Qytai elınıŋ töraǧasy Si Szinpin «Bır beldeu bır jol» atty Jıbek jolyn damytu ideiasyn ūsynǧaly berı Qazaqstan men Qytai arasyndaǧy ekonomikalyq qarym-qatynas tereŋge boilap barady. Qazırde Qazaqstanda öndırıletın mūnaidyŋ 25 paiyzyn Qytai kompaniialary öndırıp jatyr. Qytaimen bırge jūmys ıstegen jyldar aralyǧynda Qazaqstan arqyly Qytaiǧa 100 mln tonna mūnai, 180 mln şarşy metr gaz jıberılgen. Keden qyzmetınıŋ mälımetı boiynşa tauar almasu 46 paiyzǧa ösken. Qytai tıkelei şeteldık investisiia, berılgen nesieler, jäne ortaq bırlesken käsıporyndar qūru barysynda Qazaqstannyŋ negızgı serıktesı. Al endı būl qauıp pe, älde jaqsylyqtyŋ nyşany ma? Jalpy, Qytai investisiiasynan qorqu kerek pe?!
Negızınen Qytai investisiiasy būǧan deiın mūnai gaz salasyna, metal öndıruge, logistika salasyna, energetika salasyna qūiylyp keldı. Al 2016 jyldan berı Qytai kompaniialary elımızdıŋ auyl şaruaşylyǧy salasyna da investisiia qūia bastady. Qazaqstan auyl şaruaşylyǧy salasynda mal bordaqylau, mal ösıru, agro-önım aluǧa qatysty Qytaimen bırlesıp 19 jobany jüzege asyrudy josparlap otyr. Jobanyŋ qūny 1 mlrd 735 myŋ dollardy qūraidy.
Ekonomika ǧylymynyŋ doktory, professor Jūmadılda Baiahmetovtyŋ aituynşa, Qytai qarjy beredı dep esıktı aiqara aşyp qoiudyŋ özındık qauıptı tūstary da bar. Sondyqtan bolaşaqta eldegı Qytaimen bırlesken kompaniialarǧa memlekettık baqylaudy küşeitken abzal.
«Qytai öte pysyq halyq. Olardyŋ jerdı igeruge kelgende aldyna jan salmaityn eŋbekqorlyǧy bar. Qytaidyŋ halqy jerdıŋ joqtyǧynan üilerınıŋ töbesıne egın egıp sodan önım alyp otyrǧan halyq. Sondyqtan elımızge engen Qytai käsıpkerlerı Qazaqstannyŋ alyp jerın igeru üşın küşın salady. Mıne osydan qorqu kerek. Qytai kompaniialarmen bırleskende baqylau paketınıŋ basym bölıgı Qazaqstan tarapynda boluy kerek. Ükımet osyǧan qatty nazar audaruy tiıs. Mäselen, mūnai öndıruge qatysty kompaniia qūrylsa onyŋ 80 paiyz baqylau paketı Qazaqstandıkı al qalǧan 20 paiyzy Qytaidıkı bolsa de jetkılıktı. Osylaişa baqylau paketınıŋ basym bölıgın özımızge alu arqyly tarazy basyn ūstap tūruǧa bolady»,-deidı ekonomist-ǧalym Jūmadılda Baiahmetov.
Ekonomist-ǧalymnyŋ paiymdauynşa, syrttan keletın investisiianyŋ kömegıne jügınu älemdık täjıribede bar dünie. Äitse de şeteldık investisiianyŋ köleŋkelı jaqtary baryn ūmytpaǧan jön. Köşpelı investisiiaǧa jügıngen Resei ekonomikasyn mysal etken maman, syrttan keletın investisiiaǧa iek arta bersek, ömır boiy bıreudıŋ soŋynan jüretınımızdı alǧa tartty.
«Resei ekonomikasyn alsaq, byltyr Reseiden 151,5 mlrd dollar syrtqa qaşty. Reseide qalyptasqan ekonomikalyq qiyndyqtan keiın şeteldık investorlar Reseiden qarjylaryn äkete bastady. Sol tärızdı erteŋ Qazaqstan ekonomikasy daǧdara bastasa, bızdı şeteldıkter saqtap qala almaidy. Ekonomikamyzdy saqtap qalatyn sol otandyq öndırıs, otandyq önım ekenın ūmytpaǧanymyz jön»,-deidı ǧalym Jūmadılda Baiahmetov. Joǧaryda aitqanymyzdai Qytai investisiiasy negızınen mūnai-gaz, tau-ken, energetika salasyn igeruge salynyp keledı. Qazır Qazaqstanda:
- «PetroKazakhstan Inc» mūnai kompaniiasy;
- «Qarajanbas»-CITIC mūnai kompaniiasy;
- Kaspii aumaǧyndaǧy mūnai kompaniiasy
- Pavlodara liumenii zauyty
- Temırjol salasyna investisiia salu
- İrkol men Kazatomprom
- Moinaq TES pen Atasu – Alaşankou
- Kaztransoil men SNODC
- Gazprovod jäne Beineu-
- CNPC-Aqtöbemūnaigaz
- Kaztransgaz jäne Trans-Asia tärızdı ırı kompaniialar Qytaimen bırlesıp jūmys ıstep jatyr.
Qarlyǧaş ZARYQQANQYZY
«Adyrna» ūlttyq portaly
