Osyǧan deiın «Qazaqstan Respublikasy Ūlttyq Bankınıŋ (ŪB) Elordaǧa köşırıluı Almatynyŋ ekonomikalyq bolaşaǧyna terıs äser etuı mümkın» degen pıkırdı sarapşylar jiı aityp kelgen.
«Qazaqstan Qarjygerlerı qauymdastyǧy» (QQQ) keŋesınıŋ basqarma töraiymy Elena Bahmutova 2019 jyldyŋ qyrküiek aiynda Almatyda ötken käsıpkerlerdıŋ jyl saiynǧy V konferensiiasynda Almatynyŋ qarjylyq märtebesın joǧaltuy megapolistıŋ ekonomikalyq bolaşaǧyna terıs äser etuı mümkın ekendıgın tūspaldap jetkızgen. Jaqynda halyqaralyq valiuta qory ökılderı 2020 jyly Ortalyq Aziia, Kavkaz jäne Moŋǧoliianyŋ toǧyz elıne aimaqtyq tehnikalyq kömek körsetu ortalyǧy Almatyda jūmys ısteitının aitqan bolatyn. Jaŋa ūiym integrasiialanǧan qarjy naryǧyna qatysuşylardy retteudıŋ bıryŋǧai täsılın ūsynady.
Sebebı, Bahmutova hanymnyŋ paiymdauynşa, EAEO 2025 jyly Almatyda ūlttyqtan joǧary tūratyn organ qūru turaly şeşımge kümän keltıruı mümkın, al mūndai organdar biznestı damytu üşın maŋyzdy.
«Qarjy salasynda jūmys ısteitın 186 myŋ qyzmetkerdıŋ 50 myŋy Almatyda jūmys ısteidı, al qarjy sektorynyŋ özı salyq tüsımderınıŋ edäuır bölıgın tıkelei qūraidy. 2018 jyly tek jeke tabys pen äleumettık salyqtar qarjy sektorynyŋ osy salyqtarynyŋ şamamen 15% -yn qūrady. Ūlttyq banktıŋ ortalyq keŋsesın Nūr-Sūltanǧa auystyru mümkındıgı qarjy ūiymdarynyŋ keiıngı qozǧalysyna qozǧauşy küş boluy mümkın», - degen edı E. Bahmutova. Sarapşylar ǧana emes, käsıpkerler de qarjy sektory Almatyda öndırıletın tauarlar men qyzmetterge tölem qabılettı sūranysty qalyptastyratynyn, biznestı damytuǧa jäne şeteldık investorlardy tartuǧa yntalandyratynyn aitady. Būl faktor şaǧyn jäne orta biznestıŋ kırısterıne qosymşa äser etetın körınedı. Sebebı Astana men Almatynyŋ damuynda özgeşelık bar ekenı, olardy bır-bırımen salystyruǧa da bolmaityny belgılı bolyp qaldy. Almaty örkeniettı türde jäne naryq zaŋyna säikes ükımettıŋ qoldauynsyz damyp jatyr. Al Astananyŋ damuy jaily mūndai pıkırdı aita almaisyŋ. Mūnda naryq zaŋy emes, şeneunıkterdıŋ şeşımı köbırek yqpal etedı.
« 2011 jyly aimaqtyq qarjy ortalyǧy retınde joba jabylǧanyna qaramastan, Almaty älı de halyqaralyq qarjy ortalyǧy bolyp tabylady. 2019 jyly jariialanǧan qarjy ortalyqtarynyŋ jahandyq indeksınde Almaty men Astana Ortalyq Aziiadaǧy jetekşı qarjy ortalyqtary dep atalady », - dep tüsındıredı Bahmutova.
