E.Bırtanov: Barlyq medisinalyq mekemeler jūqpaly aurular auruhanasynyŋ formatynda jūmys ısteidı

Densaulyq saqtau ministrı Eljan Bırtanov "31 arnadaǧy" "Koronavirus: ne ısteu kerek" baǧdarlamasynda Qazaqstanda virustyŋ şaryqtau şegı şamamen qaşan bolatynyn, aimaqtardaǧy därıgerler üsteme aqyny qalai alatynyn jäne auruhanalar jūmysyna qatysty jaŋa erejeler turaly aityp berdı.

"Almatydaǧy därıgerlerdıŋ jappai virus jūqtyruy – bız aldyn-ala boljaǧan, kütken jaǧdai"

– Eljan Amantaiūly, Covid-19 virusymen küres kezınde emdeu algoritmı qai eldıŋ täjıribesıne süiene otyryp jasaldy? – Bız halyqaralyq hattamalar men tehnologiialardy qoldanyp otyrmyz. Atap aitqanda, Densaulyq saqtau ūiymynyŋ ūsynysy, Covid-19 virusymen nätijelı küresken Qytai, Oŋtüstık Koreia elderınıŋ tehnologiiasyna süienıp otyrmyz. – Almatylyqtar alǧaşqyda koronaviruspen jaqsy küresıp kele jatqan edı. Alaida, jaǧdai bır künde kürt özgerıp kettı. Būǧan ne äser ettı, ne närse nazardan tys qaldy? – Bır-aq künde jaǧdai özgerıp kettı dep aita almaimyn. Almaty jäne basqa qalalarda virustyŋ taralu qarqyny osylai bolatyny aldyn-ala boljanǧan edı. Bız būl virus jūqpaly, adamnan adamǧa jūǧady dep alǧaşqy künnen-aq aityp kele jatyrmyz. Sondyqtan, Qazaqstanda epidemiia bastalǧan kezde virustyŋ kündelıktı tūrmysta taralu qarqynyn barynşa azaitudy maqsat ettık. Karantin virus jūqtyrǧan adamdardyŋ kürt köbeiıp ketpeuıne jaqsy yqpal ettı. Osylaişa, Almatyda virustyŋ jūǧu körsetkışın 1 paiyzǧa deiın azaitty. Bır künde Covid-19 jūqtyrǧan bır ǧana nauqas tırkelgen künder de boldy.

Būdan keiın bız jūmysymyzdyŋ ekınşı kezeŋın, virus taralǧan qauıptı aimaqtardy anyqtau kezeŋın bastap kettık. Iаǧni, karantin kezınde de jūmystan qol üzbegen sala mamandary, medisina, qūqyq qorǧau organy, öndırıs oryndary qyzmetkerlerın, sondai-aq, Ardagerler üiınıŋ qarttaryn tekserdık. Tekseru jūmystary Almatyda osydan bır apta būryn bastaldy.

Sondyqtan, Almatydaǧy köptegen därıgerlerdıŋ virus jūqtyruy – bız aldyn-ala boljaǧan, kütken jaǧdai. Ärine, bızdı medisina qyzmetkerlerınıŋ virus jūqtyruy jiılep ketkenı qynjyltady. Qanşa tyrysqanymyzben, mūnyŋ aldyn ala almauşy edık. Älemnıŋ basqa elderınde de kün saiyn qanşama virus jūqtyrǧan därıgerler tırkelıp jatqanyn körıp otyrmyz. Bır jaǧynan, būl tabiǧi prosess degenımızben, ekınşı jaǧynan būl tötenşe jaǧdai der edım. Bastysy, bız osy mäselenı zerttep, sebep-caldaryn anyqtap, jaǧdaidyŋ qaitalanbauyn qamtamasyz etuımız kerek.

Epidemiianyŋ ärbır kezeŋıne arnalǧan özındık taktikasy bar. Mäselen, bız qaŋtar aiynda basqaşa şeşımder qabyldadyq, aqpan aiynda müldem bölek baǧytta jūmys ıstedık degendei. Būl taktika virustyŋ älemde jäne Qazaqstanda taralu qarqynyna tıkelei täueldı.

