Qoǧam ömırındegı saiasi-ekonomikalyq, tarihi-äleumettık, ǧylymi-mädeni özgerısterdıŋ jaŋa ataulardyŋ, terminderdıŋ paida boluyna, qalyptasuy men damuyna äser etetını belgılı. Bügıngı taŋda qazaq terminalogiiasynyŋ tarihy şartty türde:
1) XIX ǧasyrdyŋ ekınşı jartysynan 1910 jylǧa deiıngı kezeŋ;
2) 1910-1930 jyldar aralyǧyn qamtityn kezeŋ;
3) 1930 jyldan 1990 jylǧa deiıngı kezeŋ;
4) 1990 jyldan bergı kezeŋ dep bırneşe kezeŋderge bölınedı. Dei tūrǧanmen, QR Tūŋǧyş Prezidentı – Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ qazaq tılı älıpbiın kirilisadan latyn grafikasyna köşıru turaly Jarlyǧy şyqqannan keiın, ūlttyq terminalogiia mäselesı qaita köterılıp, taǧy bır jaŋa kezeŋge aiaq basty.
QR ŪǦA akademigı Ömırzaq Aitbaiūly «Ömırde bolyp jatatyn neşe aluan qūbylys, qozǧalystardyŋ bärın örnektep, baiandauǧa aldymen ūmtylatyn sözder legı – terminder. Sondyqtan būlar bır esepten aldyŋǧy şeptegı sarbazdar ıspettı.», – degen bolatyn. Memlekettık tıldıŋ barlyq salalarda üstemdık etıp, kez-kelgen ortada kündelıktı qatynas tılıne ainaluy üşın terminderdıŋ maŋyzy qaşanda asa zor bolmaq. Ökınıştısı, elımızde ūlttyq terminalogiiany qalyptastyru är türlı jaǧdailarǧa bailanysty älı künge deiın jüielı jolǧa qoiylmai keledı. Resei, Germaniia, Daniia, Japoniia, Türkiia t.b. memleketterde terminologiia jūmystary memlekettık deŋgeide jüzege asyrylatynyn bılemız. Osyndai taǧdyrşeştı kezeŋde QR Ükımetınıŋ janyndaǧy Memlekettık terminalogiia komissiiasy qazırgıdei konsultasiialyq-keŋesşı organ emes, memlekettık organ retınde osy salanyŋ jılıgın şaǧyp, maiyn ışken mamandary arqyly termin sözderdı jasau men qabyldau, sättı, sätsız jasalǧan terminderdı anyqtau, olardy bırızdendıru jäne bekıtu jūmastaryn tūraqty jürgızıp otyru kerek dep oilaimyn. Memterminkomnyŋ şeşımderı mındettı sipatqa ie bolǧan jaǧdaida ǧana, Terminologiiamyz tūraqtalyp, qazaq tılı ǧylym tılı retınde qalyptasady degen pıkırdemın.
Professor Şerubai Qūrmanbaiūly «Terminalogiianyŋ damu deŋgeiın anyqtap, onyŋ qazırgı jaiyna baǧa beru oŋai mäsele emes. Alaida, būl salanyŋ aldaǧy uaqyttaǧy damu baǧytyn belgılep, termin şyǧarmaşylyǧyn rettep otyru üşın ol öte qajet jūmys. Osyny dūrys tüsıngen tılşı-ǧalymdar men ärtürlı salanyŋ mamandary däl qazırgı kezeŋde terminalogiia mäselesıne airyqşa nazar audaryp otyr.», – dep beker aitpasa kerek. Tılımızdıŋ ömırşeŋ boluy özımızdıŋ qolymyzda ǧoi. Termin taǧdyry tıl taǧdyry ekenın är qazaq äste esten şyǧarmaǧany jön dep bılemın!
Quanyş Jūmabek
«Qazaqstannyŋ 100 jaŋa esımı» jobasynyŋ jeŋımpazy,
PhD doktory
