Soŋǧy düniejüzılık sūrapyl soǧysta sūmdyq zardap şekken, söite tūra, sol soǧystaǧy jeŋısı men äskeri quatyn jarnamalau arqyly älemge juan jūdyryǧyn körsetken Keŋes odaǧy äldeqaşan ydyrap kettı! Solai bola tūra, zūlymdyq imperiiasynan qalǧan ürdıs jaŋǧyryp jaŋa sipatqa ie boldy!
Egemen elder sanatyna qosylǧanymen, Reseidıŋ saiasi ideologiialyq yqpalynda qalǧan Qazaqstan älı de älgı ürdısten şyǧa alǧan joq. KSRO kezeŋınde eşkımnıŋ oiyna kelmegen «Mäŋgılık polk» şeruın bertın Kremldıŋ saiasi tehnologtary Jeŋıs künı merekesınde qoldanysqa engızıp edı, 2013 jyldan bastap bız de ötkıze bastadyq.
Özge qalalarda qalai ekenın bılmeimın, Pavlodarda jyl saiyn ūiymdastyrylatyn 9 mamyr merekesınde ideiasy soǧysty aiyptaudan görı därıpteuge ūqsaityn, maǧynasy egemen eldıktı ūlyqtaudan görı qyzyl imperiiany qasterleuge kelıŋkıreitın ıs-şaralar körınıs beredı. Ädette, «Mäŋgılık polk» şeruıne negızınen studentter, oquşylar tartylady. Olarǧa qyzyl tüstı kartondarǧa japsyrylǧan maidangerlerdıŋ suretterı taratylyp berıledı. Mūǧalımder şäkırtterınıŋ belgılengen orynǧa jinaluyna jäne ortalyq alaŋnan taiaqtardyŋ ūşyna bekıtılgen älgı portretterdı joǧary köterıp ötuıne jauapty bolmaq. Būl prosestı qalalyq bılım beru bölımı basşysynyŋ özı qadaǧalap tūrǧanyn baiqadyq. Är tūstan keŋestık qyzyl jalaular ūstaǧan eresekterdı de kördık. Şeruden soŋ qoqys jäşıkterınıŋ janynda jatqan portretterdı de közımız şaldy.
Jasöspırımder tarapynan jasalǧan mūndai äreket Qytai men Soltüstık Koreiada qylmystyq ıs retınde baǧalanuy mümkın. Al bızdıŋ demokratiialyq elde änşeiın beimoroldyq qylyqqa jatqyzylsa kerek...
Pavlodar soǧys jyldarynda maidan ortasynda qalyp, jaudan erlıkpen qorǧanǧan qaharman qalalardyŋ sanatynda joq, bıraq sonda da äskeriler toby alaŋnan maidan bairaqtaryn jelkıldete köterıp ötedı.
Jūrtşylyq arasynda qazaqstandyq kögıldır tüstı jeŋıs taspalaryn keude tūsyna taqqandardyŋ qatary qalyŋdaǧan emes, öitkenı satylymymen keibır dükender ǧana ainalysady. Kerısınşe, Qyrym, Donbass, Lugansk öŋırlerınde separatizmnıŋ belgısıne ainalǧan georgii lentalaryn omyrauyna qadaǧandardyŋ legı köşelerde sırese köşken seŋ syqyldy jöŋkıledı. Sebebı, būl belgıler ärbır būryşta arzan baǧaǧa satylady, mereke künı tıptı tegın ülestırıledı!
Slavian mädeni ortalyǧynyŋ töraiymy Tatiana Kuzina jäne Assambleianyŋ keibır müşelerı keudelerıne qazaqstandyq jeŋıs taspasy men grigorii lentalaryn qatar taǧatyny jyl saiyn baiqalady. Biyl da ekı belgını bırdei paidalanatynyna küman keltırmeimız.
Nemıstıŋ folksvagen kölıgın tankıge ūqsatyp jabdyqtap, sauyryn georgii lentasynyŋ suretı men «Na Berlin», «Russkie nepobedimy» degen sözdermen bezendırgen jerlesterdı de körgenbız. İmperiiaşyl «tankisterdı» teatrlanǧan körınıske qosyp jıbergen ışkı saiasattaǧy şeneunıkter Oljas Süleimenovtyŋ: «Būl soǧys faşizm men internasionalizmnıŋ soǧysy edı» degen ataly sözın oqymasa kerek. Oqysa da şovinizm ia nigilizm dertıne şaldyqqan oi-sanasy ūlty orys emes maidangerlerdı sanatqa qosqysy kelmegen şyǧar.
Aitpaqşy, mereke künı qarsaŋynda qalanyŋ är tūsynan avtokölıkterdıŋ artqy äinekterıne georgii lentasynyŋ suretterı men «Spasibo dedu, za Pobedu!» degen jazudy ädemılep tüsırıp beretın qyzmet körsetıledı. Keibır balabaqşada bır saǧattyq merekelık şaraǧa bola ata-analardy balalaryna äskeri forma tıkkızuge mındetteptı.
Būnyŋ bärı soǧysty därıpteudıŋ sūmdyq körınısterı ekenın ūiymdastyruşylar endı moiyndauǧa tiıstı. Soǧysty därıpteu jas ūrpaqtyŋ sanasynda soǧysqūmarlyq sezımın tudyryp, zorlyq-zombylyq äreketterge itermeleidı. Onsyz da zamandastarymyzdyŋ arasynda boiyndaǧy keŋestık kezeŋnen qalǧan imperiialyq menmendık sezımın tejei almai, keudelerın jūdyryqtap tūryp: «Oqtan da, ottan da qaimyqpai, kımmen bolsa da atysyp, şabysuǧa daiynmyn!» deitınder bar. Al jüz millionnan astam adamdy qūrbandyqqa şalǧan, sonşama mügedekter, jesırler, jetımderdıŋ taǧdyrlaryn talqyǧa tüsırgen soǧys taqsyretın jan-tänımen jete tüsınetın beibıtsüigış azamattar soǧysqa qarǧys aityp, soǧysqūmarlardy aiyptauşy edı ǧoi...