Däl qazır bız epidemiianyŋ kelesı kezeŋıne köşıp jatyrmyz. Atap aitqanda, Almaty men Nūr-Cūltanda virus jūqtyrǧandarmen jūmys ısteuge tek jūqpaly aurular auruhanasyn emes, basqa da auruhanalardy tartyp jatyrmyz. Aimaqtardaǧy köpsalaly auruhanalardy jūqpaly aurular auruhanasynyŋ formatynda jūmys ısteuge laiyqtap jatyrmyz. – Bügın Almatynyŋ ortalyq klinikalyq auruhanasynda 182 medisina qyzmetkerınıŋ Covid-19 jūqtyrǧany belgılı boldy. Olardyŋ barlyǧy bır mekemede jūmys ısteidı. Almaty qalasynyŋ bas sanitar därıgerı Aizat Moldaǧasymova "därıgerler özderı qorǧanbady" dese, därıgerler kerısınşe sanitar därıgerdı sotqa bergısı keldı. Sızdıŋ pıkırıŋız qandai? Qatelık qaidan ketuı mümkın? Tekseru jūmystarynyŋ alǧaşqy nätijesı bar ma? – Qyzmet jäne tauarlardyŋ qauıpsızdık baqylau komitetı töraǧasynyŋ orynbasary Nūrhan Säduaqasov keşe osy mäselenı tekseruge kırıstı. Ärine, būl jeŋıl jaǧdai emes, tyŋǧylyqty tekserudı talap etedı. Qajet bolsa, būl mäselenı arnaiy memlekettık organdardy qatystyra otyryp zertteimız. Al sanitarlyq därıgerlerdıŋ mındetı – osyndai jaǧdaidy zerttep, sebepterın halyqqa jetkızıp, qajettı şaralar engızu. Būl koronavirus auruhanada taralyp otyrǧan bırınşı jaǧdai emes. Būdan būryn Nūr-Sūltan, Atyrau, Pavlodar qalalarynda medisina salasynyŋ mamandary jūmys kezınde virus jūqtyrǧan-dy. Şynyn aitu kerek, elımızdegı auruhanalar osyndai jaǧdaiǧa bırazdan berı daiyndalǧan bolatyn. Qauıpsızdık şaralaryn saqtau - ärbır medisina mamanynyŋ jauapkerşılıgı. Ol üşın arnaiy algoritm bekıtılgen. Qazır sol algoritm boiynşa jūqpaly aurular auruhanasynyŋ mamandaryn oqytyp, nūsqaulyq jasap jatyrmyz.

"Virustyŋ taralu kezeŋıne Qazaqstandaǧy qalalar men eldımekenderdıŋ araqaşyqtyǧy da äser etıp otyr"

– "Epidemiia şaryqtau şegıne jetken kezde virusty jūqtyrǧandar sany 3500-ge deiın jetedı" degen boljam aitqan edıŋız. Osy boljam qazır özgerdı me? Epidemiianyŋ şaryqtau şegı men qarqyny bäseŋdeitın kezeŋ qai uaqytqa säikes keluı mümkın? – Bız "säuırdıŋ orta şenınde epidemiia şaryqtau şegıne jetedı" dep boljaǧan bolatynbyz. Qazır osy kezeŋnen ötıp jatyrmyz. Älem elderınıŋ täjıribesı boiynşa, däl osy kezeŋde halyqty testten ötkızu prosesı belsendı türde jürgızıledı. Virus taralyp jatqan negızgı aimaqtar belgılı bolǧannan keiın onyŋ taralu qarqyny da bäseŋdeidı. Jalpy alǧanda, "nauryz, säuır, mamyr ailarynda virus jūqtyrǧandar sany 3 000 men 3 500 aralyǧynda bolady" dep boljaǧan edık. Qazır de osy boljamǧa süienıp otyrmyz. Virustyŋ taralu kezeŋıne Qazaqstandaǧy qalalar men eldımekenderdıŋ araqaşyqtyǧy da äser etıp otyr. Ülken qalalarda epidemiianyŋ şaryqtau şegı tūspa-tūs kelgenımen, qalǧan aimaqtarda virus bırdei uaqytta taralyp, anyqtalyp jatqan joq. Säikesınşe, är aimaq virus taraluynyŋ şaryqtau şegın basynan ötkeredı. – Sız aitqan boljamnyŋ üşten bırıne jetken joqpyz. Bıraq, Almatynyŋ özınde qazır 380 nauqas tırkelse, onyŋ 57 paiyzy – därıger. Osy jerde därıgerler ülesı nege tym köp? Sebebın tüsındıre alasyz ba? – Būl – infarkt, obyr emes, infeksiialyq auru. Virus jūqtyrǧan nauqas auruhanaǧa kelıp, därıgerlermen, medbikelermen bailanysqa tüsedı. Medisinalyq mekemede qajettı qauıpsızdık şaralary engızılmese, infeksiianyŋ medisina qyzmetkerlerı arasynda taralu yqtimaldyǧy öte joǧary. – Virus jūqtyrǧandar arasynda travmotolog, ginekolog, hirurgter bar eken. Olar Covid-19 jūqtyrǧandardy emdeumen ainalyspaidy. Endeşe, olar virusty qaidan jūqtyrǧan? – Köpsalaly auruhanadaǧy mamandar aldyna kelgen emdeluşıden virus jūqtyruy mümkın. Auruhanaǧa bır ǧana nauqas kelgennıŋ özınde ol az uaqyt ışınde bırtalai qyzmetkerge virus jūqtyryp kete alady. Covid-19 virusynyŋ qandai jūqpaly ekenın körıp otyrsyzdar. Būl kez kelgen därıger emdei alatyn tūmau emes.

