Suret avtorlyq qūqyǧy GETTY
Aqpan aiynyŋ basynan bastap Siriianyŋ İdlib provinsiiasyndaǧy jaǧdai qyza tüsude. Düisenbıde Asad äskerlerınıŋ şabuylynan türık äskerlerı qaitys boldy. Türkiia olardan kek aludy talap etıp qana qoimai, Reseimen qarym-qatynasty qaita qarau mümkındıgı turaly da aita bastady.
Bi-Bi-Si būl jaǧdai Ankara men Mäskeu arasyndaǧy auqymdy janjalǧa ainaluy mümkın be ekenın anyqtauǧa tyrysty.
Ne bolyp jatyr?
Prezident Başar Asad basqarǧan Siriia armiiasy İranǧa qarsy äskeri toptarmen bırge eldıŋ soltüstık-batysyndaǧy İdlib provinsiiasynda şabuyldardy jalǧastyruda. Būl Türkiiada qatty narazylyq pen alaŋdauşylyq tudyruda.
Bırınşıden, İdlib Türkiia üşın strategiialyq maŋyzdy. Ankara būl aimaqty özınıŋ yqpal aimaǧy dep sanaidy. 2017 jylǧy Sochi kelısımderınıŋ şarttary boiynşa, auyr tehnikanyŋ kömegımen türık äskeri beketterımen qorşalǧan İdlibte qarusyzdandyrylǧan aimaq qūryluy kerek.
Būǧan deiın İdlibke baqylau ornatu operasiiasy kezınde türık äskerilerı qaitys bolǧan. Eger Ankara öz ornynan ketse, Erdoǧan "öz üiınde" abyroidan jūrdai boluy äbden mümkın.
Türkiia Reseidıŋ qatysuynsyz Asadtyŋ şabuyly sonşalyqty sättı bola almaitynyna senımdı
Ekınşıden, İdlibke jasalǧan şabuyl kezınde Asad küşterı radikaldy islam toptaryna ǧana emes, sonymen bırge Türkiianyŋ Asadty qoldaityn oppozisiialyq toptaryna şabuyl jasaidy.
Keibır türık nūsqauşylary daiyndap, jabdyqtaǧan bölımder «Ūlttyq armiiaǧa» bırıktırıldı (būryn olar «Erkın Siriia armiiasy» dep ataldy). Ankara «Ūlttyq armiiamen» odaqtan bas tarta almaidy, öitkenı olar Türkiiaǧa kürd äskerlerımen küresude jäne radikaldy islamistermen qaqtyǧysta kömektesedı.
Soŋǧy mälımetter boiynşa, soŋǧy künderı Siriiada 14 türık äskerı qaza tapty. Erdoǧan eger kem degende taǧy bır türık äskeri qyzmetkerı İdlibte zardap şekken bolsa, Ankara Siriia küşterıne «mümkın bolǧan jerde» şabuyl jasaidy dep mälımdedı.
Türkiia prezidentı tıptı ultimatum ūsyndy: aqpannyŋ aiaǧynda Asadtyŋ küşterı Reseidıŋ qoldauymen İdlibten öz bölımşelerın tolyǧymen şyǧaryp, türık posttaryn qūlyptan bosatuy kerek.
«Apat jaqynda»
Qazır Siriianyŋ İdlib provinsiiasynyŋ kışkentai aumaǧynda eldıŋ basqa aimaqtarynan kelgen 3-ten 4 millionǧa deiıngı bosqyndar tūrady. Suret avtorlyq qūqyǧy ANADOLU AGENCY
Ankarany qatty alaŋdatatyn taǧy bır faktor - bosqyndardaǧy jaǧdai.
Erdoǧan būǧan deiın Siriia men Reseidı İdlib provinsiiasyndaǧy beibıt tūrǧyndarǧa qasaqana şabuyl jasady dep aiyptaǧan. Onyŋ aituynşa, Reseidıŋ qoldauymen Asad küşterı «İdlibtıŋ jazyqsyz jäne azap şekken tūrǧyndaryn şekaramyzǧa jıberedı». Būl Siriia-Türkiia şekarasynda gumanitarlyq apat tudyruy mümkın.
İdlibte bosqyndardyŋ köp sany jinalǧandyǧy fakt. Gumanitarlyq ūiymdardyŋ mälımetınşe, qazır provinsiiada 3,5 millionǧa juyq beibıt tūrǧyn bar. Siriianyŋ tükpır-tükpırınen İdlibke Asad küşterınıŋ baqylauynda ömır sürgısı kelmeitın adamdar sapar şegude.
BŪŪ-nyŋ baǧalauy boiynşa, 2019 jyldyŋ jeltoqsanynan bastap Asad armiiasy İdlibke şabuyl jasaǧannan berı jarty millionnan astam beibıt tūrǧyn üilerın tastap kettı. Bosqyndar lagerlerı köp. Türkiia bilıgı köp adamdy qabyldai almaityndyqtaryn aitady.
