Qyrǧyz elınde tarihşy, folklorşy, geograf, etnograf Şoqan Şyŋǧysūlynyŋ mol mūrasyna arnalǧan körme ūiymdastyrylyp, Halyqaralyq konferensiia öttı. Bügın Qyrǧyzstan astanasy Bışkek qalasynda äigılı qazaq ǧalymy, etnograf, tarihşy Şoqan Uälihanovtyŋ 180 jyldyǧy men qyrǧyzdyŋ memleket qairatkerı Boranbai bidıŋ 235 jyldyǧyna orai saltanatty şaralar öttı.
Türkı akademiiasy Halyqaralyq ūiymy men Qyrǧyz Respublikasy Mädeniet ministrlıgınıŋ qoldauymen ötken saltanatty şaralar barysynda «Şoqan Uälihanov jäne Boranbai bi. Toǧysqan taǧdyrlar» atty Halyqaralyq konferensiia, mädeni konserttık baǧdarlamalar ūiymdastyryldy. A.Maldybaev atyndaǧy Qyrǧyz Ūlttyq akademiialyq opera jäne balet teatrynda bolǧan «Şoqan Uälihanov jäne Boranbai bi. Toǧysqan taǧdyrlar» atty jiyndy osy eldıŋ Ūlttyq ǧylym akademiiasynyŋ prezidentı Abdyǧany Erkebaev aşty. Artynşa ekı eldıŋ memlekettık änūrandary şyrqalyp, maŋyzdy şara jalǧasyn tapty. Öz kezegınde söz alǧan Türkı akademiiasy halyqaralyq ūiymynyŋ prezidentı Darhan Qydyrälı būl şaranyŋ bauyrlas qos eldıŋ tarihi jäne mädeni yntymaǧyn arttyrudaǧy maŋyzyn atap öttı. «Bızge Qyrǧyz elı Boranbai bidıŋ, Şoqan Uälihanovtyŋ mereitoilaryn ötkızu turaly ūsynys jasaǧanda bız quandyq. Ol eŋ bırınşıden bauyrlas qos eldıŋ tarihy men mädenietın jaqyndastyryp, äigılı tūlǧalarymyzdyŋ tarihta alar ornyŋ ūrpaqqa tanytatyn şara eken dep»,-dedı D.Qydyrälı. «Tübı bır tuys halyqtar arasyndaǧy bailanystardy tereŋdetuge, türkı integrasiiasynyŋ nyǧaiuyna jäne ädebiet salasyna sıŋırgen ölşeusız eŋbegı üşın» Osmonakun İbraimovty Türkı akademiiasynyŋ Qūrmet gramotasymen jäne Jankoroz Kanimetovty «Tūǧyrly tūlǧalardy ūlyqtauda qosqan zor ülesı üşın» Alǧys hatymen marapattady. Qyrǧyz Respublikasynyŋ Prezident apparaty, QR Joǧarǧy Keŋesı men Qyrǧyz Ükımetınıŋ ökılderı, memleket jäne qoǧam qairatkerlerı men körnektı ǧalymdar, tarihşy-etnograf ǧalymdary qatysqan aituly şaraǧa Qazaqstan tarapynan bır top märtebelı delegasiia qatysty. Atap aitqanda, Türkı memleketterı keŋesınıŋ Aqsaqaldar keŋesınıŋ müşesı, professor Ädıl Ahmetov, QR ŪǦA akademigı, t.ǧ.d. Bolat Kömekov, «Mädeni mūra» jurnalynyŋ bas redaktory Jarylqap Beisenbaiūly qos tūlǧa jaiynda baiandama jasady. Manas atyndaǧy Qyrǧyz-Türık universitetınıŋ professory Qadyraly Konqabaev Şoqan Uälihanovtyŋ qyrǧyz tarihynda alar ornyna toqtalyp, Qyrǧyz tarihyn, ädebietın, mädenietın älemge paş etken eŋ bırınşı tūlǧa ekenın basa aitty. «Bügın Qyrǧystandaǧy eŋ kielı qara şaŋyraq A.Maldybaev atyndaǧy balet jäne opera teatrynda ülken saltanatty jiyn bolyp jatyr. Ekı eldıŋ tarihi tūlǧalarynyŋ mereitoiyn ötkızıp, ülken saltanatty jiyn jasauy eŋ maŋyzdy ūlttyq şaralardyŋ bırı retınde baǧalauǧa bolady. Sebebı qyrǧyz ben qazaqtyŋ bır-bırıne egız el ekenı tarihtan belgılı. Egerde qiyrdan dūşpan kelıp qalsa, qazaqqa