Tynymbai Nūrmaǧambetov. Jiyrma jas

(äŋgıme) Menıŋ köpke deiın ūiqym kelmedı. Keştetıp bastalǧan jauyn əlı tyiylǧan joq. Sabalap qūiyp tūr. Tereze dəl tūsymda edı. Eleŋdetıp ūiyqtatar emes. Üidıŋ ışı tastai qaraŋǧy. Şırkın, ūiqy dep bızdıŋ kökemnıŋ ūiqysyn ait. Ertedegı alyptarşa ūiyqtaidy. Közın jūmsa-aq kürkırep qorylǧa basady. Qazır de üiınıŋ ışın basyna köterıp jatyr. Syqyrlauyq kereuettıŋ o şetıne bır, bū şetıne bır aunaimyn. Orazbai əlı joq. Ony oilasam, jynym keledı. «Osy jauynda jetısıp kelersıŋ şylqyp» dep keketıp te qoiamyn. Syrtqy esıktı ılıp qoiar ma edı özın dırdektetıp... Jo-oq onsyz da jetısıp kelmes. Əiteuır, sol bır sary qyz sor boldy ǧoi özıne... Men būryn Orazbai aǧamdy qandai jaqsy köruşı edım. Ol da men dese, ışken asyn jerge qoiatyn. Osydan tūp-tura bır apta būryn ekeuımız nıldei būzyldyq. İə, auylǧa əne bır ündı kino kelgen künnen bastap... * * * – Kö-ke-e!.. Menıŋ dausym sonşalyq būzylyp şyqty-au deimın. Baltasyn belbeuıne qystyryp, daladan oida joqta kırıp kelgen kökem əuelı selt ete qaldy. – Əi, Jab-b-y, Jabai-ijan! Saǧan ne boldy? – dep janyma kep otyra qaldy. – Kinoǧa aparmaidy, – dep Orazbaidy nūsqadym. İegım kemseŋdep kettı. – Nege aparmaidy. Nege aparmaisyŋ, ei? – dep kökem ışkı bölmege kırıp bara jatqan Orazbaiǧa alara qarady. – Senıŋ sənıŋdı būza ma, osy bala? Aǧam ün-tün joq ışke kırıp, kietın kiımderın köterıp qaita şyqty. –Ol köruge bolmaityn kino. – Ne deidı-əi? Ol qaidan şyqqan zəkün. Jūbatardyŋ ülken balasy körıp, kışı balasy körmei-aq qoisyn degen?! Üibai-ai, mynany-ai, er jetkennıŋ jönı osy dep! Osy balany aparmai körşı, menen tuǧanyŋ ras bolsa... Kökemnıŋ kışkene şoqşa saqaly kədımgıdei şoşaŋ dap kettı. Men ünsız otyrmyn. Əlgındegıdei emes, aşu-yza tarqaiyn degen sekıldı. Mūrnymdy qaita-qaita tartyp qoiyp, kökeme bır, Orazbaiǧa bır qarap qoiamyn. Orazbai köilegın qolyna ūstaǧan küiı terıs qarap tūryp qaldy. Kökem əlgındei dep otyrǧan soŋ, kiınuge de batyly jetpedı. Aqyry maǧan «kiın» dedı. Dausy zıldı şyqty. Tarlau soǧyp jürgen kerzı etıgımdı tepkılep jürıp əreŋ kidım. Kostiumımnıŋ syrtynan qoiarda-qoimai jürıp kökem Orazbaidyŋ jūmysqa kietın küpəikesın kigızgende, özımnıŋ kışkentai əlıme qolpyldap kettı. Klubqa bıraz jer qalǧanda Orazbai toqtady. Menıŋ terşıgen maŋdaiyma qarap, bıraz tūrdy. – Aittym ǧoi suyq tiedı, – dep juan dausymen güj etıp, sūp-suyq alaqanymen maŋdaiymdy sipady. – Sen özıŋ klubqa bara berseŋ qaitedı? – Özıŋ şe?.. – Men bıreudı ertıp kelemın, – dep kürmele söilep, auyldyŋ şetındegı üilerge qarai qolyn sıltedı. – Özıŋ-aq kıre berseŋ qaitedı?! – Sosyn qaitarda qaitemın? Aǧaiym bıraz ünsız tūryp: – Endeşe, bızdı küt, – dedı de, əlgınde qolyn sıltegen jaqqa qarai jürdı. Men klubtyŋ janyna baryp tūrdym. Oiym şartarap. «Bızdı küt deidı-ei. Sonda kım bıreuı? Bosqa aqşany qūrtyp», – dep ıştei kıjınıp qoiamyn. Klubtyŋ maŋynda teŋselıp ūzaq jürdım. Orazbailar əlı joq. Tıptı yzam keldı. Ne ısterımdı bılmei, sarsaŋ bolyp tūrǧanymda, Orazbailar da jettı-au, əiteuır. Qasyndaǧy ūzyntūranyŋ qyz ekenın bılgenımde, ışım qyp ete qaldy. Tani kettım. Mektepke pionervojatyi bop kelgen sary qyz. Ol maǧan jaqyndap