Oblystyq (Kyzylorda) gazette «Üilerımız qalada jūmysymyz dalada» degen syn makala şyqqaly audan şaruaşylyq basşylar arasynda kübır-sybyr köbeiıp kettı. 1952 jyldan berı qada ışınde ornalasqan sovhoz jyl saiyn eŋbek önımdılıgın älsıretıp ekonomikasy tömendep ketken edı.
Şaruaşylyqty basqarǧan korei azamaty Kim qanşa tyryssa da sovhozdyŋ öndırıstık körsetkışın kötere almady. Sovhozdyŋ negızgı maqsaty qala halqyn sütpen qamtamasyz ete otyryp bau-baqşa önımderın öndıru qajet edı. Amal ne, şaruaşylyǧy älsırep egılgen kökönısten josparly körsetkıştıŋ özın oryndauǧa qol jetkıze almady. Öitkenı sovhozdyŋ bükıl baǧyttalǧan jūmysy dalada bolǧandyqtan qaladan qatynap jūmys jasaityn sauynşy, baqşaşy mehanizatorlardyŋ uaqytyly jūmysqa şyqpai qaluynan ülken kemşılıkter jıberıldı. Osyndai şaruaşylyq ısterın ūiymdastyrudaǧy şalalyqtyŋ kesırınen sovhoz jyldy 500-700 myŋ som ziianmen aiaqtap otyrdy. Sondyqtan audan aktivterınıŋ köpşılıgı osy şaruaşylyqtyŋ basşysyn qyzmetten alatyn şyǧar dep boljam jasaǧandar köbeigen edı. Aqyry osy boljam şyndyqqa ainaldy. Būl 1963 jyldyŋ köktemı edı.
Audannyŋ alqa mäjılısınde sovhozdyŋ bolaşaǧy men qazırgı jaǧdaiy jan jaqty taldanyp ,ekonomikalyq saraptama jasalyndy. Alqa mäjılısınıŋ şeşımımen sovhozdy qaladan şyǧaryp dalaǧa qonystandyru mäselesı qoiyldy. Sovhozǧa direktory bolyp otyz ekı jastaǧy Bürkıt Jukelov taǧaiyndaldy. Būǧan deiın joǧary ǧalym-agronom mamandyǧy bar, Bürkıt Jukelov körşıles Aral audanynda jäne obylystyq auylşaruaşylyq basqarmasynyŋ inspektor agronomy bolyp qyzmet atqarǧan edı. Jaqsy täjıribe jinaqtaǧan jas jıgıtke artta qalyp kelgen şaruaşylyqtyŋ ekonomikasyn joǧary köteru oŋaiǧa tüspedı.
Qaladan 30 şaqyrymǧa juyq jerdegı «Kölaryq» eldı mekenıne alǧaşqy qazyǧyn qaqqan XXII partsezd atyndaǧy sovhoz bolyp qonys teptı. Sovhozdyŋ negızıgı maqsaty – kürış önımın öndırudı meje tūtty. Şaruaşylyq jūmysyn jürgızu üşın aldymen maman kadrlaryn jasaqtauǧa den qoidy. Sonymen bırge jūmysşy qyzmetkerlerge tūrǧyn üi salu, mektep jäne balabaqşa qūrylystaryn jürgızu mäselelerıne erekşe köŋıl bölındı.
