtap, öndırıstık şyǧyndy jabu üşın oǧan üsteme qosylady. Önımıne üsteme baǧa qosylmasa, ol öndırıs şyǧynyn jappai daǧdarys bolady. Sondyqtan bızdegı baǧany tejep ūstau saiasaty aqylǧa qonymsyz. Būl ürdıs arqyly otandyq önım öndıruşılerge salmaq salyp otyrmyz. Olardyŋ şyǧarǧan önımderın şetten kelgen import tauarlar bır yǧystyryp jatsa, «baǧany ösırseŋ basyŋ ketedı» dep bızdegı atqamınerler bır ürkıtedı. Būl otandyq önım öndıruşılerdı tūsaulap, bäsekege qabılettılıgın joiatyn ädıs»,-deidı Iliias İsaev.
Al endı mäselenıŋ tübırı nede? Būǧan qatysty ekonomist-ǧalym, Atamūrat Şämenov mynadai jaittardy tızbelep aitty:
A) Bırınşıden, tauar baǧasyn ösıruge bırden-bır äser etetın dünie korrupsiialyq qadam. Olarǧa kedendegı, jol üstındegı jäne basqa da tekseruşı qūrylymdardaǧy zaŋsyz alym-salyqtardy jatqyzuǧa bolady. Mūndaiǧa ketken şyǧynyn käsıpkerler tauar baǧasyna üsteme qosyp şyǧaryp aluǧa tyrysady. Mıne, bırınşı kezekte baǧa osylai şaryqtaidy.
Ä) Ekınşıden, memlekettık monopoliialardyŋ azdyǧy. Būl rette bırınşı mūnai naryǧynyŋ jekemenşık monopoliiaǧa täueldıgı oilantuy tiıs. Mūnai önımderın satudyŋ jekelegen toptarǧa müddelı boluy. Olardyŋ bır-bırımen teketıresıp, bäsekelesterın boldyrmau üşın naryqtan oryn bermeuı bızde äbden örşıgen.
B) Üşınşıden, tabiǧi gaz, jaryq, su naryǧynyŋ jekemenşıkke ötuı. Būl naryqta deldaldardyŋ köptıgı kögıldır otyn, su, jaryq baǧasynyŋ şekten tys qymbattauyna jol berıp otyr. Gaz tasymaldau infraqūrylymy damymaǧandyqtan keibır öndırıs oryndary qymbat baǧaǧa gaz engızedı. Ony engızıp alǧannan keiın ai saiynǧy töleitın baǧasy da qymbat. Önım şyǧaru üşın ne kerek, gaz kerek, jaryq, su kerek. Sonda kommunaldyq tölemge qymbat aqy tölep otyrǧan käsıporynǧa «tauaryŋdy arzanǧa sat» dep qaitıp aita alamyz?! Sondyqtan būl da şeşımın tabuy kerek dünie.
V)Tenderdegı zaŋsyzdyq. Memlekettık vedmostvalyq käsıporyndardyŋ astyrtyn monopoliia qūruy. Memleketten bölıngen qarjynyŋ 97 paiyzyn osyndai käsıporyndar alady. Tenderdı tamyr-tanystyq jailaǧan. Būl da naryqtyq ekonomikanyŋ zaŋyna qaişy dünie.
«Mıne eŋ aldymen osy mäseleler naqty şeşılmese endı qymbatşylyqty auyzdyqtauǧa Ūlttyq banktıŋ de Ükımettıŋ de şamasy kelmeidı. Saldarymen sauatty küresu kerek» deidı maman7
Qarlyǧaş Zaryqqanqyzy,
"Adyrna" ūlttyq portaly
