Zeinolla Tıleujanov (1942 j.), aqyn.
Zeinolla Tıleujanov Şyǧys Qazaqstan oblysy (būrynǧy Semei oblysy) Aqsuat audanyna qarasty «Qyzyl qaiyŋ» ūjymşarynda 1942 jyly 29 qaraşada düniege kelgen. 1968 j. QazMU-dıŋ filologiia fakultetın bıtırgen. «Jetısu» oblystyq gazetınde, kinematografiia komitetınde, «Jaŋa film-Novyi film», «Eŋbek taŋy» jurnaldarynda jäne Mädeniet Ministrlıgı janyndaǧy halyq şyǧarmaşylyǧy üiınde qyzmet atqarǧan.
Zeinolla Tıleujanov Şyǧys Qazaqstan oblysy (būrynǧy Semei oblysy) Aqsuat audanyna qarasty «Qyzyl qaiyŋ» ūjymşarynda 1942 jyly 29 qaraşada düniege kelgen. 1968 j. QazMU-dıŋ filologiia fakultetın bıtırgen. «Jetısu» oblystyq gazetınde, kinematografiia komitetınde, «Jaŋa film-Novyi film», «Eŋbek taŋy» jurnaldarynda jäne Mädeniet Ministrlıgı janyndaǧy halyq şyǧarmaşylyǧy üiınde qyzmet atqarǧan.
ASPANǦA KÖŞKEN AUYL
Jaz şyqsa auyl jaǧalai,
Jailaityn «Qarabūlaqty».
Aialsyz artqa qaramai,
Arada qanşa jyl aqty!
Köbısı-aq este qalmapty,
Şıi kürkem ǧana şoşaiǧan.
Qualap küzgı qaŋbaqty,
Aiaqqa kırgen oşaǧan.
Anam joq...
Egın basynda.
Jylaǧam,
Talai qūlaǧam!
Qaraityn közdıŋ jasyna,
Auylda joq-ty bır adam!
Şıi kürke,
Qostar qaraşa,
Qalqaiyp qyrda tūratyn.
Qylqiyp taŋmen talasa,
Jetımder örıp şyǧatyn.
Qazannyŋ qara dauyly,
Aşuǧa bır kün basqanda...
Qas qaǧym sätte auyldy,
Ūşyryp kettı aspanǧa!...
Dauyldy tünde şyryldap,
Ūiqydan şoşyp oiandym.
Jüregı qūrǧyr suyldap,
Köjegındei bop qoiannyŋ!
Qara tün –
Qara ajdaha...
Aşady arbap aranyn...
Jyǧylyp, tūryp, dalbasa,
Betaldy maŋyp baramyn...
Qaraŋǧy sai ma,
Jyra ma?
Kım bılsın ne bar aldymda?!
Əiteuır,
Şöp pe, qurai ma?..
Jarmastym Jerdıŋ jalyna!
Qaida, – dep, – anam? – şoşyndym...
Ondaida qalmas es tıptı,
Jel alyp ketken qosynyŋ,
Soŋynan quyp ketıptı!..
...Şaŋda bır soldat oraldy,
Köp kütken jeŋıs kelgen-dı!
Qoŋyr qos tülep oŋaldy,
Ūşpaityn boldy jelge endı!
Öttı de solai auyr kün,
Elesı qaldy ötkennıŋ...
Əkeme aittym auyldyŋ
Aspanǧa köşıp ketkenın!..
QAMŞY
Alaqanyn aq kümıske qaqtaǧan,
Aq kiıktıŋ syiraǧyna saptaǧan.
Būl qamşyny –
Taidyŋ jalyn tartqanda,
Syilap edı auylda bır qart maǧan!
Ol kezde men-
Qūlynyndai dalanyŋ,
Qūiynymen jarysatyn balamyn.
«Jabylardy jabyqqanda ūrsaŋ da,
Şyn jüirıktı ūrma deitın, qaraǧym!»
Aspanymnan qiqu salyp,
Qaz şūbap,
öttı köktem,
öttı jaisaŋ jaz şuaq,
Qyz jüirıgı –
Talai toida jetkızbei,
Talai qudym...
Şabanymdy qamşylap.
Būl qamşyǧa...
Er aşuyn örgen be?
