Ekonomika salasyn zerttep jürgen mamandardyŋ paiymdauynşa, naq qazırgı qalyptasyp otyrǧan ekonomikalyq jaǧdaida halyqqa mardymsyz üstemaqy qosylyp otyr. Būl rette «Analitik» taldau ortalyǧynyŋ bas sarapşysy Däuren Aryn halyqtyŋ aş qūrsaq ekenın moiyndaityn kezeŋ jetkenın alǧa tartty.
«Eger naqty derekterge jügınsek, qazır respublika halqynyŋ 40 paiyzy as-auqattan ünemdep kettı. Sebebı qymbatşylyq qatty iek alyp barady. Qazır tapqan tabysy men kün körıs deŋgeiı qabyspaityndardyŋ qatary köp. Mysaly, bızdegı ortaşa jalaqy kölemı 120 myŋ teŋgenıŋ ainalasynda Al endı qazır bır aiǧa eŋ az degende azyq-tülık satyp aluǧa 60-70 myŋ teŋge ketedı. Qala halqynyŋ töleitın kommunaldyq qyzmetaqysy bar. Auyl halqynyŋ jem-şöbınen bastap otyn-suyna deiın qymbattaǧan. Aldaǧy uaqytta da qymbatşylyqtyŋ öspeitınıne qatysty eşbır instansiia kepıldık bere almaidy. Bız qazır äleumettık az qamtylǧan toptarǧa ülken salmaq tüsırıp otyrmyz. Ükımetke halyqtyŋ kedeilıgın moiyndaityn kezeŋ jettı. Soŋǧy bes jylda halyqtyŋ aqşany tamaqtan ünemdeuı köp närsenı
Sarapşynyŋ aituynşa, ükımet keler ekı jylda sauatty şeşımder qabyldauy tiıs. Äsırese eldegı ortaşa jalaqy men eŋ tömengı kün körıs deŋgeiıne qatysty naqty şeşımder qabyldaityn kezeŋ jettı. Ol üşın maman aityp otyrǧandai halyqtyŋ azyq-tülık tūtynatyn sebetınen bastap, ortaşa jalaqy kölemı, kün körıs deŋgeiı qaita sūryptaluy qajet.
«Damyǧan eldermen bızdıŋ ortaşa jalaqy mölşerın salystyrudyŋ özı yŋǧaisyz. Bıraq bız örkenietke ūmtylǧan el bolǧandyqtan olardyŋ jaqsy jaǧyn alyp qaluǧa tyrysuymyz kerek. Bırqatar damyǧan elderde ortaşa jalaqy mölşerı 4500 dollardy qūraidy. Köptegen elder özderınıŋ tabiǧi bailyǧyn adam resursyn damytu üşın paidalanady. Bırınşı kezekte adam kapitalyn damytudy qolǧa alǧan memleketter qazır ūtylmaidy. Sondyqtan bızge de osy baǧytty ūstanu kerek. Jalǧa statistikadan aulaq bolǧan jön. Bolmaşa üsteme qosyp, ony jariia etıp jatqanymen qymbatşylyq jep qoiyp jatyr. Mūny moiyndau kerek»,- deidı Däuren Aryn.
Ekonomist mamandardyŋ baiyptauynşa, keler jyly qymbatşylyq qoiulana tüsedı. Älemdık ekonomikada qalyptasyp otyrǧan jaittyŋ özı mūny aŋǧartyp otyr. Sondyqtan bızdıŋ atqaruşy organdarǧa bolaşaqta qajettı şeşımder qabyldauy kerek bolady. Ol üşın ekonomist-ǧalymdar aityp otyrǧan mynadai ūsynystarǧa nazar audarylǧany jön:
A) İnfliasiia jep qoiǧan halyqtyŋ aqşasy qaituy üşın ortaşa jalaqy kölemın ösıru kerek. Būl äsırese memlekettık qyzmette jürgen äleumettık qyzmetkerlerge qatysty aitylyp otyrǧan ūsynys.
Ä) Ükımet monopolisterge şekteu qoia bıluı kerek. Tarif baǧasyn qoldan köteruge, gaz, janar-jaǧarmai baǧasyn orynsyz qymbattatuǧa jol berılmeuı qajet.
B) Otandyq önım öndıretın käsıporyndarǧa salyqtyq jeŋıldıkterden bölek tariftık jeŋıldıkter qarastyrlsa jön bolar edı. Sebebı jylu-jaryq, jol tasymaly qymbattaǧan saiyn olar da önım baǧasyn ösıre qoiady. Osy mäselenıŋ aldyn alu üşın otandyq önım öndıruşılerge jeŋıldıkpen qoldau bıldırgen abzal.
V) Halyq eŋ köp tūtynatyn önımder arzan boluy üşın memleketık arzan dükender jelısı aşylsa jön bolady. Ol dükenderge önımder zauyttan şyqqan öz baǧasymen jetkızılıp otyrsa anaǧūrlym arzan bolady.
Atalmyş ūsynystardy alǧa tartqan Däuren Aryn «bırınşı kezekte osy atalǧan ūsynystar jüzege assa halyqtyŋ moinyndaǧy auyrtpaşylyq säl-säl jeŋılder edı» deidı.
Qarlyǧaş ZARYQQANQYZY,
«Adyrna» ūlttyq portaly
