Jazuşy Beibıt Qoişybaev ötken ǧasyrdyŋ 80-şı jyldarynyŋ ortasynda, bilık basyndaǧy kommunistık partiianyŋ jariialylyq jäne qaita qūru saiasaty örısalǧan şaqta tarihtaǧy «aqtaŋdaqtar» jaiynda qalam terbei bastaǧan bolatyn. Ol saiasi jazaǧa ūşyraǧan tarihi tūlǧalar taǧdyryn zerttep, olardyŋ küres joldaryn jaŋǧyrtuǧa erekşe köŋıl böldı. Zertteulerın tereŋdete kele, jekelegen qairatkerler jaiynda derektı derbes kıtaptar şyǧardy. Alaş qozǧalysy jaiynda auqymdy risälä jazdy. Qalamger ötken ǧasyrdaǧy qazaq azattyq qozǧalysynyŋ köşbasynda tūrǧan, 30-şy jyldardaǧy saiasi quǧyn-sürgın nauqanynyŋ qūrbandaryna ainalǧan Älihan Bökeihanov, Baqytjan Qarataev, Mūstafa Şoqaev, Janşa Dosmūhamedov, Ahmet Baitūrsynov, Näzır Töreqūlov, Smaǧūl Saduaqasov, Sūltanbek Qojanov, Tūrar Rysqūlov, Temırbek Jürgenov, Dınmūhamed Ädılov syndy halqymyzdyŋ ondaǧan aiauly ūldarynyŋ ömırı men qyzmetı jaiynda är jyldary jazǧan zertteu eŋbekterın «Tünekten oralǧan esımder» degen tört kıtapqa toptastyrǧan edı. Būlarda qairatker tūlǧalardyŋ ūlt müddesı jolynda atqarǧan qyzmetterı qarastyrylyp, zerdelenedı. Atalmyş kıtaptar totalitarizm däuırınde ūmyttyrylǧan şynaiy tarihymyzdyŋ kömeskı betterın aşuǧa järdemdesedı. Jaqynda osy törttomdyqtyŋ «Tört külık» atty alǧaşqy kıtaby «Ruh BG» baspasynan jaryq kördı (Beibıt Qoişybaev. Tünekten oralǧan esımder: tūlǧa jäne tarih. 1-kıtap.– Törtkülık. – Almaty: «Ruh BG» baspasy, 2016. – 240 bet + 4 japsyrma bet).
Kıtapqa avtordyŋ ūlt kösemı, Alaş avtonomiiasy ükımetınıŋ tūŋǧyş basşysy Älihan Bökeihanov, Alaş avtonomiiasynyŋ Batys bölımşesındegı ükımet basy Janşa Dosmūhamedov, Türkıstan avtonomiiasy ükımetınıŋ basşysy, halyqaralyq sosialistık qozǧalys qairatkerı Mūstafa Şoqaev jäne keŋes ökımetı platformasynda ezılgen eldı progreske jetkızudı közdegen qairatker, qazaqtan şyqqan tūŋǧyş sovettık elşı NäzırTöreqūlov turaly jazǧan zertteu maqalalary, baspasöz ökılderıne bergen sūhbattary engen.
Alaş qozǧalysynyŋ 100 jyldyǧyna, Älihan Bökeihanovtyŋ 150 jyldyǧyna, 1916 jylǧy ūlt-azattyq köterılıstıŋ 100 jyldyǧyna, täuelsızdıktıŋ 25 jyldyǧyna orai bütkıl azattyq küreskerlerınıŋ ruhtaryna arnalyp şyǧarylyp otyrǧan būl kıtap Otan tarihymen äuestenetınderge, zertteuşılerge, studentterge, oquşylarǧa, qalyŋ köpşılıkke arnalǧan.