Menıŋ babam meiman ertıp kelgende,
Şäi bermeitın şäipau qatyn jym bolǧan,
Segız örme –
Būzautıstı körgende!
Kök jailauda,
Kökpar tartyp kerılgen,
Qazanattyŋ san qūrǧattym –
Terın men!
Kök būlttar tebıskende töbemde,
Jai otynan –
Menıŋ qamşym örılgen!
Kök şynjyryn –
Dal-dal qylyp şydamnyŋ,
Aşuymnyŋ arystany şyǧar kün...
Däl sol künı!
Yzasy ötken itterdı,
Osy qamşym üzılgenşe ūrarmyn!..
Jer betınen –
Izdep jürıp ŪRARMYN!!!
BALALYQ
Jıgıttık daridy dep,
Boiǧa myna,
Ol künde qara bala oilady ma?
Kök özenge qarmaq sap,
Torǧai qudyq,
Toiǧan soŋ, qara syiyr airanyna!
Balalyq külge aunamai jürmeitūǧyn,
Tür emes...
Onda myna – tür deitınıŋ!
Əjeidıŋ öredegı tory qūrtyn,
Bala edık toryp jürıp,
Bır jeitūǧyn...
Tūrǧanda jūldyz jusap...
Tamaşa tün!
Balanyŋ erttep mınıp aǧaş atyn,
Auyldyŋ tentekterı ai astynda,
Asyr sap,
Aqsüiekke talasatyn!
Qys ötıp,
Keldı köktem...
Arqalap syz!
Sezıntıp mahabbatty jan taǧatsyz...
Basqa bala qasyna auysqanda,
Qasymdaǧy kışkentai partalas qyz!
Sol bır kün...
Esıŋde me, qūrdas, senıŋ,
Keudeme
Tolqyn kırdı şulap menıŋ...
Anam bolsa,
Taryltyp jamap jatty,
Əkemnıŋ könetozdau sūr kastiumın!
ANA TURALY BALLADA
(Aŋyzdyŋ ızımen)
Qazaqtyŋ:
Joryǧy men asy jaily,
Dau jaily, jesır jaily –
Basy baily...
Keu-keulep qariialar äŋgıme aitsa,
Qonyşqa qaǧyp qoiyp nasybaidy!
Emızıp jalǧyz syiyr – tatar aǧyn,
Ūmytyp zılsız şeşe şapalaǧyn,
Bızdıŋ şaŋ betımızdei şaiylmaǧan,
Syrlaryn tyŋdaǧanda Saharanyŋ...
Sol mezet qiialymda...
Qara tündı,
Qaq jaryp,
Qaharly jau şabatyn-dy!
Aq sütın kökke sauyp,
Ana azynap,
Besıkte säbi jetım qalatyn-dy!
Ne türlı ot auyzdy şeşenderdı,
Sendeltken –
Bır dau bopty osy elderde...
Ekı Ana – bır balaǧa dauly bopty,
Eşkım şyqpai sol daudy «şeşem!» deuge...
Aq üige öktem kırıp –
Jan yqtaǧan:
Jyrtyq jeŋ qoişy bala –
Jaryq taban,
Ortaǧa jügınıptı bilık sūrap,
Taŋdantyp!
Tarylandardy şalyp qalǧan...
«Toiynyp qazanymnyŋ qaspaǧyna,
Jarlynyŋ esırdı-au dep, baspaǧy da!»
Kärı bai törden külıp qarqyldady,
Irgege şyrt tükırıp tastady da.
«Kenei der – qolǧa jaqsa,
Saqany da!
Ūl tumas – jaqsy atanyŋ ataǧyna!
Üş jüz jasap,
Qūzǧyn da qūnsyz öter,
Kärı dep qonbaidy aqyl saqaldyǧa!»
Degende:
«Jön aitty!», –dep,
Bala, tıptı»,
Sasan bi jūrtty auzyna qaratypty.
Ūzamai jar şaqyrtyp şar tarapqa,
Töbege bi şyǧatyn –
Bala şyqty.
Ekı ana –
Ekı jaqta alasūrdy!..
Bilık kütıp,
Qaq jarǧan qara qyldy.
Boqaŋ bi qūndaǧymen qolyna aldy,
Jörgegınde talpyntyp talas ūldy.
