Avstriiada, Venada «Laŋkestıkpen şeteldık küresuşıler - aǧymdaǧy mındetterdı şeşu» taqyrybynda ötken azamattyq qauymdastyq seminarynda terrorlyq belsendılık aimaǧynan qaitarylǧan äielderdı radikalsyzdandyrudyŋ qazaqstandyq täjıribesı ūsynyldy. Is-şarany UNOCT bırlesken qauıpsızdıktıŋ jahandyq ortalyǧynyŋ jäne EQYŪ qoldau körsetuımen Albaniianyŋ töraǧalyq etuımen EQYŪ, UNOCT jäne Şveisariiamen yntymaqtastyqta şaqyrylǧan joǧary deŋgeidegı bırlesken aimaqtyq konferensiia qarsaŋynda ūiymdastyryldy. Seminar barysynda BŪŪ qūramyna kıretın elder üşın şeteldık äskeri terroristerdıŋ repatriasiiasyna, reintegrasiiasyna arnalǧan keŋeitılgen otyrys öttı.
Pavlodar oblysynyŋ Konfessiiaaralyq qarym-qatynastardy taldau jäne damytu ortalyǧynyŋ basşysy Gülnaz Razdyqova «Terroristık belsendılık aimaǧynan köşırılgen äielderdı radikalsyzdandyrudyŋ qazaqstandyq täjıribesı» taqyrybynda prezentasiia jasady.
Sarapşy öz sözınde äskeri ıs-qimyldar aimaǧynan qaitarylǧan äielder men balalardy oŋaltu turaly egjei-tegjeilı aityp berdı. Qazaq-standa būl jūmys ekı kezeŋde jürgızıldı. Būl Kaspii teŋızınıŋ jaǧalauyn-daǧy Aqtau qalasyndaǧy karantindık kezeŋ jäne ekınşı kezeŋ bügıngı künı jalǧasuda, öitkenı būl äielderdı oŋaltu älı aiaqtalǧan joq jäne būl jūmys belgılı bır uaqytty alady. «Būl äielder bır ai nemese bır apta ışınde terrorist bolǧan joq, Siriiada 6-7 jyl ömırın ötkızgen äielder bar. Qazır prosestı kerı būru üşın köp uaqyt qajet. Bügıngı taŋda bız mınez-qūlyqtyq özgerısterdı baiqaimyz, bıraq kognitivtık dünietanymdyq özgerıster bärınde baiqalmaidy», - deidı Gülnaz Maqsūtqyzy.
Şeteldık sarapşylar: «Bız halyqaralyq tribunalardy ūsyna otyryp, terroristık toptardan oralǧan äielderdı tym därıptep ketpeimız be?» degen saual qoidy.
«Bız öz-özımızdı aldamaimyz, būl adamdardy erlık jasaǧandai etıp körsetpeimız, sonymen qatar olardy stigmaǧa salmaimyz, sondai – aq viktimizasiia joq - olardy qylmys qūrbandaryna ainaldyrmaimyz. Bızdıŋ erıktı äielder - laŋkestıkpen küres jolyna tüsken äielder. Olar özderıne jaraqattan keiıngı sindromnan şyǧu üşın ışkı küş tapty. Keibır äielder üşın būl jaraqat odan ärı ösuge sebep boldy. Olar kıtaptar jaza bastady, aqparattyq-tüsındıru qyzmetımen ainalysty, BAQ-pen belsendı yntymaqtas-tyqta jūmys ısteude, sūhbattar beredı jäne t. b. ıster atqarady.
«Qoǧamda osy äielderge qatysty belgılı bır stigmalar bar, adamdarda olar turaly terıs tüsınık qalyptasty. Bız ūzaq uaqyt osy adamdardy qūbyjyq etıp körsettık, al endı olardy qoǧamnyŋ qabyldaǧanyn qalaimyz. Qazır bız ärıptesterımızben osy qoǧamdyq stigmalardy eŋseru boiynşa ülken jūmys jürgızudemız», - deidı Gülnaz Maqsūtqyzy.
Öz sözınde spiker ekınşı ret radikaldanu faktorlaryn atap öttı. Sondai-aq, genderlık közqarasty eskeru qajet, qaitarylǧan äielderdıŋ bastapqy qarym-qatynasy erlermen emes, äieldermen boluy tiıs, öitkenı olar zaiyrly qoǧamnan ūzaq uaqyt oqşaulandy. Teolog, psiholog er adamdar keiınırek, iaǧni äielder jaŋa jaǧdailarǧa beiımdelgende ǧana jūmysqa qosyla alady.
Söz söileu barysynda qazaqstandyq mamandardyŋ äieldermen jūmys ısteu barysynda jasaǧan deradikalizasiia indikatorlary körsetıldı.
«Keibır adamdar qaityp kelgenderge qatysty skepsistı bıldırgenıne qaramastan, oŋaltu mümkın dep sanaidy, būl jūmys Qazaqstanda jürgızılıp jatyr jäne belgılı bır nätijelerge ie bolyp otyr», - deidı Gülnaz Maqsūtqyzy.
Älemnıŋ tükpır-tükpırınen kelgen ärıptester bır auyzdan terminderdıŋ bıryŋǧai glossariiın äzırleu kerek degen pıkırde boldy, sebebı, ökınışke orai, köptegen mamandar bır termin retınde är türlı närselerdı tüsınedı. Atap aitqanda, G. Razdyqovanyŋ pıkırınşe, äskeri ıs-qimyldary aimaǧynan qaitarylǧan adamdarǧa qatysty «repatriasiia» sözın paidalanu dauly mäsele bolyp tabylady. Sondai-aq, terrorizmge qatysty «zorlyq-zombylyq ekstremizm», «dıni ekstremizm» terminderın, «jihad, djihadist» dıni terminderın paidalanu da qaita qarastyrudy talap etedı.
Talqylau barysynda sarapşylar «Jusan» arnaiy operasiiasyn medialyq süiemeldeu jäne adamdardy odan ärı oŋaltu täjıribesı boiynşa sūraqtar qoidy. Qazaqstannyŋ täjıribesı boiynşa spiker osyndai ıs-şara-lardy ötkızu aldynda jurnalister pulyn oqytu, tıptı keiınnen akkreditasiialau qajet ekenın atap öttı. «Öitkenı, jurnalist jariialauda erekşe ädeptılıktı talap etetın jaǧdaiǧa kezıgıp, öte jeke, otbasylyq tragediialarmen, «aşyq» jarasy bar adamdarmen kezdesedı. Būl taqyryptardyŋ dūrys jariialanbauy qoǧamda kerı reaksiia tudyruy, būl adamdardyŋ beinesın dūrys körsetpei, stigmatizasiia tudyruy mümkın», - dep esepteidı G. Razdyqova.
Qazaqstandyq mamandardyŋ täjıribesı repatriasiia prosesın älı bastaǧan barlyq memleketter ökılderınıŋ ülken qyzyǧuşylyǧyn tuǧyzdy. EQYŪ ökılderınıŋ aituynşa, «Qazaqstan terroristerdı evakuasiialau jäne oŋaltu boiynşa jetekşı orynda tūr. Bügıngı taŋda terroristık belsendılık aimaǧynan 850 adam evakuasiialandy, onyŋ ışınde 650-ı Qazaqstannyŋ ülesıne tüstı».
Aigül Esenälieva
"Adyrna" ūlttyq portaly