«TÜNEKTEN ORALǦAN ESIMDERDIŊ» EKINŞI KITABY
Jazuşy Beibıt Qoişybaevtyŋ 30-şy jyldardaǧy quǧyn-sürgınde saiasi jazaǧa ūşyraǧan tarihi tūlǧalar jaiynda jazǧan «Tünekten oralǧan esımder» atty törttomdyq jinaǧynyŋ «Irgetas» atty ekınşı kıtaby Almatydaǧy «Ruh BG» baspasynan jaryq kördı (Qoişybaev B. Tünekten oralǧan esımder: tūlǧa jäne tarih. 2-kıtap.– Irgetas. – Almaty: «Ruh BG» baspasy, 2016. – 192 bet + 4 japsyrma bet). Qalamger būl kıtabyna keŋestık saiasi repressiialar jyldarynda japa şekken on şaqty tūlǧanyŋ ömırı men qyzmetın arqau etken.
Atalmyş tomdaǧy materialdar, mäselen, qazaq azattyq qozǧalysynyŋ alǧyşebınde bolǧan demokrat, aǧartuşy, qairatker Baqytjan Bisälıūly Qarataevtyŋ patşa äkımşılıgınıŋ zaŋ būzuşylyǧyn äşkerelep, on altynşy jyl köterılısşılerıne ara tüskenı, jer-su mäselesındegı küreskerlıgı, özge de ıs-äreketterı jönınen maǧlūmattar beredı. Şyǧystanuşy, ūlt-azattyq qozǧalystyŋ Türkıstan ölkesındegı belsendı qatysuşysy, azattyq küreskerı, eŋbegı jūrtşylyqqa älı jete tanyla qoimaǧan Serälı Lapinnıŋ ǧylymdaǧy joly men qoǧamdyq qyzmetın qarastyrady. Qazaq müddesın küittemek mäselenı I Memlekettık duma mınberıne tūŋǧyş alyp şyqqan alǧaşq zaŋgerlerdıŋ bırı, ūlttyq qozǧalysqa da, keŋestık qūrylysqa da eŋbek sıŋırgen Ahmet Bırımjanov, otarlyq auyr ahualdy qazaq ziialylarynyŋ basyn qosyp talqylamaqqa talpynǧany üşın katorgaǧa aidalǧan, odan bırınşı orys revoliusiiasynyŋ dümpuımen bosanyp, mūsylman qozǧalysyna atsalysqan, alǧaşqy ekı Dumaǧa da deputattyqqa sailanǧan Şäimerden Qosşyǧūlov jaiynda äŋgımeleidı. Ūltymyzdyŋ ar-ojdany atanǧan Ahmet Baitūrsynovtyŋ saiasi közqarasyn aşady, ahmettanudyŋ azamattardy tarih arqyly tärbieleudegı maŋyzyn, onyŋ ömır jolynyŋ taǧylymdy tūstaryn söz etedı.
Kıtapta, sondai-aq, qazaqtar üşın tūŋǧyş «Älıppe» kıtabyn jazǧan aǧartuşy, ūlttyq qozǧalystyŋ oŋtüstık öŋırdegı belsendısı, ǧalym, zertteuşı Qoŋyrqoja Qojyqov, Ahmet Baitūrsynov repressiialanǧannan keiın tıl ǧylymy salasyndaǧy jaŋa kezeŋnıŋ bastauynda tūrǧan ǧalym QūdaibergenJūbanov, «Qazaqstan» gazetınıŋ redaktory Eleusın Būirin, äskeri därıger, ūstaz, ǧalym, qoǧam qairatkerı Halel Dosmūhamedov, zaŋger Jaqyp Aqbaev, keŋestık qyzmetker Abylai Serǧaziev, keŋestık ūranmen ūltqa qyzmet etuge tyrysqan qyrǧyz azamaty Töreqūl Janūzaqov syndy azattyq küreskerlerı turaly tyŋ mälımetter bar.
Jinaq Alaş qozǧalysynyŋ 100 jyldyǧyna, Älihan Bökeihanovtyŋ 150 jyldyǧyna, 1916 jylǧy ūlt-azattyq köterılıstıŋ 100 jyldyǧyna, täuelsızdıktıŋ 25 jyldyǧyna orai bütkıl ūlttyŋ azattyǧy jolyna basyn tıkken küreskerlerınıŋ ruhtaryna arnalyp şyǧarylyp otyr. Onyŋ Otan tarihy men äuestenetınderdıŋ, zertteuşılerdıŋ, studentterdıŋ, oquşylardyŋ, qalyŋ köpşılıktıŋ kädesıne asary kümänsız.
