Sarapşylar aldaǧy üş jylda Almatydaǧy qoqys poligondary retke keltırılmese Almatydaǧy ekologiialyq ahualdyŋ qiyndai tüsetının alǧa tartuda. «Üş jyldyŋ ışınde qalany ǧylymi-innovasiialyq tūrǧyda tazartu qolǧa alynbasa qaladaǧy halyqtyŋ da densaulyǧy tömendei bastaidy» deidı mamandar.
Qazır Almatyda jalpy lastanu indeksı 38,5 paiyzǧa jetken. Otandyq mamandar osy paiyzdyq körsetkışke qatty alaŋdap otyr.
Būl rette äsırese medisina salasynyŋ mamandary «halyqtyŋ densaulyǧyna bırden-bır äser etetın qorşaǧan orta bolǧandyqtan, bız mūndai derekterge alaŋdauymyz kerek» deidı.
«Qazaqstan boiynşa, jylyna 43 mlrd tonna qoqys qaldyǧy şyǧarylsa, onyŋ 28 mlrd tonnasy Almatynyŋ enşısındegı qoqys qaldyqtary eken. «2020 jylǧa qarai Almatyda jylyna 32 mlrd tonna qoqys qaldyǧy şyǧaryluy mümkın» degen boljam bar. Mıne, osydan-aq qalanyŋ ekologiialyq jaǧdaiy qandai ekenın aŋǧaruǧa bolady. Al bızdıŋ elde ol şyǧarylǧan qoqystardyŋ ekınşı qaitara öŋdelmeitının eseptesek, būl ülken problema ekenın aŋǧaramyz. Sondyqtan bolaşaqta Almaty üşın qoqys poligondaryn salyp, qoqystardy utilizasiialaudy (öŋdeu) qolǧa alu maŋyzdy bolmaq. Olai etpesek, bız qala halqynyŋ densaulyǧyn tömendetıp alamyz. Qazır Almatyda türlı allergiialyq aurular, demıkpe dertı, tynys joldary aurulary örşıp tūr. Mūnyŋ barlyǧy aldymen qorşaǧan ortanyŋ äserı. Adam salauatty ömır sürı üşın aldymen ömır salty dūrys boluy kerek. Būdan soŋ qorşaǧan ortasy taza boluy tiıs. Al bızde osy mäselenı şeşu innovasiialyq tūrǧyda şeşemın tappai otyr»,-dedı medisina ǧylymynyŋ doktory Ǧalymjan Nūrjaubaev.
Negızınen, byltyrǧy jyly halyqaralyq Mercer Human Recource Conculting reitingtı baǧalau kompaniiasy auanyŋ lastanuy, qoqys qaldyqtarynyŋ köptıgı, auyz-sudyŋ tapşylyǧy turaly mälımetterdı esepke ala otyryp älem boiynşa eŋ las qalalardyŋ tızımın jasaǧan bolatyn. Halyqaralyq sarapşylardyŋ paiymdauynşa, älemdegı eŋ las qalalardyŋ tızımınde Äzırbaijannyŋ Baku qalasy bırınşı oryndy tūrsa, Qazaqstannyŋ qalasy Almaty toǧyzynşy oryndy mejelegen. Osyǧan orai «almatyny ekologiialyq daǧdarys qysyp barady» dep alaŋdauşylardyŋ äreketınde negız bar ekenın paiymdadyq..
Jalpy, derekterge jügınsek, Almatydaǧy auanyŋ lastanuy, qoqystyŋ köbeiuuı bırınşı kezekte qaladaǧy kölık qozǧalysynyŋ köptıgınen jäne öndırıs oryndarynyŋ tehnikalyq talaptardy saqtamaityndyǧynan bolyp otyr. Būǧan qatysty aitarmyz «qaladaǧy lastanu körsetkışınıŋ 52,9 paiyzy kölık qozǧalysynyŋ äserınen bolsa, 34,9 paiyz lastanu öndırıs oryndarynyŋ esebınen bolyp otyr» deidı mamandar.
«Qazır damyǧan elder janar-jaǧarmai sapasyna qatysty Euro-5-6 standarty boiynşa jūmys ısteidı. Al bız 2012-2014 jyly Euro-4 standartyna köşe bastadyq. Şyndyǧyna kelsek, bızdegı mūnai öŋdeitın zauyttar Euro-3 standartyn äreŋ baǧyndyryp otyr. Sapasy joǧary dep aitatyn Pavlodardaǧy mūnai öŋdeitın zauyttardyŋ şyǧarǧan janar-jaǧarmaiy Euro-3 standartyna äreŋ jetedı. Bızdegı janar-jaǧarmai halyqaralyq talapqa sai emes. Odan soŋ kölıkterdı gazben qamtu jaiyn köterdık. 2018 jyldyŋ bırınşı jarty jyldyǧynda Qazaqstan boiynşa 89,592 avtokölık gaz ornatypty. Kölıkterıne gaz ornatqandardyŋ basym bölıgı jekelegen tūlǧalar eken. Almatyda qoǧamdyq kölıkterge gaz ornatu mäselesı de artyp keledı. Qazırde qoǧamdyq kölıkterge gaz ornatu körsetkışı 34,5 %-ke jetken. Bıraq bızde osyndai derekter paida bola salysymen gaz ornatu qūny da östı. Gazdyŋ baǧasy da ösıp sala berdı. Byltyr avtokölıkterge gaz ornatu qūny 150 myŋ teŋge bolsa, biyl 220 myŋ teŋgege köterıldı. Sondyqtan öz basym, atqaruşy bilık qolǧa alyp otyrǧan osy mäselenı baqylasa deimın. Gaz ornatu jekelegen monopolisterdıŋ qolynda bolǧannan keiın olardy qadaǧalau, baqylau kerek. Gazdyŋ janar-jaǧarmaiǧa qaraǧanda ekologiialyq tiımdılıgı bary däleldendı ǧoi. Demek, būl mäselege jergılıktı bilık aralasyp osy baǧytta tyŋǧylyqty jūmystar ıstelu kerek»,- deidı Aijan Bekbosynova.
Qarlyǧaş ZARYQHANQYZY,
«Adyrna» ūlttyq portaly