Jaqynda HVQ ökılderı 2020 jyly Ortalyq Aziia, Kavkaz jäne Moŋǧoliianyŋ toǧyz elıne aimaqtyq tehnikalyq kömek körsetu ortalyǧy jūmys ıstei bastaidy dep mälımdegen bolatyn. Endı bes jyldan keiın qalada Euraziialyq ekonomikalyq qoǧamdastyqqa qatysuşy elderdıŋ ortaq qarjy naryǧyn retteudıŋ ūlttyqtan joǧary organy bolady. Jaŋa ūiym integrasiialanǧan qarjy naryǧyna qatysuşylardy retteudıŋ bıryŋǧai täsılın ūsynady. «Qadaǧalauşy naryqty retteumen ainalysady. Ūltaralyq retteu mäselelerı öte özektı, öitkenı oǧan barlyq elderdıŋ kelısımı qajet», - degen bolatyn Qarjygerler qauymdastyǧynyŋ jetekşısı Elena Bahmutova. Ūlttyq bank basşysy Ekonomikalyq yntymaqtastyq jäne damu ūiymy elderınde ortalyq bankterdıŋ barlyǧy derlık astanalarda ornalasqanyn aitty. «Ūlttyq banktıŋ Nūr-Sūltanǧa köşuı nomenklatura emes, ortalyq bankter üşın jiı kezdesetın qūbylys », - dedı Qazaqstan Ūlttyq Bankınıŋ ökılderı. Şyndyǧynda, Germaniia Federativtık Respublikasy men Avstraliia Odaǧy memlekettık apparaty ortalyq bankterdı köşıruge öz erkımen şeşım qabyldamapty. Jaǧdai soǧan mäjbürledı. Mysaly, Sidnei kontinenttıŋ qarjylyq ortalyǧy bolyp sanalady, öitkenı onda avstraliialyq baǧaly qaǧazdar birjasy (ASX), sondai-aq 90 banktıŋ bas keŋsesı jäne eldegı ırı kompaniialardyŋ jartysynan köbı ornalasqan. Germaniiada Frankfurt «banktık qala» retınde tanymal. Germaniianyŋ on ırı bankınıŋ beseuınıŋ ştab-päterı, sonyŋ ışınde «Ülken üştık» - Deutsche Bank, Commerzbank jäne DZ Bank. Euroaimaqtyŋ aqşa-nesie saiasaty men qarjylyq baqylauyna jauap beretın Europalyq ortalyq bank Germaniianyŋ Federaldy bankınıŋ janynda qalanyŋ ıskeri bölıgınde ornalasqan. Nemıs baǧaly qaǧazdar naryǧy ainalymynyŋ 90% -dan astamy qalanyŋ sauda alaŋy arqyly ötedı. Ūlttyq banktıŋ Nūr-Sūltanǧa köşuın qoldaityn top Bas banktıŋ Elordada, aşyǧyn aitqanda Ükımettıŋ iegınıŋ astynda jūmys ıstegenın qoldaidy. «Olar memlekettık organdardyŋ bärı köştı, solai boluy tiıs» degen argumenttı alǧa tartady. Al qarjygerler bolsa ortalyq banktıŋ elodada boluy ondai şeşuşı faktor emes, bıraq ortalyq banktıŋ qarjy ortalyǧynda, biznestıŋ ortalysynda boluy qarjy ūiymdary üşın öte maŋyzdy, Qazaqstandaǧy ŞOB-tyŋ 40 paiyzy Almatyda tırkelgen degen paiymǧa basymdyq berıp otyr.Almaty qalasy äkımı Baqytjan Saǧyntaev qonys audaruǧa közqarasy belgılı. Almatyda Qazaqstannyŋ ırı salyq töleuşı kompaniialarynyŋ üşten bırı, 30-dan astam transūlttyq kompaniialar, banktıŋ bas keŋsesınıŋ 86%, bırlesken jäne 43% ırı halyqaralyq ūiymdar ornalasqan. Almaty - ekonomikasy 36 milliard AQŞ dollaryn qūraityn Ortalyq Aziiadaǧy eŋ damyǧan megapolis.
