Bızde jaŋa ūlttyq anklavtar ösıp keledı

Bızdıŋ köpbalaly analarymyz balalaryn şūbyrtyp Aqordanyŋ qasynda qolyn jaiyp ökımetten jaǧdai sūrap jür. Ony körgen qyzdarymyz.- keleşek analar, köp bala tuuǧa jürekterı äbden şailyǧyp sanasyna bırdeŋe tüiıp otyr. Eger keiın saiasat özgermese, bızde endı demografiialyq ösım bolmaidy, ary ketse ekı bala. Al ekı bala degenımız sız ben jūbaiyŋyzdyŋ oryny ǧana, ösım joq. Al endı bızdıŋ elımızdegı ūsaq halyqtardyŋ ösımı sūmdyq. Özbek, şeşen - iŋǧūştar, ūiǧyrlar keremet tuady eken. Men statistikany qarap otyramyn, olar jaqsy köbeiıp otyr. Mysaly osy dūŋǧandardyŋ sany soŋǧy otyz jylda 30 myŋnan 60 myŋǧa jetıptı. Endı bır otyz jylda būlardyŋ sany 120 myŋǧa jetse ne bolady eken. Menıŋşe, ol kezde bızdıŋ polisiia ol raionǧa kıre almai qaluy mümkın. Al qazır sany 250 - 300 myŋ bop qalǧan halyqtar ol kezde sany millionnan asyp auyzyn aiǧa bılep qalady. Bızde jaŋa ūlttyq anklavtar ösıp keledı. Olar bır jerge şoǧyrlanyp öz ūlttyq mektepterımen öz keŋıstıgınde jetılıp jatyr. Bızdıŋ bilık qazırgı oraşolaq saiasatymen ıs jüzınde keleşek dap - daiyn avtonomiialar daiyndap jatyr. Ony bızdıŋ ūrpaq körmeuı mümkın, bıraq balalarymyzdyŋ aldynan būl problema mındettı türde şyǧady. Olar sol kezde bızdı boqtaityn bolady. Dūŋǧan mysalynan körgendei būl halyqtarda jergılıktı halyqpen aralasu iaǧni, integrasiialanu degen närse atymen joq eken, söilese şala orysşa ǧana söileidı. Öz aurasynda qamalyp, oqşaulanyp otyrǧany, Qazaqstan būlar üşın tek nan tabatyn jer. Būlardan sosyn patriotizm, elge qyzmet, jerge qūrmet talap etu öte qiyn... Būlardy küştep tūtas köşırıp jıbere almaimyz, 21 ǧasyrda ol mümkın emes närse. Bıraq bız būl halyqtardan bastapqyda bızben aralasudy talap etıp, keiın olardy assimiliasiiaǧa jyǧuǧa qūqylymyz. Ol bükıl jerde solai. Menıŋşe, bızge osyndai maqsatpen keleşekte osy ūlttyq anklavtar tyǧyz otyrǧan jerlerge jaŋa qalalar salu kerek. Mysaly, Almaty oblysynyŋ Şonjy auylynyŋ ornyna 200 myŋ halyq tūratyn qala salu qajet, ony oblys ortalyǧy qylsaq ta bolady. Ol qalaǧa sosyn qazaq jastaryn, oralmandardy, depressivtık jabylǧan auyldardyŋ tūrǧyndaryn köptep tartu kerek. Bız būryn sanymyz 55.- 60 paiyz bolǧanda da soltüstıkke adam tarttyq, al keleşekte 80 paiyz bolmaqpyz, būl maqsatqa qazaqtar jetedı, tabylady. Bır aitarym, bız būl qalalardy salmasaq, ony keiın analar salady, ol kezde bıraq tym keş bolady. Endı myna Tarazdaǧy dūŋǧan auyldarynyŋ qaq ortasyna, Talas özenınıŋ boiyna bır qala sūranyp tūr. Nege qala salu kerek deisız ǧoi? Bızdegı ūsaq ūlttar - agrarlyq, auyl halqy bop keledı. Būlar auyldyq jerlerde otyryp köbeiıp alyp, keiın sany jetkende ylaŋ şyǧaruy mümkın. Auyl olardyŋ mädenietı, tılı, türı üşın ülken qorǧan. Al qala - halyqtardy assimiliasiialau mekenı. Bızge olardyŋ qalalanǧany kerek. Resei ükımetı üşın Abakan qalasynyŋ qandai ekonomikalyq maŋyzy bar? Eşqandai. Būl qalalar Resei imperiiasy üşın - orys şaqyrǧan qalalar bolatyn, qazır Abakanda 90 paiyz orys, 10 paiyz qara orys - hakastar tūrady. Ufa da, İrkutsk qalasy da sol, būl qalalarda orys başqūrt pen buriattan da köp, jalpy orys qalalarynyŋ bärı sondai. Būl qalalar būryn strategiialyq orys şaqyrǧyş bekınıs bop qūrylǧan edı, qazır orys qalalaryna ainaldy. Orys sıbır halyqtaryn öz qalalarynda jeŋdı. Qytai qazır Ürımjını ülkeitıp ülken qala saldy, olar jalpy Şyŋjaŋǧa qalalar salyp ol qalalarǧa qytaiyn tögıp kömıp jatyr. Qazır Ürımjıdegı ūiǧyr sany qytaidan ekı ese az eken, keiın meje üş ese, tört ese bolǧanda ūiǧyr bırjola jeŋıledı, typyr ete almai qalady. Bızde de osy shema jūmys ısteuı tiıs. Keleşek qauıp köretın jerden, özbek, dūŋǧan, ūiǧyr, kärıs syndy halyqtar tyǧyz otyrǧan jerlerdıŋ qaq ortasyna, tūrǧyndarynyŋ sany 70 paiyz qazaq bolatyn jaŋa, zamanaui jaqsy qalalar salynuy kerek. Sosyn elımızdegı ūsaq halyqtardan bız integrasiia talap etu üşın olardy aldymen sol salynbaq qalalarǧa şaqyryp, olardy bır mädeni ortaǧa yŋǧailap, etene aralasyp, qazaqtar olardyŋ közderıne kädımgıdei jaqsy maman, sot, käsıpker, ökımet bolyp körınuı kerek. Būl ortada qazaq bolu prestij bolu kerek, sol kezde ǧana prosess bastalady. Qysqasy, būl halyqtar bızben bırge qalalanuy kerek. Äitpese qystaqtarynan şyqpaityn būl agrarlyq halyqtar üşın janyndaǧy qazaqtar qazır tek bes - alty qoidyŋ soŋynda jürgen beişara körşı bop körınedı. Sosyn ondai beişarany olar qaidan syilasyn, odan "bızdı syilamaidy" dep bız renjimız. Qysqasy, būl ūlttyq anklavtarmen bız qazırden ainalysyp, uje olarǧa qatysty jaŋa jasyryn saiasat jürgıze bastauymyz kerek, mındettı türde. Olardy bır aimaqta şoǧyrlandyryp öz erkıne qaldyru degenımız - qazırden memlekettıŋ denesıne ırıŋ - jara ösıru degen söz. Osyny qazırden oilasaiyq, ainalysaiyq, aitpady demeŋızder, keiın bärı keş bolady, opyq jep qalamyz.