Keşe Reseidıŋ Makroekonomikalyq saraptau jäne qysqamerzımdı boljamdar ūsynu ortalyǧynyŋ mamandary biylǧy 2020 jyly Reseide 200-ge juyq banktıŋ qysqartuǧa ūşyrauy äbden mümkın ekenın mälımdedı. Atalmyş ortalyqtyŋ sarapşysy Mihail Mamonovtyŋ aituynşa, eger memlekettık naqty qoldau bolmasa Reseide 2020 jyldyŋ soŋyna qarai 200 bank qysqarady. Būǧan sebep bankterdıŋ jaǧymsyz nesie portfelınıŋ şamadan tys köptıgı, syrtqy qaryzdarynyŋ qaitarylmauy, memlekettık kompaniialardyŋ bankter aldyndaǧy ırı boryşyn ötei almauy. Mūnyŋ barlyǧy qazırde Resei bankterınıŋ jaǧdaiyn auyrlatyp, daǧdartyp tūr.
Sarapşylardyŋ paiymdauynşa, Resei bankterın qysqartuǧa ketırmei ūstap tūru üşın kem degende 1 trln rubl kerek. Al Reseidıŋ Ortalyq bankı men ükımetıne mūndai qarjyny demeu retınde ūsynu oŋai bolyp otyrǧan joq. Būǧan qatysty Mihail Mamonov «Bankterdı bankrottyqtan saqtau üşın kömek kölemı 1 trln rubldı qūrauy kerek. Ekonomikalyq ahualdy boljai otyryp bız qazır Ortalyq bank negızgı mölşerlemenı 37 paiyzǧa deiın ösıruı mümkın ekenın boljap otyrmyz. Eger negızgı mölşerleme taǧy ösetın bolsa onda bankter odan ärı qaryzdaryn qaitara almai qinala tüsedı. Qazır Resei bankterınıŋ Ortalyq bank aldyndaǧy qaitarylmaǧan qaryzy tıpten eselene tüstı. Toqyrauǧa tüskelı tūrǧan bankterdıŋ ärqaisysyna eŋ kemı 1,2 mln rublden asyp jyǧylatyn kapital qajet. Al bankterdı qoldauǧa mūndai qarjy bölu qazır Ortalyq bank üşın de ükımet üşınde oŋai bolyp otyrǧan joq»,-deidı sarapşy.
Mūny bızdıŋ otandyq mamandar da joqqa şyǧarmaidy.
«Resei bankterınıŋ Ortalyq bank aldyndaǧy qaryzdary öz aldyna, syrtqy qaryzdary da şaş etekten. Reseidegı ırı-ırı kompaniialar kezınde İtaliia, Niderlandiia, Germaniia elderınen kölemdı qaryzdardy aldy. Endı kelıp sol qaryzdaryn qalai qaitarudy bılmei janūşyruda. Jalpy, Reseidıŋ būlaişa qaryzǧa batuy Batys ekonomikasyna da oŋai tiıp otyrǧan joq. Elden kapital qaşyp jatyr. İnvestorlardyŋ senımı kettı. Resei ekonomikasy toqyrap tūr. Ekonomika ainalymyndaǧy qarjy da oilamaǧan deŋgeide azaidy. Demek būl arada Reseige endı bır alty aida tıpten qiyn bola tüsedı. Öitkenı Resei bankterı syrtqy qaryzdaryn qaitaruda qazırdıŋ özınde qatty qinalyp otyr», – deidı ekonomist-sarapşy Toǧjan Şaiahmetova.
Al endı osy jaittardy esepke ala otyryp, mamandar otandyq bankterdıŋ täuekeldılıgın aiqyndau üşın stress-testıden ötkızudıŋ artyqtyǧy bolmaitynyn alǧa tartty.
«Būl bankterdıŋ täuekeldık äleuetıne berıletın baǧa. Eger ekonomika, halyqaralyq jäne tauar naryǧy qūldyraǧan jaǧdaida, bızdıŋ bankterımız öz mındetterın atqara ala ma?! Mıne, osyndai stress-test jasau kerek. Är bankke qatysty naqty baǧdarlamalar qaita tüzılıp, mümkın onyŋ kapitalyn arttyru kerek şyǧar nemese bankke täuekelı tömen jüie qajet şyǧar, osynyŋ bärı saralanuy qajet» dedı Toǧjan Şaiahmetova..
Mamannyŋ paiymdauynşa, 2010 jyldan bastap AQŞ-ta qarjy naryǧyn retteudıŋ zaŋy qabyldana salysymen, bank sektorynda ūdaiy stress-testıler ötkızılıp tūrady. Alaida osyndai synaqtan byltyr amerikalyq ırı tört bank ötpei qalǧan.
«AQŞ-tyŋ ırı tört bankı stress-testten ötpei qalǧany belgılı. Reseidıŋ bankterı de, Ūlybritaniianyŋ bankterı de nätijesın körıp mūndai test nätijelerın jariialaudan bas tartqan. Qarjy naryǧy damyp, bank sektory täuelsız degen batystyŋ özı mūndai synaqqa şydas bermei jatqanda, bızge beiqam otyruǧa bolmaidy. Sondyqtan būl arada jalpy qarjy jüiesı men bankter süienetın modeldıŋ el ekonomikasyna qanşalyqty tiımdı-tiımsızdıgın saraptap, osydan nätije şyǧarsaq, bızge jaqsy bolar edı»,- deidı Toǧjan Şaiahmetova. .
Otandyq bank jüiesı osal, ärdaiym memlekettık qoldaudy qajet etetının, bilık olardy qoldap memlekettın qarjy bölıp otyratynnyn alǧa tarqan maman, bolaşaqta būl salany bilık öz erkıne jıberse, şeteldıkter satyp alyp, atalǧan naryqty jaulap aluy da mümkın. «Bilık osydan da küdıktenıp, olardy öz erkıne jıbere almai otyr. Sondyqtan, äzırge bızdegı bank sektory ünemı memlekettıŋ qamqorlyǧynda bolyp otyr»,- deidı maman.
Qarlyǧaş ZARYQQANQYZY
«Adyrna» ūlttyq portaly