«TÜNEKTEN ORALǦAN ESIMDERDIŊ»ÜŞINŞI KITABY
Jazuşy Beibıt Qoişybaev tarihtaǧy «aqtaŋdaqtar» jaiynda qyryq jyldan berı qalam terbep keledı. Ol özınıŋ osynşa uaqyttan bergı zertteuşılık qyzmetı barysynda saiasi repressiia qūrbandary jönınde jazǧan maqalalary mentürlı baspasöz ökılderıne bergen sūhbattaryn «Tünekten oralǧan esımder» degen taqyryppen tört kıtapqa jinaqtaǧan. Osy tört tomdyq jinaqtyŋ «Üş perı» atty üşınşı kıtaby jaqynda Almatydaǧy «Ruh BG» baspasynan jaryq kördı (Qoişybaev B. Tünekten oralǧan esımder: tūlǧa jäne tarih. 3-kıtap.Üş perı. – Almaty: «Ruh BG» baspasy, 2016. – 248 bet + 4 japsyrma bet).Tört tomdyqtyŋ osy 3-şı tomyna qazaq elınıŋ keŋestık tarihynda özındık erekşe oryndary bar Tūrar Rysqūlov, Sūltanbek Qojanov, Smaǧūl Saduaqasov syndy qairatkerlerdıŋ tūlǧalyq beinelerı arqau bolǧan.
Saiasi quǧyn-sürgınge ūşyraǧan atalmyş tūlǧalar bileuşı partiia jeke basqa tabynu dertın äşkere etken jyldarda-aq aqtalǧan, alaida olardyŋ adal esımderı qoǧam ömırıne bırden qaitaryla qoimady. «Jylymyq» jyldary Rysqūlov jaiynda alǧaş qalam tartqanjurnalist te, onyŋ maqalasyn jariialaǧan baspasöz organy da jazalanyp, ädılettı qalpyna keltıruge taǧy bırqatarqajyr-qairat pen uaqyt jūmsau kerek boldy. Al Qojanov pen Saduaqasov «oŋşyldar», «ūltşyl-auytquşylar» retınde partiialyq ädebiette tek syni tūrǧyda ǧana atalyp jürdı. Olardyŋ adal esımderın jaŋǧyrtudy bilıktegı partiianyŋ jariialylyq pen qaita qūru saiasaty ǧana mümkın ettı. Ömırlerın ūlt bolaşaǧy jolyndaǧy küreske arnaǧan būl abzal azamattardybügınderı, aŋsap kütken memlekettık täuelsızdıktıŋ arqasynda tolyq tani bastadyq.
Avtor atalmyş jinaqqa engen är kezde jazǧan maqalalarynda Keŋestık Qazaq Respublikasynyŋ alǧaşqy onjyldyqtarynda belsendı eŋbek etken osynau tanymal tūlǧalardyŋ küreskerlık beinelerın meilınşe jan-jaqty zerttep bıle tüsuge talpynys jasaidy. Olardyŋ qazaqtyŋ eldık mäselelerıne, ūlttyq müddelerıne qyzmet etu joldaryna degen özındık közqarastaryn qarastyrady. Bügıngı ūrpaqtyŋ tälım aluy tiıs tūstaryna toqtalady.
Alaş qozǧalysynyŋ 100 jyldyǧyna, Älihan Bökeihanovtyŋ 150 jyldyǧyna, 1916 jylǧy ūlt-azattyq köterılıstıŋ 100 jyldyǧyna, täuelsızdıktıŋ 25 jyldyǧyna orai bütkıl ūlttyŋ azattyǧy jolyna basyn tıkken küreskerlerınıŋ ruhtaryna arnalyp şyǧarylyp otyrǧan būl jinaqtyŋ Otan tarihymen äuestenetınder, zertteuşıler, studentter, oquşylar jäne, ärine, qalyŋ köpşılık üşın paidaly bolaryna şübä joq. Qyzyǧuşylyq tanytyp, kıtapty satyp alǧysy keletın azamattar (8 727) 374-83-42, 8 701 746 33 01 telefondaryna habarlasuyna bolady.
"Adyrna"
