Pandemiianyŋ ekonomikaǧa yqpaly turaly az aitylyp jatqan joq. Älemde de, jekelegen memleketterde de. Mysaly tek aqpan degen qysqa aidyŋ özınde älem ekonomikasy 50 mlrd dollar joǧaltqan. Al 2008 jyly bolǧan daǧdarys kezındegı şyǧyn - 26,7 mlrd. qūraǧan. Ekı esege juyq köp zardap. Bırıkken Ūlttar Ūiymynyŋ sauda jäne damu jönındegı konferensiiasynda jariialanǧan baiandamada osylai delıngen.
⠀
Halyqaralyq valiuta qorynyŋ basşysy K.Georgieva da būl daǧdarys 2008 jyldaǧydan da auyr bolyp, düniejüzı Ūly depressiiadan berı körmegen qiynşylyqty bastan keşıretının aşyq aitty. Al halyqaralyq eŋbek ūiymynyŋ boljamyna qaraǧanda pandemiia kesırınen älem boiynşa 5 millionnan 25 mln.-ǧa deiın jūmys oryndary joiyluy mümkın. Bügınde jer betınde 800 mln. astam adam aş otyr. Koronavirus ındetınıŋ betı qaitar türı körınbese, būl körsetkış ūlǧaia beredı. Sondyqtan qazır BŪŪ bastap azyq-tülık salasyn damytatyn fermerlerdı investisiialau turaly aityp keledı.
⠀
Menıŋşe, auyr daǧdarystan keiın älem auylşaruaşylyq salasyna jaŋa közqaraspen qaita oralatyn siiaqty. Sebebı tarihta ondai mysaldar az emes. Mysaly 1970 jyldardyŋ ortasyndaǧy mūnai daǧdarysynan soŋ Taivan elındegı zauyttarda ısteitın 200 myŋ jūmysşy fermerlıkpen ainalysyp ketken. Bızdıŋ eldegı energetika salasynda jūmyssyz qalǧan adamdar bolsa, Taivan zauyt jūmysşylary siiaqty auylşaruaşylyǧyna barar ma edı? 70 jyldardaǧy daǧdarystyŋ jalǧasy retınde: Maikl Lipton degen ekonomist «Latyn Amerikasy 1950, 1960, 1970 jyldary auylşaruaşylyǧyna köŋıl bölmegendıkten sol daǧdarystan aiamai opyq jedı»,- dep jazady.
⠀
Qazır qai memlekettıŋ basşylyǧy bolmasyn aldynda ekonomika jäne halyq densaulyǧy degen ekı mäsele tūr. Osy daǧdarysty zerttep, zerdelei kele dep oilaimyn, bızdıŋ Prezident Qasym-Jomart Toqaev ta 31 nauryz künı jasaǧan mälımdemesınde qoldau jasalatyn salalardy atap öttı. Maǧan ūnaǧan jerı - Auyl şaruaşylyǧymen ainalysatyn käsıpkerlerge de qoldau körsetıledı degenı. Biudjetten 70 milliard teŋge bölınedı eken. Demek, osy salaǧa ikemı bar, jūmyssyz qalǧan azamattarǧa biyl egın egıp täuekelge baru tiımdı.
⠀
Bıraq eskerıluı qajet eŋ basty mäsele bar. Jer saiasaty jäne onyŋ damuy boiynşa älemdegı myqty maman bop sanalatyn Klaus Deiningerdıŋ tūjyrymdamasyna säikes, osy saladaǧy damudyŋ bastapqy satysy - jerdı ädıl bölu eken. Onyŋ aituynşa, Japoniia men Oŋtüstık Koreia osy mäselenı öte tiianaqty ärı uaqtyly şeşıp alǧan körınedı. Qazır eksperiment jasaityn emes, tiımdı ärı daiyn täjıribenı qoldanu siiaqty.
Taŋjaryq Tüsıpbekūly