Osy rette medisina salasynyŋ qyzmetkerlerınen bız kündelıktı elektrondy poştaǧa, chatqa jıberıp otyratyn daidjestı oqyp, qadaǧalap otyruyn sūraimyn. Mäselen, bügın jaŋa hattama bekıtıldı. Ol jerde ǧylymi däleldengen tehnologiialar turaly aitylǧan. Būl virus bızge kelmeidı dep oilamaŋyzdar, ärıptester! Bızdıŋ ärqaisysymyz koronavirus jūqtyrǧan nauqasty emdeuge tolyqtai daiyn boluymyz qajet. Sol sebeptı bügınnen bastap Qazaqstandaǧy barlyq emhanalar, auruhanalar, stasionarlar jūqpaly aurular auruhanasynyŋ formatynda jūmys ısteidı degen şeşım qabyldadyq.

– 12-auruhananyŋ bügınnen bastap eks-basşysy sanalatyn Almaz Jūbaşev äleumettık jelıge jazǧan jazbasynda "qoǧamdyq densaulyq saqtau basqarmasynyŋ būiryǧymen pulmonologiialyq jäne respiratorly virustyq auruy bar nauqastardy qabyldadyq. Bızdıŋ būl nauqastardy qabyldamauymyzǧa negız bar edı. "Būl jarylatyn mina sekıldı" degen eskertpelerımızdı eskermedı" dep jazdy. 12-auruhanada ısteitın därıgerler de osy pıkırdı qūptaidy. Mūndai provizorlyq ortalyqty basqa jerden aşuǧa mümkındık bolmady ma? – Provizorlyq stasionar aşu - öte dūrys şeşım. Alaida, oǧan tyŋǧylyqty daiyndyq kerek. Epidemiia bastalǧanda Almaty qalalyq densaulyq saqtau basqarmasyna sol turaly özımız ūsynys jasaǧan edık. Ol ıstı tezırek bastau kerek edı, alaida, sozylyp kettı. Al, 12-auruhanada bolǧan jaǧdaidy arnaiy komissiia tekserıp, qorytyndysyn şyǧarady dep oilaimyn.

"Men koronaviruspen belsendı türde küresse de, üsteme aqysyz qalǧan ärbır medisina qyzmetkerınıŋ qūqyǧyn qorǧaimyn"

