(áńgime)
Meniń kópke deıin uıqym kelmedi. Keshtetip bastalǵan jaýyn əli tyıylǵan joq. Sabalap quıyp tur. Tereze dəl tusymda edi. Eleńdetip uıyqtatar emes.
Úıdiń ishi tastaı qarańǵy. Shirkin, uıqy dep bizdiń kókemniń uıqysyn aıt. Ertedegi alyptarsha uıyqtaıdy. Kózin jumsa-aq kúrkirep qorylǵa basady.
Qazir de úıiniń ishin basyna kóterip jatyr. Syqyrlaýyq kereýettiń o shetine bir, bu shetine bir aýnaımyn. Orazbaı əli joq. Ony oılasam, jynym keledi. «Osy jaýynda jetisip kelersiń shylqyp» dep keketip te qoıamyn.
Syrtqy esikti ilip qoıar ma edi ózin dirdektetip... Jo-oq onsyz da jetisip kelmes. Əıteýir, sol bir sary qyz sor boldy ǵoı ózine... Men buryn Orazbaı aǵamdy qandaı jaqsy kórýshi edim. Ol da men dese, ishken asyn jerge qoıatyn. Osydan tup-týra bir apta buryn ekeýimiz nildeı buzyldyq. Iə, aýylǵa əne bir úndi kıno kelgen kúnnen bastap...
* * *
– Kó-ke-e!.. Meniń daýsym sonshalyq buzylyp shyqty-aý deımin. Baltasyn belbeýine qystyryp, daladan oıda joqta kirip kelgen kókem əýeli selt ete qaldy.
– Əı, Jab-b-y, Jabaı-ıjan! Saǵan ne boldy? – dep janyma kep otyra qaldy.
– Kınoǵa aparmaıdy, – dep Orazbaıdy nusqadym. Iegim kemseńdep ketti.
– Nege aparmaıdy. Nege aparmaısyń, eı? – dep kókem ishki bólmege kirip bara jatqan Orazbaıǵa alara qarady.
– Seniń sənińdi buza ma, osy bala?
Aǵam ún-tún joq ishke kirip, kıetin kıimderin kóterip qaıta shyqty.
–Ol kórýge bolmaıtyn kıno.
– Ne deıdi-əı? Ol qaıdan shyqqan zəkún. Jubatardyń úlken balasy kórip, kishi balasy kórmeı-aq qoısyn degen?! Úıbaı-aı, mynany-aı, er jetkenniń jóni osy dep! Osy balany aparmaı kórshi, menen týǵanyń ras bolsa...
Kókemniń kishkene shoqsha saqaly kədimgideı shoshań dap ketti. Men únsiz otyrmyn. Əlgindegideı emes, ashý-yza tarqaıyn degen sekildi. Murnymdy qaıta-qaıta tartyp qoıyp, kókeme bir, Orazbaıǵa bir qarap qoıamyn. Orazbaı kóılegin qolyna ustaǵan kúıi teris qarap turyp qaldy. Kókem əlgindeı dep otyrǵan soń, kıinýge de batyly jetpedi. Aqyry maǵan «kıin» dedi. Daýsy zildi shyqty. Tarlaý soǵyp júrgen kerzi etigimdi tepkilep júrip əreń kıdim. Kostıýmimniń syrtynan qoıarda-qoımaı júrip kókem Orazbaıdyń jumysqa kıetin kúpəıkesin kıgizgende, ózimniń kishkentaı əlime qolpyldap ketti.
Klýbqa biraz jer qalǵanda Orazbaı toqtady. Meniń tershigen mańdaıyma qarap, biraz turdy.
– Aıttym ǵoı sýyq tıedi, – dep jýan daýsymen gúj etip, sup-sýyq alaqanymen mańdaıymdy sıpady.
– Sen óziń klýbqa bara berseń qaıtedi?
– Óziń she?..
– Men bireýdi ertip kelemin, – dep kúrmele sóılep, aýyldyń shetindegi úılerge qaraı qolyn siltedi.
– Óziń-aq kire berseń qaıtedi?!
– Sosyn qaıtarda qaıtemin?
Aǵaıym biraz únsiz turyp:
– Endeshe, bizdi kút, – dedi de, əlginde qolyn siltegen jaqqa qaraı júrdi. Men klýbtyń janyna baryp turdym. Oıym shartarap. «Bizdi kút deıdi-eı. Sonda kim bireýi? Bosqa aqshany qurtyp», – dep ishteı kijinip qoıamyn.
Klýbtyń mańynda teńselip uzaq júrdim. Orazbaılar əli joq. Tipti yzam keldi.
