Qoǵam ómirindegi saıası-ekonomıkalyq, tarıhı-áleýmettik, ǵylymı-mádenı ózgeristerdiń jańa ataýlardyń, termınderdiń paıda bolýyna, qalyptasýy men damýyna áser etetini belgili. Búgingi tańda qazaq termınalogııasynyń tarıhy shartty túrde:
1) XIX ǵasyrdyń ekinshi jartysynan 1910 jylǵa deıingi kezeń;
2) 1910-1930 jyldar aralyǵyn qamtıtyn kezeń;
3) 1930 jyldan 1990 jylǵa deıingi kezeń;
4) 1990 jyldan bergi kezeń dep birneshe kezeńderge bólinedi. Deı turǵanmen, QR Tuńǵysh Prezıdenti – Elbasy Nursultan Nazarbaevtyń qazaq tili álipbıin kırılıadan latyn grafıkasyna kóshirý týraly Jarlyǵy shyqqannan keıin, ulttyq termınalogııa máselesi qaıta kóterilip, taǵy bir jańa kezeńge aıaq basty.
QR UǴA akademıgi Ómirzaq Aıtbaıuly «Ómirde bolyp jatatyn neshe alýan qubylys, qozǵalystardyń bárin órnektep, baıandaýǵa aldymen umtylatyn sózder legi – termınder. Sondyqtan bular bir esepten aldyńǵy sheptegi sarbazdar ispetti.», – degen bolatyn. Memlekettik tildiń barlyq salalarda ústemdik etip, kez-kelgen ortada kúndelikti qatynas tiline aınalýy úshin termınderdiń mańyzy qashanda asa zor bolmaq. Ókinishtisi, elimizde ulttyq termınalogııany qalyptastyrý ár túrli jaǵdaılarǵa baılanysty áli kúnge deıin júıeli jolǵa qoıylmaı keledi. Reseı, Germanııa, Danııa, Japonııa, Túrkııa t.b. memleketterde termınologııa jumystary memlekettik deńgeıde júzege asyrylatynyn bilemiz. Osyndaı taǵdyrsheshti kezeńde QR Úkimetiniń janyndaǵy Memlekettik termınalogııa komıssııasy qazirgideı konsýltaııalyq-keńesshi organ emes, memlekettik organ retinde osy salanyń jiligin shaǵyp, maıyn ishken mamandary arqyly termın sózderdi jasaý men qabyldaý, sátti, sátsiz jasalǵan termınderdi anyqtaý, olardy birizdendirý jáne bekitý jumastaryn turaqty júrgizip otyrý kerek dep oılaımyn. Memtermınkomnyń sheshimderi mindetti sıpatqa ıe bolǵan jaǵdaıda ǵana, Termınologııamyz turaqtalyp, qazaq tili ǵylym tili retinde qalyptasady degen pikirdemin.
Professor Sherýbaı Qurmanbaıuly «Termınalogııanyń damý deńgeıin anyqtap, onyń qazirgi jaıyna baǵa berý ońaı másele emes. Alaıda, bul salanyń aldaǵy ýaqyttaǵy damý baǵytyn belgilep, termın shyǵarmashylyǵyn rettep otyrý úshin ol óte qajet jumys. Osyny durys túsingen tilshi-ǵalymdar men ártúrli salanyń mamandary dál qazirgi kezeńde termınalogııa máselesine aıryqsha nazar aýdaryp otyr.», – dep beker aıtpasa kerek. Tilimizdiń ómirsheń bolýy ózimizdiń qolymyzda ǵoı. Termın taǵdyry til taǵdyry ekenin ár qazaq áste esten shyǵarmaǵany jón dep bilemin!
Qýanysh Jumabek
«Qazaqstannyń 100 jańa esimi» jobasynyń jeńimpazy,
PhD doktory
