Pandemııanyń ekonomıkaǵa yqpaly týraly az aıtylyp jatqan joq. Álemde de, jekelegen memleketterde de. Mysaly tek aqpan degen qysqa aıdyń ózinde álem ekonomıkasy 50 mlrd dollar joǵaltqan. Al 2008 jyly bolǵan daǵdarys kezindegi shyǵyn - 26,7 mlrd. quraǵan. Eki esege jýyq kóp zardap. Birikken Ulttar Uıymynyń saýda jáne damý jónindegi konferenııasynda jarııalanǵan baıandamada osylaı delingen.
⠀
Halyqaralyq valıýta qorynyń basshysy K.Georgıeva da bul daǵdarys 2008 jyldaǵydan da aýyr bolyp, dúnıejúzi Uly depressııadan beri kórmegen qıynshylyqty bastan keshiretinin ashyq aıtty. Al halyqaralyq eńbek uıymynyń boljamyna qaraǵanda pandemııa kesirinen álem boıynsha 5 mıllıonnan 25 mln.-ǵa deıin jumys oryndary joıylýy múmkin. Búginde jer betinde 800 mln. astam adam ash otyr. Koronavırýs indetiniń beti qaıtar túri kórinbese, bul kórsetkish ulǵaıa beredi. Sondyqtan qazir BUU bastap azyq-túlik salasyn damytatyn fermerlerdi ınvestıııalaý týraly aıtyp keledi.
⠀
Menińshe, aýyr daǵdarystan keıin álem aýylsharýashylyq salasyna jańa kózqaraspen qaıta oralatyn sııaqty. Sebebi tarıhta ondaı mysaldar az emes. Mysaly 1970 jyldardyń ortasyndaǵy munaı daǵdarysynan soń Taıvan elindegi zaýyttarda isteıtin 200 myń jumysshy fermerlikpen aınalysyp ketken. Bizdiń eldegi energetıka salasynda jumyssyz qalǵan adamdar bolsa, Taıvan zaýyt jumysshylary sııaqty aýylsharýashylyǵyna barar ma edi? 70 jyldardaǵy daǵdarystyń jalǵasy retinde: Maıkl Lıpton degen ekonomıst «Latyn Amerıkasy 1950, 1960, 1970 jyldary aýylsharýashylyǵyna kóńil bólmegendikten sol daǵdarystan aıamaı opyq jedi»,- dep jazady.
⠀
Qazir qaı memlekettiń basshylyǵy bolmasyn aldynda ekonomıka jáne halyq densaýlyǵy degen eki másele tur. Osy daǵdarysty zerttep, zerdeleı kele dep oılaımyn, bizdiń Prezıdent Qasym-Jomart Toqaev ta 31 naýryz kúni jasaǵan málimdemesinde qoldaý jasalatyn salalardy atap ótti. Maǵan unaǵan jeri - Aýyl sharýashylyǵymen aınalysatyn kásipkerlerge de qoldaý kórsetiledi degeni. Bıýdjetten 70 mıllıard teńge bólinedi eken. Demek, osy salaǵa ıkemi bar, jumyssyz qalǵan azamattarǵa bıyl egin egip táýekelge barý tıimdi.
⠀
Biraq eskerilýi qajet eń basty másele bar. Jer saıasaty jáne onyń damýy boıynsha álemdegi myqty maman bop sanalatyn Klaýs Deınıngerdiń tujyrymdamasyna sáıkes, osy saladaǵy damýdyń bastapqy satysy - jerdi ádil bólý eken. Onyń aıtýynsha, Japonııa men Ońtústik Koreıa osy máseleni óte tııanaqty ári ýaqtyly sheship alǵan kórinedi. Qazir eksperıment jasaıtyn emes, tıimdi ári daıyn tájirıbeni qoldaný sııaqty.
Tańjaryq Túsipbekuly
