Apta bastalysymen naryqtaǧy mūnai baǧasy kürt qūldyrap, älem elderınıŋ köŋıl küiı būzyldy. Ekonomikasy mūnaiǧa bailanǧan Qazaqstan da öz deŋgeiınde edel-jedel jiyn ötkızıp, ekonomikalyq qauıpsızdıgımız turaly oi qozǧady. Eldı tyǧyryqtan şyǧaruǧa bırden-bır üles qosuy tiıs ūlttyq ekonomika ministrı Ruslan Dälenov mūnai baǧasynyŋ qūldyrap, dollardyŋ kürt ösuıne bailanysty öz pıkırın bıldırdı. Ministr būǧan qatysty: «Kanada, Norvegiia, Reseide özgerıster boldy. Barlyq el öz aqşa baǧamyn retke keltırıp jatyr. Mūny naryq retteidı», – dedı.
Sondai-aq ministr elde «dollar östı eken dep, qymbatşylyq ta örşıp ketpeitının» alǧa tartty. Onyŋ aituynşa, auylşaruaşylyq önımderı men azyq-tülıktıŋ basym bölıgı jergılıktı resurstarǧa bailanysty. «Sondyqtan atalmyş önımderdıŋ baǧasy orynsyz ösırılmeidı. Qymbatşylyq örşımeidı», – dedı Ruslan Dälenov.
Alaida sala mamandary ministrdıŋ būl pıkırımen mülde kelıspeidı. Mamandardyŋ paiymynşa, aldaǧy uaqytta infliasiia kölemı jospardan tys ösıp, halyqty qymbatşylyq qamyty qysa bastamaq. Mūny jasyrudyŋ qajetı joq. Ekonomist-ǧalym Jaŋabai Aldabergenovtıŋ aituynşa, Ūlttyq banktıŋ paiyzdyq syiaqy mölşerlemesın 12 paiyzǧa köteruınıŋ özı-aq elde jaǧdaidyŋ asa mäz emes ekenın körsetıp otyr.
«Qazaqstanda qymbatşylyq bolmaityn bolsa, Ūlttyq bank bazalyq mölşerlemenı azaitu jaiyn oilar edı. Bıraq qazır, kerısınşe, ärbır toqsan saiyn önım qymbattap, halyq qiynşylyqty naqty sezınıp otyr», – deidı ekonomist-ǧalym.
Mamannyŋ paiymdauynşa, bızdegı Ūlttyq bank, ūlttyq ekonomika ministrlıgı naq osy infliasiiaǧa qatysty naqty statistikany beruge asyqpaidy. Osyǧan bailanysty Jaŋabai Aldabergenov: «Ekonomikanyŋ jauy – jalǧan statistika. İnfliasiia turaly aqparatqa senu qiyn. 2019 jyly jyldyq infliasiia 4-6 paiyz boldy delındı. Bıraq qazırgı qalyptasyp otyrǧan jaǧdaimen salystyrsaq, būlai aitu qisynǧa kelmeidı», – deidı.
Onyŋ aituynşa, 2019 jyly infliasiia kölemı 4-6 paiyzdyq deŋgeide saqtalsa, onda Ūlttyq bank bazalyq syiaqyny 9,25 paiyzdan ärı ösırmeuı kerek edı.
Būǧan qatysty ekonomist-ǧalym Beisenbek Ziiabekov: «Negızınde, bazalyq syiaqy mölşerı elde infliasiia kölemı tūraqty bolǧanda tüsırılıp otyruy kerek. Ūlttyq bank osy arqyly aqşa-nesie saiasatyn rettep otyrady. Otandyq öndırıs qazır daǧdarysqa äreŋ şydas berıp otyr. Dollardyŋ qūny şaryqtap barady. Ūlttyq valiutamyzdyŋ qūny tömendep kettı. AQŞ-tyŋ federaldyq rezerv jüiesı de bazalyq syiaqy mölşerın joǧarylatyp otyr. Syrttan alatyn qaryz mölşerı de östı. Mūnai arzandady. Osyǧan orai, Ūlttyq bank te bazalyq syiaqy mölşerlemesın ösırıp otyr», – dedı.
