Qūrmettı aǧaiyn, oŋtüstık öŋırde bolyp jatqan su tasqynyna bailanysty tergeu izoliatoryndaǧy, menıŋ qorǧauymdaǧy İslam Äbışevpen söilestım. Köŋıl alaŋdatarlyq ǧana emes, dabyl qaǧarlyq mälımettermen tanystym. Bırden aita keteiın, aǧaiyn, būl – İslam Äbışevtı qūtqaruǧa arnalǧan kezektı bır qadam emes. «Ony türmeden bosatyŋdar» degen talap ta aitylmaidy. Bolmasa advokat retınde özımnıŋ haip bolsyn degen maqsatym joq. Eldıŋ qaiǧysynan haip jasaǧannan qūdai saqtasyn!..
İslam Äbışevtıŋ qazırgı aityp otyrǧan äŋgımesı – eldıŋ basyna töngen qauıp jäne onyŋ aldyn aluǧa bolatyndyǧy jäne bolaşaqta tönıp tūrǧan qandai qauıp bar, sol jaiyndaǧy öte özektı mäsele.
«Sardoba» su qoimasynyŋ bögetı jarylyp, sonyŋ saldarynan Qazaqstanǧa su kettı dep mälımdeme tarap jatyr. Ol dūrys, şyndyqqa säikes keledı. Bıraq, mäsele mynada: osy «Sardoba» su qoimasy 2017 jyly halyqaralyq şarttardy būza otyryp, zaŋsyz salynǧan. Zaŋsyz salynǧanymen qoimai, sapasyz salynǧan su qoimasy. Ol turaly İslam Äbışev Su resurstar komitetın basqaryp otyrǧan kezınde bır emes, bırneşe märte Qauıpsızdık keŋesıne jäne Prezident äkımşılıgıne hattar jazǧanyn aitty. Zaŋsyz salyp jatyr, sapasy köŋıl alaŋdatarlyq dep aitqan. Ol kezde oǧan qūlaq türgen bilık bolmaǧanyn, ol hattar ainalyp özıne kelgendıgın aitty. Ärine ol hattardyŋ köşırmesın de, tüpnūsqasyn da sızderge ūsyna almaimyn. Bırınşıden, İslam Äbışev türmede. Ekınşıden, ol hattar «qūpiia» degen griffen jazylǧan, sekretnyi grif. Endı onyŋ zaŋsyzdyǧy nede? «RRRSSAM» degen öte kürdelı abbreviatura – «Regulirovanie ruslo reki Syrdarii severnei chasti Aralskogo more» dep atalady. Syrdariia – transşekaralyq özen. Mıne osy ekı jaqty memlekettık kelısımnıŋ talaptaryna säikes, Özbekstan jaǧy da, Qazaqstan jaǧy da kez-kelgen özennıŋ özıne qatysty, paidalanuǧa qatysty nemese özennıŋ ainalasyndaǧy qūrylystarǧa bailanysty özara bırlesken ıs-şaralar jasauǧa mındetteledı. Bır-bırınıŋ kelısımınsız ekınşı memleket jūmys jasauǧa tiıstı emes.
İslam Äbışev «2004 jyly Qazaqstannyŋ bastamasymen, Syrdariia özen saǧasyn özgertu mäselesınde Özbekstanmen kelısımge kelıp, qūrylys bastadyq» deidı. Bırınşı fazasyn aiaqtaǧan eken. Ekınşı fazasyna kelgen kezde, osy jūmystardy jalǧastyruǧa Özbekstannyŋ rūqsaty bolmaǧandyqtan, Qazaqstan jaǧy ol qūrylysty jürgıze almai qalǧan eken. Iаǧni, Qazaqstan jaǧy ekı jaqtyŋ kelısımınıŋ talaptaryn saqtaǧan, halyqaralyq şarttardyŋ, onyŋ ışınde «Helsenki» su kelısımı bar, BŪŪ bekıtken şarttar bar, ol ekı bırdei halyqaralyq normalardyŋ barlyǧyna ekı eldıŋ qoly qoiylǧan. Iаǧni, ekı el de sözsız baǧynuǧa, talaptardy oryndauǧa mındettı. Odan bölek, jaŋaǧy aitqan «RRRSSAM» degen ekı jaqty kelısım bar. Iаǧni, Qazaqstan jaǧy zaŋ talaptaryn būzbai saqtaǧan.
Al 2017 jyly Qazaqstan Respublikasynyŋ kelısımın almastan, tıptı sūramastan, Özbekstan jaǧy osy «Sardoba» su qoimasyn salyp tastaǧan. Būl ne degen sūmdyq? Mysaly, Resei memleketı täuelsız Qazaqstannyŋ batysynan bastap oŋtüstıgıne deiın kezınde qanşama poligondardy salyp tastap, sol poligondarǧa neşe türlı synaqtar jürgızıp jatyr. Oǧan «qoi» dep aituǧa Qazaqstannyŋ şamasy jete bermeidı, öitkenı bır kezdegı SSSR-dıŋ mūragerı Resei, ol bızdıŋ teŋımız emes. Onyŋ küşı de köp, jaǧdaiy da jaqsy. Amalsyzdan talap qoia almaimyz. «Aiaz bi älıŋdı bıl, qūmyrsqa jolyŋdy bıl» degendei, Qazaqstan Qytai men Resei siiaqty alpauyt memleketterge talap qoiyp, ony oryndata almaidy. Bara-bara uaqytymen, türlı diplomatiialyq joldarmen şeşıletınıne zaŋger retınde, öz basym, kelısemın.