kelıp, külımsırei qarap, bas izep amandasty. Men ündegenım joq. Əsırese üstımdegı küpəikemnen ūialyp, jerge kırerdei boldym. «Oquşylar olpy-solpy kiınbeuı kerek» dep qai künı qūlaǧymyzǧa qūiyp edı-au. Bərıbır kökem palto alyp bermese, men qaiteiın... Kökem de qyzyq-au osy. Keide osylardy aityp şaǧynsam-aq: «Senıŋ qai sənıŋe kelıspei barady osy. Orazbaidyŋ eskısı de jetedı», – dep bet baqtyrmaidy. Bız soŋǧy oryndarǧa kelıp jaiǧastyq. Aldymyzda eresek kısıler otyrǧandyqtan, maǧan kino köru tıptı qiynǧa tüstı. Degenmen ündegenım joq. Men bırdeŋe degen künde de qūlaq asar Orazbai joq. Bərınen de sonysyna jynym keldı. Işke kırgelı maǧan nazar salǧan emes. Oŋ jaǧynda otyrǧan sary qyzben bolyp kettı. Kino men üşın asa qyzyq bolǧan joq. Baqyraiyp qarap otyrǧanym bolmasa, jöndı eşteŋe ūǧa almadym. Tek, bır qyz ben jıgıt qol ūstasyp jürdı. Qūşaqtasty... Sodan bır qalǧyp baryp, qaita qaraǧanymda əlgı qyzdyŋ jylap otyrǧanyn kördım. Qyz köp jylady. Orazbailarǧa qarasam, bar zeiını kinoda. Tıptı, sary qyz qolyna oramalyn alyp, əlsın-əlsın közın sürtıp otyr eken. Olai-būlai qarasam, aǧyl-tegıl bop jylap otyrǧandar da bar. Men tük ūqqanym joq. Taǧy da közıme ūiqy tyǧyldy. Taǧy da qalǧi bastadym. Bıreudıŋ jūlqylauymen oianyp kettım. Közımdı uqalap ornymnan tūrdym, kino aiaqtalypty. Jūrttyŋ bərı syrtqa şyǧyp ketken. – Qūp, kino köredı ekensıŋ-ei, azamatym! – dep Orazbai kıjınıp qoidy. Sary qyzǧa bıldırmei küpəikemnen ūstaǧan bop, jūdyryǧymen arqamnan bır nūqyp aldy. Sary qyz ündegen joq. Betıme külımsırep bır qarady da, esıkke qarai bettedı. Üşeuımız syrtqa şyqtyq. Klubtan ūzai bere Orazbai kıbırtıktep, maǧan qaita-qaita qarailai berdı. Yŋǧaiyn tanyp-aq kelemın. Menı janyna ertkısı joq. Ətteŋ, üige jalǧyz qaituǧa qorqamyn-au, bolmasa osy ekeuımen qosaqtap qoisa da bırge jürmes em. Bərınen de vojatyi qyzdan ūialdym. Erteŋ mektepke barǧan soŋ ūrsar ma eken dep te oilaimyn. Oquşylar köruge bolmaityn kinoǧa kırdıŋ dep. Meilı, ūryssa... Anau jetınşıdegı Əltek pen Şoibek te kelıptı ǧoi. Orazbailar bıraz kübırlesıp tūryp, auyldyŋ şetındegı üilerge qarai jürdı. Amal joq, men de soŋdarynan ılestım. Aiaqtaryn sanap basyp, Orazbai men sary qyz qoltyqtasyp barady. Olardyŋ soŋynan ekı qoldy küpəikenıŋ tereŋ qaltasyna süŋgıtıp jıberıp, oqta-tekte mūrnymdy tartyp qoiyp, men de kelemın. Ekeuı kübır-kübır əŋgımelesıp barady. Ne aityp bara jatqandaryn kım bılsın? Olar ülken aq üidıŋ janyna kep toqtady. Tani kettım, sary qyzdyŋ üiı. Endı üige qaitatyn şyǧarmyz-au dep quanyp qaldym. Joq... Bız qaitpadyq. Tıptı qaitamyz degen oi Orazbaidyŋ basyna kırıp-şyǧatyn emes-au, sırə. Sary qyz da bır qolymen esıktıŋ tūtqasynan ūstap maiysyp tūryp aldy. Əi, Orazbaiǧa jynymnyŋ kelgenı bır... Kım bılıptı, özı de bədık eken, əiteuır sol tünı sary qyzdyŋ qūlaq qūryşyn qandyrdy-au. «Şırkın-ai, osy kezde jyly tösekte ūiyqtap jatar ma edı? Menı kinoǧa aidap kelgen qai qyrsyq. Mynau ekeuı osylai-aq taŋdy atyrar, sırə? Menı ūmytyp kettı-au deimın özderı...» Men jötelıp qaldym. Estısın dep ədeiı qatty jöteldım. Maǧan jalt būrylǧan sary qyz Orazbaidyŋ iyǧyna asyp tūrǧan qolyn aqyryn bosatyp, tömen qarap qaldy. Ol sol küiı bıraz