Europaǧa enuge tyrysqan bosqyndardyŋ jaŋa tolqyny 2015-2016 jyldardaǧy siiaqty daǧdarysty tudyruy mümkın. Odan keiın EO elderı Taiau Şyǧystan zaŋsyz migranttar aǧynyn äreŋ jeŋdı.
Sonymen qaqtyǧys bolady ma?
Türkiia qazırdıŋ özınde İdlibke şamamen 12 myŋ äskeri jıberdı. Suret avtorlyq qūqyǧy ANADOLU AGENCY
Siriia rejimımen qandai-da bır auqymdy äskeri qaqtyǧys bolǧan jaǧdaida, onyŋ artyqşylyǧy Türkiianyŋ jaǧynda bolady, deidı Siriiadaǧy qaqtyǧys turaly taldauşy kıtaptardyŋ avtory Djozef Daer. Bıraq, soǧan qaramastan, Türkiia, şielenıstı boldyrǧysy kelmeidı jäne Reseimen qarym-qatynasqa qauıp töndırgısı kelmeidı.
«Mäskeu kez-kelgen uaqytta Damaskty tejei alatyn jäne Asadtyŋ Türkiiaǧa qarsy dūşpandyq josparlaryn jüzege asyrudy toqtata alatyn jalǧyz oiynşy. Türkiia sonymen qatar Ankaranyŋ halyqaralyq oqşaulanuy, äsırese Batys jäne Taiau Şyǧys küşterımen özara ıs-qimyl mäselesınde Reseimen tyǧyz qarym-qatynasty saqtaǧysy keledı» dep professor Daer atap ötedı.
Bi-bi-si qyzmetınıŋ türık tılşısı Echi Goksedeftıŋ aituynşa, Türkiia men Resei arasyndaǧy qarym-qatynastyŋ kürdelenuı sonşalyq, ony 2015 jylǧy oqiǧalarmen salystyruǧa bolady, būl kezde türık äskeri küşterı reseilık bır pilotty atyp öltırgen bolatyn. Alaida būl oqiǧalar Ankaraǧa köp närse üirettı.
"Bır jaǧynan, Erdoǧan ışkı saiasi arenada ūtylǧysy kelmeidı. Bıraq sonymen bırge ol Reseimen maŋyzdy ekonomikalyq bailanystardyŋ üzıluıne qauıp töndıruge daiyn emes. Osy jyldyŋ basynda Türkiia men Resei prezidentterı Reseidıŋ tabiǧi gazyn Oŋtüstıkke jetkızetın TurkStream qūbyryn resmi türde ıske qosty. Europaǧa Türkiia arqyly. Saiasi mäselelerdı kelıssözder arqyly şeşu kerek. Äskeri mäselelerdı gibridtık soǧys arqyly şeşu qajet. Baqytymyzǧa orai, Siriiadaǧy qaqtyǧysqa qatysuşylardyŋ barlyǧy beiresmi emes bölımşeler arqyly baqylauda" deidı jurnalist.
Prezident Erdoǧan Mäskeuge qarata bırneşe ret qataŋ söilegen kezde, Türkiia men Resei Siriiadaǧy soǧysuşy taraptardy qoldaityndyqtaryna qaramastan, kelıspeuşılıkterdı beibıt jolmen şeşuge tyrysu kerek dedı.
Türkiia Reseidıŋ qatysuynsyz Asadtyŋ şabuyly sonşalyqty sättı bola almaitynyna senımdı
Ekınşıden, İdlibke jasalǧan şabuyl kezınde Asad küşterı radikaldy islam toptaryna ǧana emes, sonymen bırge Türkiianyŋ Asadty qoldaityn oppozisiialyq toptaryna şabuyl jasaidy.
Keibır türık nūsqauşylary daiyndap, jabdyqtaǧan bölımder «Ūlttyq armiiaǧa» bırıktırıldı (būryn olar «Erkın Siriia armiiasy» dep ataldy). Ankara «Ūlttyq armiiamen» odaqtan bas tarta almaidy, öitkenı olar Türkiiaǧa kürd äskerlerımen küresude jäne radikaldy islamistermen qaqtyǧysta kömektesedı.
Soŋǧy mälımetter boiynşa, soŋǧy künderı Siriiada 14 türık äskerı qaza tapty. Erdoǧan eger kem degende taǧy bır türık äskeri qyzmetkerı İdlibte zardap şekken bolsa, Ankara Siriia küşterıne «mümkın bolǧan jerde» şabuyl jasaidy dep mälımdedı.
Türkiia prezidentı tıptı ultimatum ūsyndy: aqpannyŋ aiaǧynda Asadtyŋ küşterı Reseidıŋ qoldauymen İdlibten öz bölımşelerın tolyǧymen şyǧaryp, türık posttaryn qūlyptan bosatuy kerek.