Al Özbekstan terezesı teŋ memleket. Qazaqstannan asyp bara jatqan eşteŋesı joq. Sol Özbekstan Qazaqstan jaǧyna talapty oryndatady, al özı oiyna ne kelse, sony ısteidı. Sonda bız qandai el, qandai memleket bolǧanymyz? «Sardoba» su qoimasy zaŋsyz, sapasyz salynǧanyn bıldık deidı İslam Äbışev. Qalai bıldıŋızder desek, SSSR kezınen berı sol salada jūmys ıstegen mamandarmen, sol jaqtaǧy adamdarmen bailanysymyz bar edı deidı. Sol arqyly bılgen. Öte az uaqyttyŋ ışınde tez-tez, sapasyz materialdarmen jyldam türde salynǧanǧa ūqsaidy. Mıne, sonyŋ zardabyn qazır Qazaqstan tartyp otyr.
Kezınde Özbekstan şekaraşylary mal aidap jürıp şekaradan baiqamai ötıp ketken Qazaqstan azamatyn zaŋsyz atyp öltırgenın de bılemız. Onyŋ keiıngı taǧdyryn bılmeimın, men mümkın aqparatty közım şalmai qalǧan şyǧar, menıŋ oiymşa Qazaqstan özınıŋ azamatynyŋ qūqyn sūrap, aiaǧyna deiın ıstı qadaǧalauyna alyp, sol Özbekstannyŋ şekaraşylary sottaldy ma, qazaq otbasyna kompensasiia alyndy ma, ol turaly aqparatty bılmeimın. Bıraq, Qazaqstannyŋ osyndai mäselelerge kelgende salǧyrttyq tanytatynyna senımdımın. Būl bolǧan jaǧdai.
Eger İslam Äbışev būnyŋ bärın bılgen bolsa, neǧyp aitpady, nege eldıŋ aldynda kötermedı deitın bolarsyzdar. Aita keteiın, 2019 jyldyŋ jeltoqsan aiynda menıŋ qolqa saluymmen, İslam Äbışev maqala jazdy, «abai.kz» portalynda «İslam Äbışev: Su salasyndaǧy qauıpsızdık öte maŋyzdy» degen atpen jariialanǧan. Sol maqalada Qazaqstandaǧy su qauıpsızdıgı mäselesı, sonyŋ ışınde däl osy Syrdariia özenıne bailanysty transşekaralyq mäseleler de, transşekaralyq aimaqtardaǧy qauıpsızdık mäselelerı de söz boldy. Ol kezde «Şardara», «Köksarai» su qoimalary jäne Astanadaǧy «Astana» su qoimasyna qatysty mäselelerdı jazdy. Onda sandyq aqparattar keltırılgen. Myna sandarǧa nazar audaryŋyzdar: «Sardoba» su qoimasynyŋ su jinau mümkındıgı 900 million tekşe metr bolatyn bolsa, «Şardara» su qoimasynyŋ su jinau mümkındıgı 5 milliard 200 million tekşe metr. «Şardara» su qoimasy öte ülken. Maqalada da jazylady, jaŋa skaippen söileskende de şyryldap tūryp aityp jatyr, «Abzal, sen ükımetke jetkız» deidı, menıŋ ükımetke jetkızetın mümkındıgım joq. Sızder arqyly, jurnalister bolatyn bolsa, basqa da bır jany aşityn azamattar bolatyn bolsa, solar arqyly ükımetke jetkızudı maqsat etıp otyrmyn. «Sardoba» su qoimasy zaŋsyz, sapasyz, Özbekstan jaǧynyŋ sapasyz salǧany öz aldyna, «Şardara» su qoimasynyŋ tehnikalyq jaǧdaiy mäz emes, qauıp tönıp tūr dep dabyl qaǧyp jatyr İslam Äbışev.
Endı mynaǧan nazar audaryŋyzdar, Äbışev Su resurstar komitetınde qyzmette jürgende būl turaly talai tehnikalyq-ekonomikalyq negızdeme jasap, ükımetke ūsynǧan. Ükımette qabyldanbai, aqyry kabinetterdıŋ bırınde joǧaldy deidı. Sonda «Şardara» su qoimasynyŋ būdan būrynǧy jasalǧan (belgılı bır merzımde jasalatyn jöndeu) jūmystary kezınde jöndeu jūmystarynyŋ sapasyz ekendıgı turaly mäsele kötergen. Ol hattar qyzmettık hattarda bar ekenın aitty. Su resurstar komitetın basqaryp otyrǧan kezınde «Sardoba» su qoimasy jaily bır emes, bırneşe märte Qauıpsızdık keŋesıne jäne Prezident äkımşılıgıne jazǧan hattary özıne qaityp kelgen. Su resurstar komitetınıŋ töraǧasy retınde Özbekstan Respublikasynyŋ ükımetıne yqpal ete almaimyn ǧoi deidı. Qazaqstannyŋ Ükımetı bar, Syrtqy Ister Ministrlıgı bar, Prezident Äkımşılıgı bar. Osylar ainalysatyn şarua edı deidı.
