Ekı apta qatarynan elde ūn jäne ūn önımderınıŋ aitarlyqtai ösım bergenı közge ūryp tūr. Al qazır qarapaiym halyqtyŋ basym bölıgı «nan qymbattaidy eken» dep dauryǧyp jür.
Baqsaq bylai eken demekşı, baiybyna üŋılsek, 1993 jyldan berı jyl saiyn elde nan baǧasy satylap qymbattap otyrypty. Ärıge barmai-aq osydan bes jyl būrynǧy mälımetterge köz jügırtsek, 2014 jyly äleumettık nannyŋ bır bölkesı 40-45 teŋgenıŋ mölşerınde bolǧan. «Sodan berı elde jyl saiyn nannyŋ baǧasy öspese kemıgen joq»,-deidı mamandar.
«Barometr» taldau ortalyǧynyŋ qarjygerı Arman Musinnıŋ aituynşa, ötken bes jylǧa taldau jasasaq, ūn jäne ūn önımderınıŋ baǧasy, onyŋ ışınde nannyŋ baǧasy rasynda da kemıgen joq. Būl rette maman:
«2014 jyly äleumettık nan baǧasy 40-45 teŋge bolsa, qazır äleumettık nan baǧasy 75-80 teŋge. Aldaǧy uaqytta nanyŋ baǧasy 80-88 teŋgege deiın ösuı mümkın. Sebebı osy salada jürgen käsıpkerler ūndy qymbatqa alyp otyr. Endı şikızatty qymbatqa alyp otyryp, odan şyqqan önımdı arzanǧa satu qisynǧa kelmeitın dünie. Sondyqtan bolaşaqta ūn jäne ūn önımın öndıruşıler erıksız şyqqan şyǧyndaryn aqtau maqsatynda önım baǧasyn qymbattatady. Ol qandai şyǧyndar degenge toqsalsaq, bızde jylu-jaryq baǧasy, gaz baǧasy, tranzittık şyǧyndar, janar-jaǧarmai baǧasy soŋǧy bes jyldyŋ ışınde aitarlyqtai östı. Mäselen, osydan bes jyl būryn jaryqtyŋ 1 kvt 16 teŋge tölesek, qazır 29 teŋge töleimız, sol tärızdı jylu, gaz baǧasy da jyl saiyn ösıp otyr. Memleket kommunaldyq tölem baǧalaryn ösırmeuge marotorii jariialaǧanmen, jekelegen monopolisterge şamasy kele bermeidı. Osy qarapaiym jaittardyŋ barlyǧy ainalyp kelgende önım öndıruşılerge salmaq salady. Mysaly, diqan astyq oru üşın biylǧy jyly qajettı dizeldı otyrdy byltyrǧydanqymbatqa aldy delık, sol tärızdı naubaihanaşy da, biyl byltyrǧydan jaryqqa qymbat tölep jatyr. Mıne, önım öndıruşıler osy şyqqan şyǧyndy tauarlarynyŋ baǧasyn köteru arqyly aqtap alǧysy keledı. Osydan odan baryp, erıksız önım qymbattaidy» deidı.
Bız mamannyŋ sözı däleldı boluy üşın 2014 jyldan berı elde nan jäne ūn önımderınıŋ baǧasy qalai qymbattap kelgenın arnaiy syzbamen körsettık:
Qarjygerdıŋ paiymynşa, eldegı qymbatşylyqtyŋ aldyn-alu üşın endıgı uaqytta memleket otandyq käsıporyndarǧa dotasiia beru jaǧyn sauatty qolǧa alu kerek. Olai etpese, «nannyŋ baǧasyn da, basqa önımderdıŋ baǧasyn da naryq özı rettei almaidy».
«Menıŋşe, nandy qymbattatu halyqty aş qūrsaq etudıŋ eŋ töte joly. Qazır äleumettık az qamtylǧan otbasylardyŋ denı tek nanmen jäne ūn önımderımen ǧana qorektenıp otyr. Alty balasy bar otbasy qazır 1800-1900 teŋgege bır kelı et satyp aluǧa şamasy kele bermeidı. Olar üşın bır qap ūn satyp alyp nan salu jäne etten görı makaron, vermişel quyryp jeu tiımdı. Aşy da bolsa, moiyndau kerek, būl ras. Sondyqtan aldaǧy uaqytta ūn jäne ūn önımderın öndıretın otandyq käsıporyndarǧa memleket jeŋıldıkter beru jaǧyn qolǧa alu kerek. Ol üşın atalmyş käsıporyndary belgılı bır salyqtardan bosatyp, «sen önım baǧasyn qymbattatpaisyŋ, al bız saǧan mynadai jeŋıldıkter ūsynamyz» degen kelısımderge kelu kerek. Qarapaiym halyqtyŋ jaiyn oilasaq, baǧany ösırmeu turaly arnaiy kelısımder jasalǧany abzal. Otandyq önıdırıske memleket tarapynan tiısınşe jeŋıldıkter jasalǧanda, ışkı naryqta baǧany negızsız ösıru bolmaidy» deidı qarjyger Arman Musin.
