Ūlystyŋ Ūly künı Nauryz merekesı jaqyndaǧanda är otbasy nauryz köje jasaudy mındetıne balap, tıptı köjenıŋ jasalu tehnologiiasyn bılmeitın jas kelınder ülken kısılerden onyŋ jasalu täsılderın sūrastyryp qal-qadırınşe meiramǧa qamdanyp-aq jatady.Negızınen, tereŋıne üŋılsek, nauryz köjenıŋ qasietı, qūrylysy, jasalu täsılderı tym erekşe. Boiyna airyqşa qasiet jiǧan būl asty jasau oŋai şarua emes. Dämı tıl üiıru üşın oǧan mındettı türde sür et qosu kerek. Sondai-aq köjege qosylatyn basqa dämderdı de naqpa-naq däl qosa bılu ülken şeberlıktı talap etedı. Jasyratyny joq, qazırde Nauryz meiramynda daiyndalyp jürgen qaisybır köjenıŋ tehnologiiasy, qūramy, dämı köŋılımızden şyqpai jatady. Köjenı kım qalai estıse nemese bır jerden oqysa, bolmasa bıreuden üirense solai jasap jür. Al jyldar öte kele osy dämımızdıŋ sapasy odan ärı tömendep ketpesıne kım kepıl?! Mūndaiǧa jol bermes üşın ne ısteu qajet? Nauryz köje eŋ aldymen halyqty bırıktıretın as... Kezınde ata-babalarymyz halyqty dastarqan basyna toǧystyratyn yntymaq qūraly retınde osy nauryz köjenı paidalanǧan. Ülken «qara qazanǧa» äzırlengen köjeden bükıl auyl-aimaq däm tatyp, el-jūrttyŋ yryzdyǧy kırıp, berekesı jarasqan. Endeşe osy köjenı ūlttyq brendke ainaldyruǧa bız nelıkten asyqpai otyrmyz?! Mümkın, nauryz köjenı daiyn önım retınde naryqqa şyǧaruǧa otandyq käsıporyndardy mındetteu qajet şyǧar?! Ekonomist-sarapşy İlias İsaevtyŋ paiymdauynşa, nauryz köjenı ūlttyq brendke ainaldyrudyŋ mynadai bırneşe tetıkterı bar: a) Bırınşı Nauryz köjenıŋ ışıne jetı türlı as qosylatyndyqtan köjenı jartylai önım retınde şyǧaruǧa käsıporyndardy mındetteu qajet. Būl ürdıs qarpaiym otbasy qauymyna da ülken kömek bolady. Eger köjenı jartylai daiyn önım retınde şyǧarsaq, köjege degen sūranys artyp, Nauryz köje tek nauryz kelgende ǧana emes, jyldyŋ basqa mezgılderınde de sūranysqa ie bolmaq; ä) Eger bız otandyq käsıporyndarǧa nauryz köjenı jasaudy mındettesek, onyŋ jasalu tehnologiiasy da dami tüsetını dausyz. Mäselen, qymyzdy, şūbatty, qymyrandy qazırde daiyn önım retınde şyǧaratyn käsıporyndar bızde bar. Bügınde olar qymyzdan, şūbattan emge däru qūrǧaq tabletkalar da jasai bastady. Osy tärızdı nauryz köjenı bır daiarlap körıp, tabysqa qol jetkızgennen keiın käsıporyndar onyŋ jasalu tehnologiiasyn damyta tüsedı dep senu kerek. Keiın nauryz köjeden dertke daua qūrǧaq tabletkalar jasalyp jatsa, būl qūptarlyq jait. b) Üşınşıden, Nauryz köjenı käsıporyndar satylymǧa arnaiy qorapşalarmen şyǧara bastasa, qoraptyŋ syrtynda köjenıŋ qūramy, qasietı, oǧan qosylǧan taǧamdardaǧy därumender tolyq jazylady. Osydan baryp köjenıŋ qasietı men qūramynyŋ qūndylyǧynan habarsyz qauym özıne qajettı derek alady; Mıne, mamannyŋ paiymdauynşa, nauryz köjenı brendke ainaldyrudyŋ tüp-törkını osynda jatyr. Sarapşylar būǧan qosa «köje jasaumen ainalysatyn käsıporyndardy jyl saiyn nauryz aiynda salyqtan bosatyp, olar töleuı tiıs qosymşa qūn salyǧyn alyp tastap otyrsa, käsıporyndar tek qana paida körer edı. Būdan soŋ sol mekemeler özderı-aq nauryz köjelerın jarysa naryqqa şyǧaryp, bäsekelestık orta tudyrady» desedı... När-uyzdy qoldanysqa engızgen jön... Negızınde, nauryz parsy tılınen alǧanda «när-uyz» – jaŋa kün degen ūǧymnan şyqqan. Nauryzdy biramalyqtar «Su meiramy» dese, täjıkter «Gül gardon», «Gül nauryz» desken. Horezmdıkter «Nausardji», tatarlar «Nardugan» dep te toilatypty. Şyǧys halyqtarynyŋ Nauryzdy qalai toilaityndyǧy jaiynda Omar Haiiam, Mahmūt Qaşqaridyŋ eŋbekterınde tereŋınen jazylǧan. Qalai desek te Nauryzda barşa būqara qystan aman-esen şyqqanyna şükırşılık etıp, eldıŋ auzy aqqa tigenıne masairaidy. Zamanynda ata-babalarymyz nauryz köjege jaŋa tuǧan maldyŋ uyzyn qosyp ta üiındegı «qara qazanyn» toltyrǧan. Būl ärine, babalarymyzdyŋ «nauryzda malym töldep, örısım keŋeiıp, qoŋysym mereilensın» degen tılegınen tuǧan niet ekenı dausyz. Al qazır nauryz köjege uyz qosu täsılı mülde ūmyt qaldy. Sondyqtan mamandar «nauryz köjege jaŋa tuǧan maldyŋ sütınen jasalǧan när-uyzdy paidalanudy qoldanysqa engızsek oŋdy bolar edı» deidı. Jalpy, kezınde qazaqtar nauryz kelerden bır kün būryn üiındegı qazan ataulyny «aqqa» toltyryp ydystarynyŋ betın aşyp qoiady eken. Būl «qai üide aq mol bolady, sol üige yrys-baq kelıp qonady, dastarqannan aq üzılmeidı» degen yrymnan tuyndaǧan peiıl. Endeşe «Ūlys oŋ bolsyn, aq mol bolsyn» degen ata-baba tılegı jalǧasyn tabuy üşın osy bır Ūly künnıŋ basty belgısı nauryz köje jalpyhalyqtyq brendke ainaluy tiıs. Būǧan otandyq käsıporyndar bar yqylas-yntasymen kırısse, tüitkıldıŋ tüiını tarqatylary dausyz.
Qarlyǧaş ZARYQQANQYZY,
"Adyrna" ūlttyq portaly