Äkım sol jiynda jurnalistermen kezdesken kezde «Bügın bız donormyz. Erteŋ bız basqa märtebege auysyp, subvensiialyq qala bola alamyz, olar bızge respublikalyq biudjetten beretın bolady», - dep oiyn tüiındegen bolatyn.
Būl mäsele jurnalister qoǧamy üşın de jaŋalyq emes. 2015 jyly Ukrainanyŋ «Archimatika» cäulet kompaniiasy Ūlttyq Bank ǧimaratynyŋ dizain-jobasyn äzırlep qoiǧan. Al tapsyrys beruşı qazaqstandyq qūrylys kompaniialary ekenı de belgılı. Bas retteuşı banktıŋ töraǧasy Erbolat Dosaevtyŋ tüsındıruınşe, Almaty qalasynda jaŋa agenttıktı qūru Ūlttyq banktı qaita ūiymdastyru arqyly jüzege asady. Ūlttyq banktıŋ bırqatar funksiiasy men ökılettıkterı jaŋa agenttıkke auysady. Būl degen söz Ūlttyq banktıŋ ştatyndaǧy şamamen 500 adam osy agenttıkke auystyrylady. Saiasattanuşy Dosym Sätpaev osyǧan deiın jurnalistermen kezdesken kezde būl ideia ūlttyq bank töraǧalarynyŋ tıkelei yntasy ekenın, tek Grigorii Marchenko basşy bolǧan kezınde Ūlttyq banktıŋ Astanaǧa köşuıne belsendı qarsy bolǧanan eske tüsırdı. Grigorii Marchenko özınıŋ ūstanymyn «Ūlttyq bank täuelsız oiynşy bolǧysy kelse, Astanadaǧy şeneunıkterden alystau bolǧany jön» dep tüsındırgen. 2010-2015 jyldary saiabyrsyp qalǧan köşu turaly äŋgıme Ūlttyq bankke basşylyqqa Qairat Kelımbetovtıŋ keluımen özgerıp, qonys audaru mäselesı qaita köterılgen. Dosym Sätpaevtyŋ tüsındıruınşe, memlekettık ūiymdardy, biznes qūrylymdardy küştep belgılı bır jerge köşıruge bolady. «Biznes özıne qai jer yŋǧaily ekenın özı şeşedı. Bıraq köptegen memlekettık emes biznes qūrylymdar üşın Almaty – logistika tūrǧysynan bolsyn, jailylyq jaǧynan bolsyn – eŋ yŋǧailysy» dep oiyn tüiındeidı Dosym Sätpaev. 2015 jylǧy 20 mamyrda Qazaqstan Respublikasy Ūlttyq Bankınıŋ (ŪB) ortalyq apparaty 2017 jyldyŋ 1 qaŋtaryna deiın Almatydan Nūr-Sūltanǧa köşırıletını turaly habarlanǧan bolatyn. «2017 jylǧy 1 qaŋtarǧa deiın Qazaqstan Respublikasy Ūlttyq Bankınıŋ ortalyq apparatyn jäne Qazaqstan Respublikasy Ūlttyq Bankınıŋ özıne jüktelgen funksiialardy jäne (nemese) qarjy rynogynyŋ infraqūrylymynyŋ bölıgı bolyp tabylatyn mekemelerdı Almatydan Astanaǧa kezeŋ-kezeŋımen ornalastyryluyn qamtamasyz etu», - delıngen Qazaqstan Respublikasy Prezidentınıŋ 2015 jylǧy 19 mamyrdaǧy № 24 «Astana halyqaralyq qarjy ortalyǧy jäne Qazaqstan Respublikasy Ūlttyq Bankınıŋ Astana qalasyna köşuı turaly» jarlyǧynda. Sonymen Nūr-Sūltan Ūlttyq banktı 2020 jyldyŋ nauryz