Qarjygerdıŋ būl sözın ekonomist-ǧalym Atamūrat Şämenūly da qoldap otyr.
«2015 jyly «Qazaqstanda jasalǧan» degen aidarmen supermarketterdıŋ bır bölıgınde tek qana qazaqstandyq önımderdı satatyn būryştar aşyldy. Būl aksiia otandyq önımnıŋ jarnamasyn äjeptäuır asyrǧan bolatyn. Bıraq būl jobanyŋ soŋy aiaqsyz qalyp kettı. Bızge osyndai naqty jobalar kerek. Qazaqstanda jasalǧan önımderge arnalǧan memlekettık dükender aşylyp, ondaǧy önım deldaldarsyz tıkelei zauyttaǧy baǧasymen sol dükenderge jetkızılıp otyrsa, önım baǧasy da qalta köteredı. Būl ürdıs halyqqa da, otandyq önım öndıruşılerge de qolaily bolar edı. Būdan soŋ otandyq önım öndıruşılerge subsidiia mäselelerınde qaǧazbastylyqqa jol berılmese, ol da ülken kömek bolar edı. Bolaşaqta ışkı naryqta qymbatşylyq bola bermeu üşın, bızge osyndai qadamdarǧa baru kerek»,- dedı ekonomika ǧylymynyŋ doktory, professor Atamūrat Şämenov.
Qarjygerdıŋ paiymynşa, eldegı qymbatşylyqtyŋ aldyn-alu üşın endıgı uaqytta memleket otandyq käsıporyndarǧa dotasiia beru jaǧyn sauatty qolǧa alu kerek. Olai etpese, «nannyŋ baǧasyn da, basqa önımderdıŋ baǧasyn da naryq özı rettei almaidy».
«Menıŋşe, nandy qymbattatu halyqty aş qūrsaq etudıŋ eŋ töte joly. Qazır äleumettık az qamtylǧan otbasylardyŋ denı tek nanmen jäne ūn önımderımen ǧana qorektenıp otyr. Alty balasy bar otbasy qazır 1800-1900 teŋgege bır kelı et satyp aluǧa şamasy kele bermeidı. Olar üşın bır qap ūn satyp alyp nan salu jäne etten görı makaron, vermişel quyryp jeu tiımdı. Aşy da bolsa, moiyndau kerek, būl ras. Sondyqtan aldaǧy uaqytta ūn jäne ūn önımderın öndıretın otandyq käsıporyndarǧa memleket jeŋıldıkter beru jaǧyn qolǧa alu kerek. Ol üşın atalmyş käsıporyndary belgılı bır salyqtardan bosatyp, «sen önım baǧasyn qymbattatpaisyŋ, al bız saǧan mynadai jeŋıldıkter ūsynamyz» degen kelısımderge kelu kerek. Qarapaiym halyqtyŋ jaiyn oilasaq, baǧany ösırmeu turaly arnaiy kelısımder jasalǧany abzal. Otandyq önıdırıske memleket tarapynan tiısınşe jeŋıldıkter jasalǧanda, ışkı naryqta baǧany negızsız ösıru bolmaidy» deidı qarjyger Arman Musin.
Qarjygerdıŋ būl sözın ekonomist-ǧalym Atamūrat Şämenūly da qoldap otyr.
«2015 jyly «Qazaqstanda jasalǧan» degen aidarmen supermarketterdıŋ bır bölıgınde tek qana qazaqstandyq önımderdı satatyn būryştar aşyldy. Būl aksiia otandyq önımnıŋ jarnamasyn äjeptäuır asyrǧan bolatyn. Bıraq būl jobanyŋ soŋy aiaqsyz qalyp kettı. Bızge osyndai naqty jobalar kerek. Qazaqstanda jasalǧan önımderge arnalǧan memlekettık dükender aşylyp, ondaǧy önım deldaldarsyz tıkelei zauyttaǧy baǧasymen sol dükenderge jetkızılıp otyrsa, önım baǧasy da qalta köteredı. Būl ürdıs halyqqa da, otandyq önım öndıruşılerge de qolaily bolar edı. Būdan soŋ otandyq önım öndıruşılerge subsidiia mäselelerınde qaǧazbastylyqqa jol berılmese, ol da ülken kömek bolar edı. Bolaşaqta ışkı naryqta qymbatşylyq bola bermeu üşın, bızge osyndai qadamdarǧa baru kerek»,- dedı ekonomika ǧylymynyŋ doktory, professor Atamūrat Şämenov.
Qarlyǧaş Zaryqhanqyzy,
"Adyrna" ūlttyq portaly