«Apat jaqynda»
Qazır Siriianyŋ İdlib provinsiiasynyŋ kışkentai aumaǧynda eldıŋ basqa aimaqtarynan kelgen 3-ten 4 millionǧa deiıngı bosqyndar tūrady. Suret avtorlyq qūqyǧy ANADOLU AGENCY
Ankarany qatty alaŋdatatyn taǧy bır faktor - bosqyndardaǧy jaǧdai.
Erdoǧan būǧan deiın Siriia men Reseidı İdlib provinsiiasyndaǧy beibıt tūrǧyndarǧa qasaqana şabuyl jasady dep aiyptaǧan. Onyŋ aituynşa, Reseidıŋ qoldauymen Asad küşterı «İdlibtıŋ jazyqsyz jäne azap şekken tūrǧyndaryn şekaramyzǧa jıberedı». Būl Siriia-Türkiia şekarasynda gumanitarlyq apat tudyruy mümkın.
İdlibte bosqyndardyŋ köp sany jinalǧandyǧy fakt. Gumanitarlyq ūiymdardyŋ mälımetınşe, qazır provinsiiada 3,5 millionǧa juyq beibıt tūrǧyn bar. Siriianyŋ tükpır-tükpırınen İdlibke Asad küşterınıŋ baqylauynda ömır sürgısı kelmeitın adamdar sapar şegude.
BŪŪ-nyŋ baǧalauy boiynşa, 2019 jyldyŋ jeltoqsanynan bastap Asad armiiasy İdlibke şabuyl jasaǧannan berı jarty millionnan astam beibıt tūrǧyn üilerın tastap kettı. Bosqyndar lagerlerı köp. Türkiia bilıgı köp adamdy qabyldai almaityndyqtaryn aitady.
Europaǧa enuge tyrysqan bosqyndardyŋ jaŋa tolqyny 2015-2016 jyldardaǧy siiaqty daǧdarysty tudyruy mümkın. Odan keiın EO elderı Taiau Şyǧystan zaŋsyz migranttar aǧynyn äreŋ jeŋdı.
Sonymen qaqtyǧys bolady ma?
Türkiia qazırdıŋ özınde İdlibke şamamen 12 myŋ äskeri jıberdı. Suret avtorlyq qūqyǧy ANADOLU AGENCY
Siriia rejimımen qandai-da bır auqymdy äskeri qaqtyǧys bolǧan jaǧdaida, onyŋ artyqşylyǧy Türkiianyŋ jaǧynda bolady, deidı Siriiadaǧy qaqtyǧys turaly taldauşy kıtaptardyŋ avtory Djozef Daer. Bıraq, soǧan qaramastan, Türkiia, şielenıstı boldyrǧysy kelmeidı jäne Reseimen qarym-qatynasqa qauıp töndırgısı kelmeidı.
«Mäskeu kez-kelgen uaqytta Damaskty tejei alatyn jäne Asadtyŋ Türkiiaǧa qarsy dūşpandyq josparlaryn jüzege asyrudy toqtata alatyn jalǧyz oiynşy. Türkiia sonymen qatar Ankaranyŋ halyqaralyq oqşaulanuy, äsırese Batys jäne Taiau Şyǧys küşterımen özara ıs-qimyl mäselesınde Reseimen tyǧyz qarym-qatynasty saqtaǧysy keledı» dep professor Daer atap ötedı.
Bi-bi-si qyzmetınıŋ türık tılşısı Echi Goksedeftıŋ aituynşa, Türkiia men Resei arasyndaǧy qarym-qatynastyŋ kürdelenuı sonşalyq, ony 2015 jylǧy oqiǧalarmen salystyruǧa bolady, būl kezde türık äskeri küşterı reseilık bır pilotty atyp öltırgen bolatyn. Alaida būl oqiǧalar Ankaraǧa köp närse üirettı.
"Bır jaǧynan, Erdoǧan ışkı saiasi arenada ūtylǧysy kelmeidı. Bıraq sonymen bırge ol Reseimen maŋyzdy ekonomikalyq bailanystardyŋ üzıluıne qauıp töndıruge daiyn emes. Osy jyldyŋ basynda Türkiia men Resei prezidentterı Reseidıŋ tabiǧi gazyn Oŋtüstıkke jetkızetın TurkStream qūbyryn resmi türde ıske qosty. Europaǧa Türkiia arqyly. Saiasi mäselelerdı kelıssözder arqyly şeşu kerek. Äskeri mäselelerdı gibridtık soǧys arqyly şeşu qajet. Baqytymyzǧa orai, Siriiadaǧy qaqtyǧysqa qatysuşylardyŋ barlyǧy beiresmi emes bölımşeler arqyly baqylauda" deidı jurnalist.
Prezident Erdoǧan Mäskeuge qarata bırneşe ret qataŋ söilegen kezde, Türkiia men Resei Siriiadaǧy soǧysuşy taraptardy qoldaityndyqtaryna qaramastan, kelıspeuşılıkterdı beibıt jolmen şeşuge tyrysu kerek dedı.
Bi-Bi-Si
Daiyndaǧan Oŋǧar Qabden