Al ekonomist-sarapşy Iliias İsaevtyŋ paiymdauynşa, qazır bız tūtynuşyǧa qanşama aqşa ūsynsaq ta, ol problemalyq nesiege ainalyp ketıp otyr. Jekelegen tūtynuşydan bölek, öndırıske berılıp otyrǧan arzan nesie joǧary deŋgeide önım şyǧaruǧa, öndırıstıŋ qabıletın arttyruǧa aitarlyqtai äser etıp otyrǧan joq. Öndırıs quaty artudyŋ ornyna, kerısınşe, kemıp, ainalymda aqşa köbeiıp ketıp, qūnsyzdanyp jatyr. «Sondyqtan būl arada aldymen infliasiia kölemı naqty boljanuy kerek. Bızde naqtylyq joq. Beiresmi derekter 2019 jyly «halyqtyŋ jaiyna qarap, infliasiia, tıptı, 20 paiyzdy mejeledı» dese, resmi derekter 4-6 paiyzdan aspaidy dep boljaidy. Al naryqtaǧy jaǧdaidy baǧdarlasaq, elımızde ai saiyn qymbatşylyq üdep barady. Otandyq önım öndıruşıler önım öndıruge salǧan aqşalaryn infliasiia jep, qūnsyzdanyp ketıp jatqanyn aityp şyryldaidy», – dedı ekonomist-sarapşy Iliias İsaev.
Jalpy, mamandardyŋ aituynşa, elımızdegı aqşa-nesie saiasatyna serpılıs kerek. Bolaşaqta Ūlttyq bank, ūlttyq ekonomika ministrlıgı makroekonomikalyq tepe-teŋdıktı zerttei bıluı kerek. Qarjyny qai salaǧa bölsek, qaitarymy bolady? Öndırıstıŋ quattylyǧy qandai? Bergen qarjyny ūqsata ala ma, tüsımı qanşalyqty senımdı degen mäselege joǧaryda atalǧan ekı instansiia da bas auyrtuy tiıs. «Būl arada Ūlttyq bank pen ministrlık bırlesıp jūmys ıstegende ǧana mäsele şeşımın tabady», – deidı Iliias İsaev.
Degenmen aldaǧy uaqytta bärın naryq retteidı dep otyra beruge bolmaidy. Ükımet otandyq önım öndıruşılerge naqty qoldau körsetuı kerek. Būǧan qatysty ūlttyq ekonomika ministrlıgı ekonomikany tyǧyryqtan alyp şyǧuy üşın bırınşı kezekte otandyq önım öndırudı tereŋdetuge basa män beruı tiıs.
Negızınde, bızdıŋ ekonomikalyq qūrylymymyz ekıge bölınedı: qala jäne halyqtyŋ 47 paiyzy tūratyn auyl. Sondyqtan älemdık ekonomikadaǧy jaǧdaidy eskere otyryp, aldaǧy uaqytta auyl şaruaşylyǧyn damytuǧa asa män berıluı qajet. Būl rette, auyl mäselesın bır ǧana auyl şaruaşylyǧy ministrlıgıne taŋyp qoiu dūrys emes. Būl şaruany ūlttyq ekonomika ministrlıgıne de jüktegen jön. «Europa elderı de auylşaruaşylyq önımderın qymbattatyp jıberdı. Qazır arzan azyq-tülık importy degen äŋgıme joq. Sondyqtan ärkım öz künın özı köretın zaman tudy. Qiyn zamanda bız otandyq öndırıske ǧana arqa süiei alamyz. Demek, şikızatty syrtqa şikı küiınşe jıbere bermei, eŋ soŋǧy daiyn önımge deiın osy salanyŋ damuyna küş salu kerek. Olai etpesek, künı erteŋ elde aşqūrsaq halyq köbeiedı. Bızge serpılıs qajet. Marǧau qalyptan şyǧuǧa tiıspız. «Saldary bolmaidy, äser etpeidı» degen pıkırdı ūmytu kerek», – deidı sala mamandary.
Qysqasy, mamandar ūlttyq ekonomika ministrlıgıne qatysty naqty ūsynystardy jıpke tızıp berıp otyr. Olai bolsa, sala mamandary aityp otyrǧandai, ūlttyq ekonomika ministrlıgın oiatu kerek.
zhasalash.kz