Ne isterimdi bilmeı, sarsań bolyp turǵanymda, Orazbaılar da jetti-aý, əıteýir. Qasyndaǵy uzynturanyń qyz ekenin bilgenimde, ishim qyp ete qaldy. Tanı kettim. Mektepke pıonervojatyı bop kelgen sary qyz. Ol maǵan jaqyndap kelip, kúlimsireı qarap, bas ızep amandasty. Men úndegenim joq. Əsirese ústimdegi kúpəıkemnen uıalyp, jerge kirerdeı boldym. «Oqýshylar olpy-solpy kıinbeýi kerek» dep qaı kúni qulaǵymyzǵa quıyp edi-aý. Bəribir kókem palto alyp bermese, men qaıteıin... Kókem de qyzyq-aý osy. Keıde osylardy aıtyp shaǵynsam-aq: «Seniń qaı sənińe kelispeı barady osy. Orazbaıdyń eskisi de jetedi», – dep bet baqtyrmaıdy.
Biz sońǵy oryndarǵa kelip jaıǵastyq.
Aldymyzda eresek kisiler otyrǵandyqtan, maǵan kıno kórý tipti qıynǵa tústi. Degenmen úndegenim joq. Men birdeńe degen kúnde de qulaq asar Orazbaı joq. Bərinen de sonysyna jynym keldi. Ishke kirgeli maǵan nazar salǵan emes. Oń jaǵynda otyrǵan sary qyzben bolyp ketti.
Kıno men úshin asa qyzyq bolǵan joq. Baqyraıyp qarap otyrǵanym bolmasa, jóndi eshteńe uǵa almadym. Tek, bir qyz ben jigit qol ustasyp júrdi. Qushaqtasty... Sodan bir qalǵyp baryp, qaıta qaraǵanymda əlgi qyzdyń jylap otyrǵanyn kórdim. Qyz kóp jylady. Orazbaılarǵa qarasam, bar zeıini kınoda. Tipti, sary qyz qolyna oramalyn alyp, əlsin-əlsin kózin súrtip otyr eken. Olaı-bulaı qarasam, aǵyl-tegil bop jylap otyrǵandar da bar. Men túk uqqanym joq. Taǵy da kózime uıqy tyǵyldy. Taǵy da qalǵı bastadym.
Bireýdiń julqylaýymen oıanyp kettim. Kózimdi ýqalap ornymnan turdym, kıno aıaqtalypty. Jurttyń bəri syrtqa shyǵyp ketken.
– Qup, kıno kóredi ekensiń-eı, azamatym! – dep Orazbaı kijinip qoıdy. Sary qyzǵa bildirmeı kúpəıkemnen ustaǵan bop, judyryǵymen arqamnan bir nuqyp aldy. Sary qyz úndegen joq. Betime kúlimsirep bir qarady da, esikke qaraı bettedi. Úsheýimiz syrtqa shyqtyq. Klýbtan uzaı bere Orazbaı kibirtiktep, maǵan qaıta-qaıta qaraılaı berdi. Yńǵaıyn tanyp-aq kelemin. Meni janyna ertkisi joq. Ətteń, úıge jalǵyz qaıtýǵa qorqamyn-aý, bolmasa osy ekeýimen qosaqtap qoısa da birge júrmes em. Bərinen de vojatyı qyzdan uıaldym. Erteń mektepke barǵan soń ursar ma eken dep te oılaımyn. Oqýshylar kórýge bolmaıtyn kınoǵa kirdiń dep. Meıli, uryssa... Anaý jetinshidegi Əltek pen Shoıbek te kelipti ǵoı.
Orazbaılar biraz kúbirlesip turyp, aýyldyń shetindegi úılerge qaraı júrdi. Amal joq, men de sońdarynan ilestim. Aıaqtaryn sanap basyp, Orazbaı men sary qyz qoltyqtasyp barady. Olardyń sońynan eki qoldy kúpəıkeniń tereń qaltasyna súńgitip jiberip, oqta-tekte murnymdy tartyp qoıyp, men de kelemin. Ekeýi kúbir-kúbir əńgimelesip barady. Ne aıtyp bara jatqandaryn kim bilsin?
Olar úlken aq úıdiń janyna kep toqtady. Tanı kettim, sary qyzdyń úıi. Endi úıge qaıtatyn shyǵarmyz-aý dep qýanyp qaldym.
Joq... Biz qaıtpadyq. Tipti qaıtamyz degen oı Orazbaıdyń basyna kirip-shyǵatyn emes-aý, sirə. Sary qyz da bir qolymen esiktiń tutqasynan ustap maıysyp turyp aldy. Əı, Orazbaıǵa jynymnyń kelgeni bir... Kim bilipti, ózi de bədik eken, əıteýir sol túni sary qyzdyń qulaq quryshyn qandyrdy-aý.
«Shirkin-aı, osy kezde jyly tósekte uıyqtap jatar ma edi? Meni kınoǵa aıdap kelgen qaı qyrsyq. Mynaý ekeýi osylaı-aq tańdy atyrar, sirə? Meni umytyp ketti-aý deımin ózderi...»
Men jótelip qaldym. Estisin dep ədeıi qatty jóteldim. Maǵan jalt burylǵan sary qyz Orazbaıdyń ıyǵyna asyp turǵan qolyn aqyryn bosatyp, tómen qarap qaldy. Ol sol kúıi biraz turdy da, bir kezde aǵama qarap: «Jabaı jaýrap qaldy ǵoı», – dep aqyryn ǵana kúbir etti.