aiynda qabyldap alatyny 2019 jyldyŋ jeltoqsan aiynda belgılı boldy. Ūlttyq bank basşysy Ekonomikalyq yntymaqtastyq jäne damu ūiymy elderınde ortalyq bankterdıŋ barlyǧy derlık astanalarda ornalasqanyn aitty. «Ūlttyq banktıŋ Nūr-Sūltanǧa köşuı nomenklatura emes, ortalyq bankter üşın jiı kezdesetın qūbylys », - dedı Qazaqstan Ūlttyq Bankınıŋ ökılderı. Şyndyǧynda, Germaniia Federativtık Respublikasy men Avstraliia Odaǧy memlekettık apparaty ortalyq bankterdı köşıruge öz erkımen şeşım qabyldamapty. Sidnei kontinenttıŋ qarjylyq ortalyǧy bolyp sanalady, öitkenı onda avstraliialyq baǧaly qaǧazdar birjasy (ASX), sondai-aq 90 banktıŋ bas keŋsesı jäne eldegı ırı kompaniialardyŋ jartysynan köbı ornalasqan. Germaniiada Frankfurt «banktık qala» retınde tanymal. Germaniianyŋ on ırı bankınıŋ beseuınıŋ ştab-päterı, sonyŋ ışınde «Ülken üştık» - Deutsche Bank, Commerzbank jäne DZ Bank. Euroaimaqtyŋ aqşa-nesie saiasaty men qarjylyq baqylauyna jauap beretın Europalyq ortalyq bank Germaniianyŋ Federaldy bankınıŋ janynda qalanyŋ ıskeri bölıgınde ornalasqan. Mäselenıŋ aq-qarasy aiqyndalǧan soŋ sarapşylar būl taqyrypqa är qyrynan qarai bastady. Äzırge bäsı basym bolyp tūrǧan taqyryp, onyŋ jyljymaityn mülık naryǧyna yqpaly bolyp tūr. «Būl faktor Almatydaǧy jyljymaityn mülık naryǧyn arzandatyp, Nūr-Sūltanda qymbattauyna äkeluı mümkın» deidı sarapşylar. Nūr-Sūltan qalasy üşın taǧy bır tiımdısı Astanadaǧy halyqaralyq qarjy ortalyǧynyŋ ūstanymy men bedelın köteruge baǧyttalmaq. Almaty ŞOB, qarjy ūiymdary, ükımettıŋ ūstanymynşa, qalyptasty. Naryqtyŋ jaǧdaiyna beiımdeldı. Endı Ūlttyq banktıŋ äleuetın Nūr-Sūltan qalasynyŋ qarjylyq äleuetın köteruge baǧyttaluy tiıs.Almatyda ötken baspasöz jiynynda jyljymaityn mülık naryǧynyŋ sarapşysy Lev Tetin Ūlttyq bankpen bırge qarjy ūiymdarynyŋ Nūr-Sūltanǧa köşuı turaly oiymen bölıstı. 2020-2025 jyldar tek Almatydan ǧana emes, Qazaqstannyŋ barlyq öŋırınen Bas qalaǧa qonys audaratyn qarjy mamandarynyŋ sany 300 myŋǧa jetuı mümkın. Al köşı-qonnyŋ jyldyq deŋgeiı 60 myŋ adamnyŋ ainalasynda boluy mümkın.
«Mūndai qūrylymdyq özgerıster damuǧa jol aşady. Bäsekelestıktı arttyryp, ūsynystyŋ sapasyn köteredı. Bank klinetterı üşın bäsekege de jol aşady. Endı bankter klientterdı köbırek tartu üşın jaŋa tehnologiianyŋ kömegıne jügınse, qūrylys kompaniialary käsıbi bılıktılıkke, sapaǧa basymdyq beredı» deidı Lev Tetin.
Rauan ILİIаSOV,
"Adyrna" ūlttyq portaly