qyrǧyz kelıp, qyrǧyzǧa qazaq kelıp järdem bere alatyny, aqiqat. Al endı Şoqan Uälihanovqa toqtalar bolsaq. Ol kısı öte bılımdı, sauatty tūlǧa bolǧan. Orys, qyrǧyz, türık jäne taǧy basqa köptegen tılderdı bılgen. Qarasaŋyz bıreuınıŋ bılımı joq, bıraq bır eldıŋ kösemı bolǧan, ekınşısı bılımdı, düniege bır jaŋa jol aşatyn şamşyraq bolǧan. Ekeuı qyrǧyz ben qazaqtyŋ tuystyq dänekerın bailanystyryp, şyǧarmaşylyq ortalyqty nyǧaitqan. Sondai-aq Şoqan Uälihanov Qyrǧyz tarihyn Europaǧa, Reseige, älemge tanytqan. Onyŋ batyrlyq jyry "Manasty" tanytqan. Basqa qyrǧyz şyǧarmalaryn tanytqan. Tarihyn, mädenietın, ädet-ǧūrpyn tanytqan eŋ bırınşı tūlǧa retınde Qyrǧyz tarihynda ölşeusız ülesı bar. Sondyqtan bügıngı maŋyzdy şaranyŋ Qyrǧystan astanasy Bışkek te, Şolpan-Ata qalalarynda ötuı maŋyzy joǧary dep bılemın. Būl älı-de jalǧasyn tauatyn eŋ maŋyzdy tarihi künderdıŋ bırı bolady»,-Q.Qonqabaev. Sondai-aq Türkı memleketterı keŋesınıŋ Aqsaqaldar keŋesınıŋ müşesı, professor Ädıl Ahmetov Türkı akademiiasy Halyqaralyq ūiymynyŋ maŋyzyna toqtalyp, kelesı altynşy sammit Qyrǧystannyŋ Ystyqkölınde ötetınıŋ aityp öttı. «Türkı akademiiasy Halyqaralyq ūiymy türkı düniesın ūiystyryp, jaqyndastyru, bır-bırıne tek qana mädeniet jaǧynan ǧana emes, ekonomika jaǧynan, aqparattyq keŋıstık jaǧynan da, basqa salalardan da bırıgıp, iyqtasyp, tızerlesıp bırge jürudı mındet tūtatyn ūiym. Ūiymnyŋ besınşı sammitı biyl Astanada öttı. Oǧan el basylaryŋyz Almazbek Atambaev kelıp qatysty. Alla qalasa kelesı sammitımız ystyq köldıŋ jaǧasynda bolaiyn dep tūr. Bügıngı Şoqan menen Boranba i bige qoiylatyn eskertkış belgı sol sammittıŋ kezınde aşylsa nūr üstıne nūr bolar edı. Jaŋa söilegen azamattardyŋ sözı bır jerden şyǧyp jatyr. qyrǧyzǧa da, qazaqqa da ortaq ata sözı bar: "Altau ala bolsa, auyzdaǧy ketedı, törteu tügel bolsa, töbedegı keledı" bızderdı eşkım ajyratyp ala almaidy. Tılımız de bır, dılımız de bır, tarihymyz da, mädenietımız de ortaq. Osyndai ortaq qūndylyqtardy bırge ūlyqtap, bırge toilap jürsek odan artyq eşqandai ekı eldı jaqyndastyratyn şaralar bolmas edı. Elımız aman bolsyn, ekı eldıŋ arasyndaǧy bırlık pen yntymaq örlei bersın»,-dedı Ä Ahmetov öz baiandamasynda. Būdan bölek, osy saltanatty şara aiasynda Şoqannyŋ özı salǧan suretterı men kıtaptar körmesı ūiymdastyryldy. Şara soŋy Qyrǧyz Respublikasynyŋ önerpazdarynyŋ konserttık baǧdarlamasyna ūlasty. Aita keter bolsaq, Şoqan qyrǧyz elınde 1857 jyly, Qaşqariia saparynyŋ aldynda bolyp, 1856–1857 jyldar aralyǧyndaǧy saparlarynyŋ negızınde «Qyrǧyzdar jaiyndaǧy jazbalar», «Ystyqköl saparynyŋ kündelıgı», «Ystyqkölge baru sapary» atty el nazaryn özıne bırden audarǧan äigılı eŋbekterın jazǧan. Qyrǧyzdyŋ äigılı «Manas» batyrlyq jyr-dastanyn tūŋǧyş ret qaǧaz betıne tüsırıp, älemge tanytqan.
Altynbek QŪMYRZAQŪLY,
Qyrǧyzstan-Bışkek