«Eı, mynanyń esi bar eken-aý ózi». Bir túrli ishim jylyp ketkendeı boldy. Biraq Orazbaı miz baqqan joq. Ol sary qyzǵa birdeńe sybyrlaıtyndaı, emine jaqyndady. «Sybyrlasa sybyrlasynshy osy. Tezirek ketetin», – dep oıladym. Osy kezde tym taqalyp qalǵan Orazbaıdyń betine sary qyz shapalaǵymen shart etkizgeni. Men ańyryp qaldym... «Eı, mynaýsy qalaı-eı, vojatyı bolsań qaıteıin?» – dep janyna jetip barǵym keldi. Biraq ózimizdiń burynǵy Orazbaı bolsa, aqysyn jibere qoımas dep ózimdi-ózim toqtattym. Bir qyzyǵy, Orazbaı ashýlanǵan joq. Burynǵysynsha alaburtqan kúıi sary qyzǵa telmire qarap tura berdi.
Biz úıge qaraı qaıtqanymyzda beıýaqyt bolyp qalǵan edi. Əıteýir, ózim uıqydan meń-zeń bop, əzer júrip kele jattym. «Əı, Orazbaıǵa erip, kınoǵa kelgenimniń sońy osy bolar... Kıno kórmeı ketsem de...»
Ózim býlyǵyp kele jatqanda ananyń jynymdy keltirgeni. Bir qolymen qapsyra qushaqtap alyp: «Jaýradyń ba, Jabaı... Uıqyń keldi-aý, aınalaıyn?» – dep et-baýyry eljireı qapty. «Eı, neńe jetisip kelesiń, qyzdan taıaq jep?» – degim de keldi... Biraq úndegenim joq. Sol sətte ony sondaı jek kórip kettim. «Orazbaı aıdaladaǵy bireýdi kınoǵa aparyp júr, aqshany qurtyp...» degenimde, «oıpyrym-aı, osy ətəńe nəlet kıno degen sor bolǵan shyǵar. Qudaı-aı, qaıdaǵy bir saıtannyń isin əldeqandaı ǵyp!» – dep kókem biraz týlady. Apam úndegen joq.
Sonymen Orazbaı ekeýimizdiń aramyz əzirshe onsha emes.
* * *
...Kenet ashylǵan esiktiń tyqyrynan selt etip, basymdy kóterip aldym. Orazbaı ma dep qalyp edim, sóıtsem apam eken. Apam tór jaqta qoryldap uıyqtap jatqan kókeme qarap turyp: «Saqtaı gór-aı, myna baıǵus úıdi kóshirip jibere me qaıtedi?» – dep ernin bir sylp etkizdi. Sonan keıin aqyryn basyp kep men jatqan kereýettiń erneýinen sıpady. Orazbaıdyń kelgen-kelmegenin bilgisi kelgen bolar. Men shydaı almadym.
– Əli kelgen joq! – dedim oıda joqta dúńk etkizip.
– Jabaı-ı... Jabaıjan-əı, sen əli oıaýmysyń? – dedi.
– Men, apa... Oıaýmyn, – dep únsiz jata berdim. Apamnyń júregi endi ornyna túskendeı, aqyryn ǵana «ýh-a» dep kereýettiń erneýine kep otyrdy.
– Apa, osy Orazbaıǵa ne joq? Jumystan sharshap kelgen soń jatpaı ma demalyp? Apam úndemeı otyryp, bir kezde myrs etip kúlgendeı boldy. Qarańǵyda onyń júzin baıqaı alǵanym joq. Jumsaq alaqanymen shashymnan sıpap, saýsaqtarymen murnymnan qysyp qoıdy.
– Jigit qoı ol. Qazir tup-týra jıyrmaǵa shyǵypty. Onda ne jumysyń bar sen jamannyń? – demesi bar ma.
– Ne, jigit bolsa sóıtip qańǵyp kete me, júdə, túnniń bir ýaǵynda keledi mup-muzdaı bop, búginnen keıin bólek jatamyn... Kórpeni tars búrkenip, teris qarap jattym. Apam keńkildep kúldi. Bir kezde kórpemniń shetin ashyp, eńkeıip kep, basyn dəl keýdeme qoıdy. Demi yp-ystyq.
– Əı, sen jamanǵa ne desem eken, endi? Maǵan janyń ashı ma? Joq pa? Sony aıtshy? – dedi.
– Ashıdy.
– Janyńnyń ashıtyny ras bolsa, búıtip burtımas ediń-aý, sen aqymaq. Endi alpysqa kelgenshe arsa-arsa bop qazan-oshaqpen alysyp júreıin be men? Sen de jas emessiń, əı. Esiń kirdi. Baıaǵyda seniń jasyńda kelin túsiredi eken, qudaı-aý... Orazbaı túgili, – dedi apam.
Men túk uqqanym joq.