«Şardara» su qoimasy kezınde İslam Äbışev ūsynǧan tehnikalyq-ekonomikalyq negızdeme negızınde qaitadan kürdelı jöndeuden ötpese, ol özınen 110 km tömende jatqan «Köksarai» su qoimasyn qosyp alyp ketedı deidı. 3 milliard tekşe metr su jinalatyn ol da ülken su qoimasy. Ekeuın qosqan kezde şamamen 8 milliard 200 million tekşe metr su bolady. Endı qaraŋyzdar, «Qyzylaǧaş» su qoimasynda bar-joǧy 30 million tekşe metr su jinalatyn edı deidı. Osydan on jyl būryn «Qyzylaǧaş» su qoimasynda qarausyz qalǧannyŋ saldarynan böget būzylyp, su tasqynynan 45 adam qaitys boldy, bır auyldy ekı saǧattyŋ ışınde typ-tipyl joq qylyp jıberdı. Al «Şardara» su qoimasy men «Köksarai» su qoimasyn qosqandaǧy sudyŋ kölemı «Qyzylaǧaş» su qoimasynan 273 esege deiın köp. Eger İslam Äbışevtıŋ aituymen «Şardara» su qoimasy dūrystalmaityn bolsa, onyŋ saldary 273 esege deiın zor bolmaq. Ol tyǧyz ornalasqan oŋtüstık aimaqtarmen qosyp, Qyzylordanyŋ Aralyna deiın su şaiyp ketedı dep türmede jatqanymen şyryldap, dabyl qaǧyp jatyr.
Taǧy da qaitalap aitamyn, osy videojoldauym arqyly İslam Äbışevtı qūtqaruǧa ündeu tastap otyrǧan joqpyn. İslam Äbışevtıŋ amanatyna qiianat jasamai aityp jatyrmyn. Advokattyq qyzmetıme haip bolsyn, jarnama bolsyn dep te otyrǧanym joq. Kerek deseŋızder, İslam Äbışevtıŋ ükımı şyqqan künı-aq mälımdeme jasaǧanmyn: «Mūndai jaǧdaida ädıletsız sot şeşımın şyǧara beretın jetılmegen sot jüiesı bar memlekette advokat boludyŋ özı mümkın emes» dep. Men advokattyq qyzmettı toqtataiyn dep jürgen azamatpyn. Sondyqtan būl jerde İslam Äbışevke de, maǧan da jarnamanyŋ qajetı joq. Bıraq, osy eldıŋ tumasymyz, osy jerdıŋ topyraǧynan jaralǧan perzentımız, sondyqtan da elge tönıp tūrǧan qauıptı aitudy özımızge mındet dep sanadyq. Bırınşı kezekte İslam Äbışevtıŋ maman retınde aitqan mälımdemesı maŋyzdy. 2019 jyldyŋ qaraşa aiynda tergeu izoliatorynda da aitqan būl sözdı. Bız ol jerde tek ıs jaiynda söilespeitınbız, sebebı ıstı aita-aita äbden jattap aldyq. Sol kezde «Sardobany» da aityp edı. Qazaqstanǧa ülken mäsele bolady, transşkaralyq aimaqtarda mäsele köp dep aityp edı. Aitqany aidai kelıp otyr.
Äbışevtıŋ taǧy bır sälemı – keŋes kezınde oqyǧan, jūmys ıstegen su injenerı mamandary öte az qaldy. Qanşa degenmen, keŋes kezındegı bılım tereŋ, jan-jaqty edı. Sol mamandardy, ǧalymdardy mūndai ıske jūmyldyru öte maŋyzdy ekenın aityp otyr.
Taǧy qaitalap aitamyn, ol kısı qyzmette otyrǧan kezde ükımetke hat jazǧan, mäsele kötergen, alaida jauap almaǧan. Endı mamannyŋ būl dabyly da estılmei qalmasa eken degen tılek. Sondyqtan, bır ǧana ötınışım bar, İslam Äbışevtıŋ men arqyly köterıp otyrǧan mäselesın eŋ joǧarǧy deŋgeige deiın jetkızseŋızder eken. «Halyq talap etse, han taǧynan tüsıp, tüiesın soiady» deidı. Eŋ joǧarǧy Prezidentke deiın jetse eken tılek bar. Äitpese, keş qalyp qoiuymyz äbden mümkın...
Abzal Qūspannyŋ iutub-arnasyndaǧy videoündeuınen
https://www.youtube.com/watch?v=im80D2errxw&feature=youtu.be