– Bızge Qazaqstannyŋ ärtürlı aimaǧynan därıgerler habarlasyp, problemasyn aityp jatyr. Mäselen, Taraz ben Nūr-sūltan qalasyndaǧy jedel järdem qyzmetkerlerı būryn kiılgen kiımdı qaitadan kiiuge mäjbür ekenderın aitady. Al, qaraǧandylyq därıgerler üsteme aqyny älı almaǧandaryn aityp, mūŋ şaqty. Osy uaqytqa deiın özıŋızge de talai därıgerler şaǧymyn aitty. Osy ärıptesterıŋızge ne aitar edıŋız? – Därıgerlerdıŋ ötınışıne qūlaq asu üşın arnaiy komissiia qūrdyq. Menıŋ qaramaǧymda 240 myŋ medisina qyzmetkerı jūmys ısteidı. Men olardyŋ eŋbegın qatty qadırleimın. Qolymda mümkındık bolsa, bärıne arnaiy syiaqy taǧaiyndar edım. Alaida, qazırgı jaǧdaida ol mümkın emes. Nauryz aiynda 20 myŋdai qyzmetkerge üsteme aqy berıldı. Säuır aiynda epidemiiamen küreske köp mamandar atsalysqandyqtan, üsteme aqyny alatyn därıgerler sany da köbeiedı. Olardyŋ ışınde jedel järdem qyzmetkerlerı de bar. Men koronaviruspen belsendı türde küresse de, üsteme aqysyz qalǧan ärbır medisina qyzmetkerınıŋ qūqyǧyn qorǧaimyn. – Degenmen, soŋǧy aptada redaksiiamyzǧa "bızge nege üsteme aqy tölenbeidı?" dep jedel järdem, auruhanalardan köp qyzmetkerler habarlasty. Mysaly, ūlttyq saraptama ortalyǧynda asa qauıptı infeksiialarmen jūmys ısteitın qyzmetkerler özderın nege III topqa jatqyzǧanyn tüsınbei dal. İnfeksiialyq auruhana qyzmetkerlerıne tüsken mardymsyz üsteme aqyǧa qatysty özıŋız "qatelık kettı, tüzeimız" dep mälımdeme jasadyŋyz. Bıraq, jūqpaly aurular auruhanasynyŋ qyzmetkerlerıne kölemı köbıne 1 teŋge 64 tiyn, 1 teŋge 45 tiyn, 113 teŋge, 30 myŋ teŋge bolatyn üsteme aqy tüsıptı. Būl jaǧdaidy qalai tüsındıresız? – Därıgerler qai jerde, qanşa stavkamen, qanşa saǧat jūmys ıstedı? Osynyŋ bärın jergılıktı komissiia anyqtap, qarastyruy qajet. Densaulyq saqtau ministrlıgı būl komissiianyŋ qūramyna kırmeidı. – Qazaqstanda därıgerler koronavirus jūqtyrǧan nauqasty emdeuden bas tartqan jäne memleketten 2 million teŋge üsteme aqy alu üşın ädeiılep özıne virus jūqtyrǧan jaǧdailar kezdestı me? – Mūndai jaǧdailar bızde tırkelgen joq. Kerısınşe, virus jūqtyrǧandardy tegın emdeuge erıktı türde kelısıp otyrǧan därıgerler köp. Sondyqtan, bızde kadr tapşylyǧy sezılıp otyrǧan joq. – Nege medisina mekemelerınde tüsırılım jasauǧa tyiym salyndy? Būl aqparatty tolyqqandy beruge böget emes pe? Sondai-aq, därıgerlerdı jurnalisterge sūhbat bergenı üşın jazalau qanşalyqty oryndy? Mysaly, bızdıŋ arnaǧa sūhbat bergen jedel järdem dispetcherlık bölımınıŋ mamandary telearnaǧa şyqqany üşın basşylary 100 myŋ teŋge aiyppūl salynatynyn aitty dep alaŋdap otyr. Būǧan ne deisız? – Menıŋ oiymşa, qazırgı jaǧdai mūndai aşyqtyqqa uaqyt joq. Epidemiialyq jaǧdai bolǧandyqtan, nauqastardyŋ qauıpsızdıgı bırınşı orynda. Medisina qyzmetınıŋ sapasyna qatysty şaǧym, sūraqtar bolsa, är öŋırde soǧan jauap beretın arnaiy memlekettık organdar bar. Al, äleumettık jelıge jazylǧan dünieler zaŋ boiynşa qaralmaidy. Onyŋ ärqaisysyn tekseruge de mümkındıgımız joq. Al, arnaiy memlekettık organdarda faktı retınde tırkelse, bız ony mındettı türde qaraimyz. Būl zaŋda jazylǧan.

informburo.kz