tūrdy da, bır kezde aǧama qarap: «Jabai jaurap qaldy ǧoi», – dep aqyryn ǧana kübır ettı. «Ei, mynanyŋ esı bar eken-au özı». Bır türlı ışım jylyp ketkendei boldy. Bıraq Orazbai mız baqqan joq. Ol sary qyzǧa bırdeŋe sybyrlaityndai, emıne jaqyndady. «Sybyrlasa sybyrlasynşy osy. Tezırek ketetın», – dep oiladym. Osy kezde tym taqalyp qalǧan Orazbaidyŋ betıne sary qyz şapalaǧymen şart etkızgenı. Men aŋyryp qaldym... «Ei, mynausy qalai-ei, vojatyi bolsaŋ qaiteiın?» – dep janyna jetıp barǧym keldı. Bıraq özımızdıŋ būrynǧy Orazbai bolsa, aqysyn jıbere qoimas dep özımdı-özım toqtattym. Bır qyzyǧy, Orazbai aşulanǧan joq. Būrynǧysynşa alabūrtqan küiı sary qyzǧa telmıre qarap tūra berdı. Bız üige qarai qaitqanymyzda beiuaqyt bolyp qalǧan edı. Əiteuır, özım ūiqydan meŋ-zeŋ bop, əzer jürıp kele jattym. «Əi, Orazbaiǧa erıp, kinoǧa kelgenımnıŋ soŋy osy bolar... Kino körmei ketsem de...» Özım bulyǧyp kele jatqanda ananyŋ jynymdy keltırgenı. Bır qolymen qapsyra qūşaqtap alyp: «Jauradyŋ ba, Jabai... Ūiqyŋ keldı-au, ainalaiyn?» – dep et-bauyry eljırei qapty. «Ei, neŋe jetısıp kelesıŋ, qyzdan taiaq jep?» – degım de keldı... Bıraq ündegenım joq. Sol sətte ony sondai jek körıp kettım. «Orazbai aidaladaǧy bıreudı kinoǧa aparyp jür, aqşany qūrtyp...» degenımde, «oipyrym-ai, osy ətəŋe nəlet kino degen sor bolǧan şyǧar. Qūdai-ai, qaidaǧy bır saitannyŋ ısın əldeqandai ǧyp!» – dep kökem bıraz tulady. Apam ündegen joq. Sonymen Orazbai ekeuımızdıŋ aramyz əzırşe onşa emes. * * * ...Kenet aşylǧan esıktıŋ tyqyrynan selt etıp, basymdy köterıp aldym. Orazbai ma dep qalyp edım, söitsem apam eken. Apam tör jaqta qoryldap ūiyqtap jatqan kökeme qarap tūryp: «Saqtai gör-ai, myna baiǧūs üidı köşırıp jıbere me qaitedı?» – dep ernın bır sylp etkızdı. Sonan keiın aqyryn basyp kep men jatqan kereuettıŋ erneuınen sipady. Orazbaidyŋ kelgen-kelmegenın bılgısı kelgen bolar. Men şydai almadym. – Əlı kelgen joq! – dedım oida joqta düŋk etkızıp. – Jabai-i... Jabaijan-əi, sen əlı oiaumysyŋ? – dedı. – Men, apa... Oiaumyn, – dep ünsız jata berdım.  Apamnyŋ jüregı endı ornyna tüskendei, aqyryn ǧana «uh-a» dep kereuettıŋ erneuıne kep otyrdy. – Apa, osy Orazbaiǧa ne joq? Jūmystan şarşap kelgen soŋ jatpai ma demalyp? Apam ündemei otyryp, bır kezde myrs etıp külgendei boldy. Qaraŋǧyda onyŋ jüzın baiqai alǧanym joq. Jūmsaq alaqanymen şaşymnan sipap, sausaqtarymen mūrnymnan qysyp qoidy. – Jıgıt qoi ol. Qazır tūp-tura jiyrmaǧa şyǧypty. Onda ne jūmysyŋ bar sen jamannyŋ? – demesı bar ma. – Ne, jıgıt bolsa söitıp qaŋǧyp kete me, jüdə, tünnıŋ bır uaǧynda keledı mūp-mūzdai bop, bügınnen keiın bölek jatamyn... Körpenı tars bürkenıp, terıs qarap jattym. Apam keŋkıldep küldı. Bır kezde körpemnıŋ şetın aşyp, eŋkeiıp kep, basyn dəl keudeme qoidy. Demı yp-ystyq. – Əi, sen jamanǧa ne desem eken, endı? Maǧan janyŋ aşi ma? Joq pa? Sony aitşy? – dedı. – Aşidy. – Janyŋnyŋ aşityny ras bolsa, büitıp būrtimas edıŋ-au, sen aqymaq. Endı alpysqa kelgenşe arsa-arsa bop qazan-oşaqpen alysyp jüreiın be men? Sen de jas emessıŋ, əi. Esıŋ kırdı. Baiaǧyda senıŋ jasyŋda kelın tüsıredı eken, qūdai-au... Orazbai tügılı, – dedı apam. Men tük ūqqanym joq.