Karantinge jabylǧan elder men qalalardyŋ äserınen ekologianyŋ säl bolsa da oŋalǧany baiqalady. Mūny sputnikten tüsırgen suretterden nemese qarapiym qala keiıpınen-aq baiqaisyz. Būl özgerısterdı Almatydan da körıp jatyrmyz.
Älemdık ekologiiaǧa basqalardan älde qaida köp ziianyn tigızıp jatqan Qytai auasynyŋ tazaryp qalǧany soŋǧy kezde anyq körınıp jatyr. Ony sputnikten tüsırgen suretten de, qala köşelerınen de köremız. Mūnyŋ negızgı sebebeı- qaladaǧy kölık qozǧalysynyŋ azaiuy. Al koronavirustan qaitys bop jatqan adamdar sany boiynşa alty myŋnan astam adammen alǧa şyqqan İtaliianyŋ Venesiia qalasyndaǧy su arnalary tazaryp jatyr. Ol jer qalypty uaqytta turistterdıŋ süiıktı mekenıne ainaluşy edı. Bıraq qazır memleket bop karantinde jatqandyqtan su tazarǧan. Balyqtar men delfinder arnalarǧa qaita oraluda. Būǧan ūqsas jaǧdai Almaty qalasynda da baiqalady. Äleumettık jelı qoldanuşylary «deiın, keiın» degen ataumen auasy älde qaida taza qalanyŋ suretterın jariialauda.
İä, şynymen-aq adamzat tabiǧat ananyŋ erkesıne ainalǧandai. Älemdegı, eldegı ekologiialyq ahualǧa qarap, «tabiǧat adamdardan bıraz demalsyn» degen oiǧa qalasyŋ.
Almaty qalasynda karantin jariialanuyna bailanysty kölık qozǧalysy aitarlyqtai şegerılgen. Būl talaidan berı ekologtardyŋ dauyna ainalǧan «Almaty qalasyn JEO lastap jatyr ma, nemese kölık qozǧalysy ma?» degen sūraqty şeşudıŋ taptyrmas joly.«JEO-nyŋ jalpy qala auasynyŋ sapasyna qanşalyqty äser etetının jäne Almaty qalasynyŋ kölık köp jüretın köşe qiylystaryndaǧy auanyŋ lastanuyn anyqtau maqsatynda, Qazaqstan Respublikasy Ekologiia, geologiia jäne tabiǧi resurstar ministrınıŋ tapsyrmasymen «Qazgidromet» RMK 20 nauryzdan bastap karantin boiy jäne ol aiaqtalǧannan keiın bır ai boiy kelesı nüktelerde auadaǧy lastauşy zattardyŋ şoǧyrlanuyna jospardan tys ölşeu jürgızetın bolady:
- Saiahat avtovokzaly audanynda;
- Tastaq bazarynyŋ audanynda;
- JEO-2 sanitarlyq-qorǧau aimaǧynyŋ şekarasynda.
Taldau sinoptikalyq jaǧdaidy eskere otyryp jürgızıledı, sondai-aq jospardan tys ölşemderden basqa, Qazaqstan Respublikasy Ekologiia, geologiia jäne tabiǧi resurstar ministrlıgınıŋ «Qazgidromet» RMK auasynyŋ lastanuyn baqylau beketterınıŋ jäne eko-belsendı Pavel Plotisynnyŋ datchikterınıŋ derekterı qoldanylatyn bolady» dep jazdy özınıŋ Facebook paraqşasynda QR Ekologiia, geologiia jäne tabiǧi resurstar ministrınıŋ resmi ökılı Samal İbraeva.
Esterıŋızge salsaq, jyldyŋ basynda eko-belsendıler Almaty äkımdıgınen qalany lastanudyŋ şegıne jetken dep moiyndauyn talap etıp, aşyq hat joldaǧan. Ol jerde qalanyŋ aldaǧy 30 jyldyq josparymen tanysqan belsendıler, onyŋ qate ekenın aitqan.
«Strategiiada Almatydaǧy auany lastauşy 65% -y kölıkten, 27% -y jylu elektr stansiialarynan ekendıgı aitylǧan. Būl ötırık. EXIMAR zertteulerı mynany däleldeidı: JEO zauyttary auadan avtokölıkterge qaraǧanda köp ziian keltıredı.
Kölık auany lastamaidy degennen aulaqpyz. Bıraq äkımdık adamdardy adastyrudy toqtatyp, JEO-nyŋ auany lastap jatqanyn moiyndasyn degımız keledı» delıngen hattaǧy petisiiada.
Karantinge jabylǧan Almatyda kögerşınder qyrylyp jatyr. El arasynda 28 panfilovşy parkınde ölıp jatqan kögerşınderdıŋ videosy tarady. Äleumettık jelı qoldanuşylary qūstardy qalany dezinfeksiialaǧannan ulanuy mümkın ekendıgın aitty. «Alǧaşqy alynǧan synama qūstardyŋ ulanǧanyn rastaitynyn aitqym keledı.
Oblystyq aumaqtyq orman şaruaşylyǧy jəne januarlar düniesı inspeksiiasy, QR AŞM aumaqtyq veterinarlyq baqylau jəne qadaǧalau inspeksiiasy, qalalyq veterinarlyq qyzmet, Kəsıpkerlık jəne investisiialar basqarmasy, Zoologiia instituty men abattandyru bölımı mamandarynan tūratyn komissiia qūryldy.
Komissiia barlyq ölgen qūstardy jinap, veterinarlyq qyzmet arqyly zerthanalyq zertteu jürgızu üşın synama alyndy. Būl zertteudıŋ tüpkılıktı nətijesın keiınırek jariialaityn bolamyz» dep jazdy keşe Samal İbraeva.
«Qazır dünie jüzınde apattar bop jatyr. 40 paiyz özender azaidy. Bız quaŋşylyqtyŋ aldynda tūrmyz. Älemdık mūhitta su deŋgeiı köterılude. Säl jauyn japsa su tasqyny boluǧa şaq qalady. Qardyŋ jauu deŋgeiı de artqan. Köktemde su tasqyny bop eldı su şaiyp ketuı de osydan. Endı qazır kölıkter toqtaǧanda kün de şyqty. Negızı, eŋ paidaly qoǧamdyq kölık-tramvai-dy. Köptegen auru da osy Almaty qalasynyŋ ekologiiasynyŋ būzyluynan» deidı ekolog maman Mels Eleusızov.
Duman TERLIKBAI
Jas Alaş