Endı qaitsek, ötken şaqtardaǧy qatelıkterden aryla alamyz? Menıŋ paiymdauymşa, jeŋıs künı merekesın jaŋa közqaraspen zerdeleuımız kerek. Merekenı ötkızudıŋ tyŋ tūjyrymyn jasaǧanymyz jön. Ärbır ıs-şaradan soǧys qasıretı sezılıp tūruǧa tiıstı. Mädeniet sarailarynda, telearnalarda opat bolǧan sarbazdar, aiaq-qolsyz domalanyp qalǧan mügedekter, konslagerlerdegı tūtqyndar, aştyqtan ölgen beibıt tūrǧyndar turaly kinofilmder, spektaklder körsetılıp, muzeilerde mūraǧattyq materialdar körmelerı ūiymdastyrylsa qūba-qūp.
Alaŋdarda jūrtşylyqtyŋ emın erkın qozǧaluyna kedergı keltıretın paradtar men körınıster qoiylymdarynyŋ uaqyty meilınşe qysqa bolǧany dūrys. Būl oraida, Resei tarihşysy Vechiaslav Krasikovtyŋ «Pobedy, kotoryh ne bylo» kıtabyndaǧy «S odnoi storony, pamiatnomu sobytiiu ispolniaetsia 75 let. İ ne otmetit ego nelzia. No ustraivat prazdnik s paradom? Ved eto je vse ravno, chto pliasat na kostiah» degen sözderındegı aşy aqiqatty jadymyzǧa toqyǧanymyz abzal.
Soǧys qarularyn jarnamalaityn körınıster qoiuǧa tyiym salynsyn. Kerısınşe, beibıt ömırdıŋ qadyr-qasietın tanytatyn ıs-şaralar ötkızılsın.
Memlekettık qyzmetşıler, qoǧamdyq ūiymdar müşelerı, studentter men oquşylar qazaqstandyq jeŋıs taspalarymen qajettı mölşerde qamtamasyz etılsın.
Memlekettık organdar «Mäŋgılık polk» şeruın ūiymdastyrudan bas tartuy kerek! Moroldyq tūrǧydan qarastyrǧanda, ölgen adamdardyŋ portretterın tabynu qūralyna ainaldyru dūrys emes. İslam dını tūrǧysynan baiyptaǧanda da, mūsylmanşylyqqa jatpaidy.
Qoǧamdyq ūiymdar ökılderı ädettegıdei Mäŋgılık alau, Jeŋıs obeliskısı, batyrlar eskertkışterıne gül şoqtaryn qoiyp, soǧys qūrbandaryn bır minuttyq ünsızdıkpen eske alu arqyly ruhtaryna qūrmet körsetsın. Meşıtterde, şırkeulerde, ǧibadathanalarda bozdaqtardyŋ ruhtaryna baǧyştalyp dıni joralǧylar oryndalsyn.
Eger keŋes-auǧan soǧysy ardagerlerınıŋ qoǧamdyq ūiymy nemese jekelegen azamattar maidangerlerdıŋ portretterın köterıp, ruhtaryna qūrmet körsetu şarasyn ötkızuge niet etıp ötınış berse, arnaiy oryndar belgılenıp rūqsat etıluı kerek.
2019 jyly Aqtöbe, Türkıstan qalalarynyŋ memlekettık organdary ortalyq alaŋda «Mäŋgılık polk» şeruın ūiymdastyrmai-aq soǧys bahadürlerınıŋ erlıkterın, tyl eŋbekkerlerınıŋ eren eŋbekterın ūlyqtai bıldı!
Mektepke deiıngı mekemelerdegı büldırşınder men mektep oquşylaryna äskeri forma kiiu mındettelmesın, studentter men oquşylar ortalyq alaŋdar men köpşılık oryndardaǧy merekelık şaralarǧa tartylmasyn. Olar özderınıŋ bılım beru mekemelerınde öner körsetuı kerek.
Eŋ bastysy, soǧys ardagerlerı men mügedekterıne, maidangerlerdıŋ jesırlerıne, tyl eŋbekkerlerıne äleumettık kömek, qarjylai qoldau körsetılıp, tūrmystary men densaulyqtarynyŋ jaqsaruyna oŋ yqpal etetın özge de igılıktı ıs-şaralar jüzege asyrylsyn.
...Osylaişa, Kerekude jürıp egemen eldıktıŋ küiın küittegen bız sekıldı qoǧam qairatkerlerı körgenı men köŋılge tüigenın köpşılıkke aityp, ūsynysyn da bıldırer-au. Äitse de şekaranyŋ arǧy jaǧyndaǧy Qyzyl imperiiany kökseuşı motoşeruşıler men «Nochnye volki», «Chernye noji» siiaqty baikerler klubtarynyŋ ai qarap jatpaityny anyq. TMD elderınıŋ egemendıgıne tükırgısı keletın olar sol memleketterdıŋ aumaǧynda Resei Federasiiasy men Keŋes odaǧy tularyn jelbıretıp şeru ötkızudı josparlaǧan şyǧar. Bälkım, bızdıŋ äkımdıkterge de ötınış tüsırgen bolar...
Endı aq jaǧaly ūlyqtarymyz jeŋıstıŋ 75 jyldyǧyna orai ataly söz aityp, merekelık ıs-şaralar baǧdarlamalaryna bızdıŋ ūsynystarymyzdy engızse igı edı.
Arman QANİ,
Pavlodar qalasy.