«Qaitedı ei! – Myna bala, jarmes pe edı?»
Qalt etpei qol köterdı narkeskendı!..
Ūrandap san keudede küdık şapty...
Qaq bölıp...
Tastar kezde närestenı!
Syŋsydy sai salanyŋ būlaqtary...
Köl öksıp, kök qūraǧy qūlap qaldy!
Qar būlt –
Qabaǧynda ot tūtanyp,
Bır sätke jasyn tögıp,
Jylap ta aldy...
Jalt etken ajal sūsy közın qaryp,
Qolymen betın basty –
Tobyr halyq!
Semserdıŋ özegınen qan dırdektep,
Qara jer...
Jūtyp jatty obyrlanyp!
«Bas ketıp,
Tar keudeden –
Qan atyldy!..»,
Degen oi tek bır sätte taratyldy!
Qan ūiyp...
Tılımdengen sausaǧyna,
Sert ūstap!..
Semser jüzın –Ana tūrdy!!!
Şeşılıp,
Dau tüiını asa qatty,
Sol qoişy:
«Balabi» – dep ataq apty!
Töbede külıp tūryp,
Aitqan deidı...
Semsermen –
Jekpe-jek qyp mahabbatty:
«Halaiyq! Riza bol töreme sen!
Tumaǧan Ana jaiy –
Bölek eken!..
Özektı jaryp şyqqan balasy üşın,
Özektegı sol jürek öledı eken!»
(Boqaŋ – Sary ruynyŋ biı – Boqbasar.)
DOSYM-AI!
MEN AUYLDAN KEŞE KELDIM...
Dosym-ai!
Men auyldan keşe keldım.
Aq şäşın –
Süiıp qamqor şeşelerdıŋ!
Auylda qariialar az qapty ǧoi!..
Jau şapqan saqalyndai köselerdıŋ...
Estuşı em...
Söz somdaǧan zerıgerden:
«Jat jerde qysady dep,
Körı de erdıŋ!»
Būl künde mynau janym –
Qyryq tesık...
Oq tigen sauytyndai serılerdıŋ!
Albyrt bop baiqamappyn...
Jasty da anyq,
Ülken bop, osy joly bas turadyq.
Bır qūlaq, ätteŋ maǧan būiyrmady!
Ketken soŋ,
Qara bala qaqşyp alyp...
Basqanyŋ bosaǧasy tar,
Saǧan jat!
Bel şeşıp jata almaisyŋ,
Şarşaǧanda at...
Ne jetsın... özıŋ tuǧan laşyqqa,
İtı de asylatyn arsalaŋdap!
QAŊǦYBAS ŪLDYŊ ORALUY
(Rembrandtyŋ suretınıŋ aldynda tuǧan oi)
Tabanyn tauǧa basyp,
Tasqa basyp...
Jer tappai alaqandai...
Aspany aşyq.
Adasqan ūl oraldy öz üiınıŋ,
Esıgın qaiyrşydai jasqana aşyp...
Taǧdyrdyŋ tälkek bolǧan qūiynyna,
Jandardyŋ...
Bärı osyndai būiyǧy ma?
Adasqan ūl oraldy şoqpyt süirep,
Arqalap –
Sorly basyn iyǧyna.
Qaltyrap kärı äke su qaraŋǧy,
Köre almai –
Tuǧan ūlyn mūŋdanady...
Körmeudıŋ özı de bır –
Baqyt şyǧar...
Baqyt bolsa –
Jaman ūl tumaǧany...
Ne syr bar...
Adasqan ūl jüregınde?
Jatpai ma kiparistı gül elınde?
Qūdaidan ūl tılegen –
Qairan äke...
Qūdaidan qaŋǧybas ūl tıledı me?!
Bılemın!..
Qart tarih küresınen,
Talaidyŋ tauy tozyp,
Tügesılgen!
Teŋızdei tereŋ ūldy –
Ana terbep,
İtaliia şynjyrly...
Qūl ösırgen!
Janymnyŋ jūldyzynan...
Jas tamady!
Taǧdyry –
Qaiǧy berse,
Jasqa mäŋgı...
Tuǧan jerden it bolyp ,
Bır ketken soŋ...
Jaqsy ǧoi...
İtı bolyp qaitpaǧany!
