Qazaq tarihynda tūŋǧyş ret Almaty qalasynda dästürlı öner teatry aşylǧanyn estıgende erekşe quanyşqa bölengen jaiymy bar. Būl öner ordasynyŋ Täuelsızdıktıŋ 25 jyldyǧy men Almaty qalasynyŋ 1000 jyldyǧy aiasynda şymyldyǧy türılgen bolatyn. Atauly öner oşaǧy halqymyzdyŋ közınıŋ qaraşyǧyndai saqtap kele jatqan ūlttyq mūralarymyzdy jaŋǧyrtudy basty mūraty etedı dep ümıt kütemız.
Almaty qalasyna Bauyrjan Baibek myrza äkım bolyp kelgennen bastap qazaq ruhaniiatynyŋ damuyna erekşe köŋıl bölude. Osy ızgı ısterınıŋ eŋ basynda – «Alatau» dästürlı öner teatrynyŋ aşyluy tūr. Öner oşaǧynyŋ aşylu saltanatynda söz söilegen qala äkımı: «Qazaq mädenietı qairatkerlerınıŋ bırneşe buyny äsem qalamyzda ömır sürıp, özderınıŋ ölmes tuyndylaryn düniege äkeldı. Mıne, osyndai mädeniet pen önerdıŋ kielı ortalyǧy, dästürlı şyǧarmaşylyqtyŋ qasiettı şaŋyraǧy, oŋaşa otauy boluy tiıs edı. «Alatau» dästürlı öner teatryn isı qazaq üşın asa maŋyzdy än, jyr-terme, küi, aitys jäne ūlttyq kino siiaqty aituly bes baǧytta qyzmet etetın, osy sala maitalmandarynyŋ basyn qūraityn şaŋyraq bolady dep ümıttemın» – dedı.
Aita ketu kerek, aşylu saltanaty öte joǧary deŋgeide ūiymdastyrylǧan eken. «Sazgen sazy» ansamblınıŋ küiımen bastalǧan koserttı halyq erekşe yqylaspen tyŋdady. Ramazan Stamǧaziev, Nūrjan Janpeiısov, Säule Janpeiısova, Aigül Qosanova, Ūljan Baibosynova, Janqoja Aiapovtar tärızdı önerpazdar än-jyrdan şaşu şaşty. Aitysker aqyndar Mūhtar Niiazov pen Aspanbek Şūǧataevtar tamaşa aitys jasady. Nūrgül Amantaiqyzy jetekşılık etetın «Arnau» folklorlyq ansamblınıŋ jas önerpazdary da jūrt köŋılınen şyqty.
Būl kezde teatrǧa jinalǧan jūrtşylyq Qazaq muzykalyq aspaptar muzeiı men «Şerter» ūlttyq saz aspaptar kompaniiasynyŋ ūsynǧan qolöner körmesın tamaşalaǧan edı. Körmege dauylpaz, adyrna, sazsyrnai, qobyz sekıldı qazaqtyŋ barlyq ūlttyq aspaptary qoiylǧan eken.
Almaty qalasynyŋ äkımı Bauyrjan Baibek şahar basşylyǧyna kele sala ūlttyŋ igılıgıne baǧyttalǧan köptegen igı bastamalardyŋ basy-qasynan tabylyp jür. Almaty tūrǧyndaryn balabaqşa mäselesı qatty tolǧandyratyn edı. Oilaŋyzşy, jas otbasy balasyn balabaqşaǧa beruge qarajaty jetpese, büldırşınderın qaida senıp tastap ketedı? Tapqan tabysyn balbaqşaǧa tölei me, älde basqa şyǧyndaryn ötei me? Būl – qazaq demografiiasyna da aitarlyqtai tejeu edı. Jas otbasylar ai saiyn är balaǧa 30 myŋ teŋgenıŋ üstıne balabaqşaǧa tölese, köp balalylarǧa jūmys ıstegenşe üide otyryp bala qarau arzanǧa tüsetın. Jas äkım Bauyrjan Baibek ä degennen-aq osy mäselege nazar audaryp, balabaqşa tölem qūnyn ekı ese arzandatty. Mūny bız qazaq otbasyn alaŋsyz köbeiıp, ösıp-öŋuıne jasalyp otyrǧan jaǧdai dep tüsınemız. Qazaqtyŋ ösıp-örken jaiuuyna bei-jai qaramaityn äkım, ūlttyq önerıne de nazar audaryp otyr. Saltanatty şarada qara äkımı Bauyrjan Baibek bylai dedı:
– Elımızdıŋ täuelsızdık aluy şyǧarmaşylyq bastamalardyŋ damuyna, ūlttyq sana-sezımnıŋ örkendeuıne, ärbır otandasymyzdyŋ özge ūlt pen ūlys azamatymen aşyq sūhbat qūryp, bäsekege tüsuıne daŋǧyl jol aşty. Osydan 25 jyl būryn bız örısı keŋ älemdık örkenietke derbes el retınde qolymyzdy sozdyq. Osy oraida bız älem jūrtşylyǧyna öz ünımızben syily, özındık mädenietımızben qūndy, töl önerımızben qūrmettı ekenımızdı sezıne bastadyq. Ūlttyq identifikasiia sol halyqtyŋ tılı, salt-dästürı, mädenietı men önerı arqyly jüzege asatynyn anyq aŋǧardyq. Bügıngı taŋda memleket müddesın bılekpen qorǧaityn zaman artta qalyp, eldıŋ erteŋıne degen senımın tereŋ bılımmen, biık mädenietpen qamtamasyz etetın kezeŋge tap bolyp otyrmyz. «Bılektı bırdı jyǧar, bılımdı myŋdy jyǧar» deitın köne maqal bügıngı taŋda tura maǧynasyndaǧy ömırdıŋ şyndyǧyna ainaldy.
Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev: «Bar önerın barmaqtyŋ basyna, tıldıŋ ūşyna qondyrǧan halqymyzdyŋ köp şejıresı, köneköz estelıgı osy änı men küiınde, jyr-tolǧauynda jatyr» dep mädeni mūralarymyzǧa laiyqty baǧasyn berıp qana qoimai, bızge qai baǧytta eŋbek etuımız kerek ekenın anyq körsetken bolatyn.
Mıne, «Alatau» dästürlı öner teatry – osyndai ömırlık qajettılıkten düniege kelgen mädeniet oşaǧy. Biylǧy jyly IýNESKO şeŋberınde 1000 jyldyǧy toilanyp jatqan Almaty – elımızdıŋ mädeni, ruhani ortalyǧy. Aita ketu kerek, Qazaqstan Respublikasy Täuelsızdıgınıŋ 25 jyldyǧy lmaty qalasynyŋ 1000 jyldyǧy qarsaŋynda qalamyzda köptegen basqa da eleulı oqiǧalar oryn almaq, olardyŋ bırı – osydan tura bır aidan soŋ aşylatyn, qalamyzdyŋ säulettı ǧimarattarynyŋ bırıne ainalatyn Mūz Saraiy. Būl dübırlı toiǧa Elbasymyzdyŋ qatysuy kütılude.
Almaty qalasy äkımı Bauyrjan Baibektıŋ aituynşa, «Alatau» dästürlı öner teatrynda Halyqaralyq deŋgeidegı festivaldar, ūlttyq salt-dästürdı, önerdı nasihattaityn şaralar jüielı ötkızılıp, jastardy tärbieleitın üiırmeler tūraqty jūmys jasaidy. Osy baǧyttaǧy öner ūjymdarynyŋ basy bır ortalyqta toǧysyp, bolaşaqta «Alatau» teatry qazaq mädenietınıŋ qara şaŋyraqtarynyŋ bırıne ainalmaq.
Rasynda, Almaty qalasynda "Alatau" dästürlı öner teatry aşylǧany barşa qazaqty quanyşqa böledı. Alaida, onyŋ boiyna qan jügırtıp, dūrys baǧytta jüielı jūmys ıstete bılu tıkelei basşylyqqa kelgen adamǧa bailanysty bolmaq.«Alatau» dästürlı öner teatryna basşylyqqa qazaq önerı mäselelerınen, tarihynan habary joq adam kelse, onda igı bastama qyl aiaǧy qūrdymǧa ketuı mümkın. Sol sebeptı, ziialy qauym ökılderı būl märtebelı qyzmetke ūlttyq önerdıŋ janaşyry, änşı, önertanuşy, kompozitor, kino ssenaristı, ärtıs, «Adyrna» ūlttyq-etnografiialyq bırlestıgı ūiymdastyrǧan köptegen ıs-şaralardyŋ basy-qasynda jürgen Erlan Töleutaidy laiyq dep esepteidı. Bügınde tanymal önertanuşy, küişı aqsaqalymyz Jarqyn Şäkärım bastaǧan būl ūsynys äleumettık jelılerde qyzu qoldau tauyp otyr. Keibır kısıler Jürsın Ermandy da būl orynǧa laiyq dep eseptep otyr. Ondai jaǧdaida jügırıp jūmys jasaityn Erlan Töleutaidai jas er-azamattardyŋ bırın şyǧarmaşylyq jönındegı orynbasar etıp taǧaiyndasa, qūba-qūp bolar edı.
Arman ÄUBÄKIR,
«Adyrna» ūlttyq-etnografiialyq bırlestıgınıŋ jetekşısı
