Ekonomıka salasyn zerttep júrgen mamandardyń paıymdaýynsha, naq qazirgi qalyptasyp otyrǵan ekonomıkalyq jaǵdaıda halyqqa mardymsyz ústemaqy qosylyp otyr. Bul rette «Analıtık» taldaý ortalyǵynyń bas sarapshysy Dáýren Aryn halyqtyń ash qursaq ekenin moıyndaıtyn kezeń jetkenin alǵa tartty.
«Eger naqty derekterge júginsek, qazir respýblıka halqynyń 40 paıyzy as-aýqattan únemdep ketti. Sebebi qymbatshylyq qatty ıek alyp barady. Qazir tapqan tabysy men kún kóris deńgeıi qabyspaıtyndardyń qatary kóp. Mysaly, bizdegi ortasha jalaqy kólemi 120 myń teńgeniń aınalasynda Al endi qazir bir aıǵa eń az degende azyq-túlik satyp alýǵa 60-70 myń teńge ketedi. Qala halqynyń tóleıtin kommýnaldyq qyzmetaqysy bar. Aýyl halqynyń jem-shóbinen bastap otyn-sýyna deıin qymbattaǵan. Aldaǵy ýaqytta da qymbatshylyqtyń óspeıtinine qatysty eshbir ınstanııa kepildik bere almaıdy. Biz qazir áleýmettik az qamtylǵan toptarǵa úlken salmaq túsirip otyrmyz. Úkimetke halyqtyń kedeıligin moıyndaıtyn kezeń jetti. Sońǵy bes jylda halyqtyń aqshany tamaqtan únemdeýi kóp nárseni
Sarapshynyń aıtýynsha, úkimet keler eki jylda saýatty sheshimder qabyldaýy tıis. Ásirese eldegi ortasha jalaqy men eń tómengi kún kóris deńgeıine qatysty naqty sheshimder qabyldaıtyn kezeń jetti. Ol úshin maman aıtyp otyrǵandaı halyqtyń azyq-túlik tutynatyn sebetinen bastap, ortasha jalaqy kólemi, kún kóris deńgeıi qaıta suryptalýy qajet.
«Damyǵan eldermen bizdiń ortasha jalaqy mólsherin salystyrýdyń ózi yńǵaısyz. Biraq biz órkenıetke umtylǵan el bolǵandyqtan olardyń jaqsy jaǵyn alyp qalýǵa tyrysýymyz kerek. Birqatar damyǵan elderde ortasha jalaqy mólsheri 4500 dollardy quraıdy. Kóptegen elder ózderiniń tabıǵı baılyǵyn adam resýrsyn damytý úshin paıdalanady. Birinshi kezekte adam kapıtalyn damytýdy qolǵa alǵan memleketter qazir utylmaıdy. Sondyqtan bizge de osy baǵytty ustaný kerek. Jalǵa statıstıkadan aýlaq bolǵan jón. Bolmasha ústeme qosyp, ony jarııa etip jatqanymen qymbatshylyq jep qoıyp jatyr. Muny moıyndaý kerek»,- deıdi Dáýren Aryn.
Ekonomıst mamandardyń baıyptaýynsha, keler jyly qymbatshylyq qoıýlana túsedi. Álemdik ekonomıkada qalyptasyp otyrǵan jaıttyń ózi muny ańǵartyp otyr. Sondyqtan bizdiń atqarýshy organdarǵa bolashaqta qajetti sheshimder qabyldaýy kerek bolady. Ol úshin ekonomıst-ǵalymdar aıtyp otyrǵan mynadaı usynystarǵa nazar aýdarylǵany jón:
A) Inflıaııa jep qoıǵan halyqtyń aqshasy qaıtýy úshin ortasha jalaqy kólemin ósirý kerek. Bul ásirese memlekettik qyzmette júrgen áleýmettik qyzmetkerlerge qatysty aıtylyp otyrǵan usynys.
Á) Úkimet monopolısterge shekteý qoıa bilýi kerek. Tarıf baǵasyn qoldan kóterýge, gaz, janar-jaǵarmaı baǵasyn orynsyz qymbattatýǵa jol berilmeýi qajet.
B) Otandyq ónim óndiretin kásiporyndarǵa salyqtyq jeńildikterden bólek tarıftik jeńildikter qarastyrlsa jón bolar edi. Sebebi jylý-jaryq, jol tasymaly qymbattaǵan saıyn olar da ónim baǵasyn ósire qoıady. Osy máseleniń aldyn alý úshin otandyq ónim óndirýshilerge jeńildikpen qoldaý bildirgen abzal.
V) Halyq eń kóp tutynatyn ónimder arzan bolýy úshin memleketik arzan dúkender jelisi ashylsa jón bolady. Ol dúkenderge ónimder zaýyttan shyqqan óz baǵasymen jetkizilip otyrsa anaǵurlym arzan bolady.
Atalmysh usynystardy alǵa tartqan Dáýren Aryn «birinshi kezekte osy atalǵan usynystar júzege assa halyqtyń moınyndaǵy aýyrtpashylyq sál-sál jeńilder edi» deıdi.
Qarlyǵash ZARYQQANQYZY,
«Adyrna» ulttyq portaly