Sovhozdyŋ şaruaşylyq jūmystaryn jedeldetu üşın aldymen egınşı mehanizatorlardyŋ tūrǧyn üiın saluǧa basym baǧyt berıldı. Köşeler boiyna 3 bölmeden tūrǧyn üi saludy audannyŋ arhitektorymen kelıse otyryp, jūmys jürgızıldı. Äsırese mektep pen balabaqşaǧa arnaiy qūrylys brigadasy jasaqtaldy. Quanyştysy sol körşıles auyldardan kelgen jūmyskerler özderı jeke üi saluǧa kırısıp kettı. Söitıp bes ai ışınde sovhoz ortalyǧy jaŋaryp şyǧa keldı. Jaŋa basşy audannyŋ tiıstı oryndarymen tyǧyz bailanys jasai otyryp, audan ortalyǧynan tapsyryspen temır jol arqyly vagon–vagon kömırdı, qūrylys materialdaryn mal azyǧyna qajettı jemdı tüsırıp alatyn oryn daiyndaudy qajet ettı. Eŋ qyzyǧy B.Jukelov kelgen qandai zat bolsyn basqa jūmysty toǧara tūryp, bükıl sovhoz eŋbekkerlerın jäne tehnikalardy jūmyldyryp tünı boiy ūiyqtamai tasyp alatyn. Būl kısınıŋ sovhozdyŋ qajetıne kelgen ärbır zattyŋ şyǧyndalmai bır ortalyqtan öz maqsatyna jūmsaluyna erekşe köŋıl bölgendıgı bolatyn.
Äne mıne degenşe küz de keldı. B.Jukelov keşkıldık aiadai bölmege sovhozdyŋ bas mamandaryn jäne mehanizatorlardy jinap keŋes ötkızdı. Mūndaǧy negızgı äŋgıme arqauy aldaǧy jyldyŋ köktemgı egısıne daiyndyq mäselesı edı. Jinalǧandarǧa direktor öz oiyn jetkızıp, erteŋnen bastap küzgı zäp köteru ısın qolǧa alu kerektıgın aitty. Söitıp zäp köteru qai jerden bastau kerektıgın mejeledı. Tapsyrma berıldı. Ertesıne 4 mehanizator soqasyn daiyndap jolǧa şyqty. Sovhoz direktory B.Jukelov bas agronom Jūmaǧali Ötepbergenovpen jerdıŋ basyna baryp, alǧaşqy 4 mehanizatordy zäp köterudı qatarlastyra jürgızıp sät sapar tıledı. Odan ärı şaruaşylyqtyŋ tyǧyz jūmystary qabattasa atqarylyp, Sovhozda eŋbek körıgı qyza tüstı. Tehnikalar ornalasatyn, jöndeletın oryn belgılenıp, slesar jäne tokarlardyŋ jyly bölmelerde jūmys ısteuıne jaǧdai jasaldy. Mıne osyndai auqymdy jūmystar atqarylyp jatyr 1964 jyldyŋ köktemınede jetıp, berekelı ıstıŋ nätijesıne jetu jolynda eŋbek maidany odan ärı aiqyndala tüstı. Osy jyly egılgen kürış önımınen audandaǧy ırgelı şaruaşylyqtardyŋ qataryna qosyldy. Jyl saiyn şaruaşylyqtyŋ rentabeldıgı joǧarylap jyldy 800-900 myŋ som paidamen qorytyndylap otyrdy.
1953 jyly Almatydaǧy auyl şaruaşylyq institutynyŋ agro-himiialyq fakultetın bıtırgen B.Jukelov Aral audanyndaǧy maşina – traktor stansiiasynda agranom qyzmetınen bastaidy. Odan ärı oblystyq auyl şaruaşylyq basqarmasynda jauapty hatşysy qyzmetın atqarady. Osyndai jauapty qyzmet atqarǧan B.Jukelov joǧaryda aitylǧan Qazaly audanyndaǧy ırgelı şaruaşylyqtyŋ tızgının ūstap tabysty salaǧa ainaldyrǧan azamat. 1972 jyly audanda alǧaş auyl şaruaşylyǧyna qyzmet jasaityn tres aşylyp eŋ alǧaş B.Jukelov basqarǧan şaruaşylyq egıs alqabyn tegısteu jūmysyna kırıstı. Sonyn nätijesınde kürış egıletın alqap taqtaidai tegıstenıp atyzdarǧa jıberıletın su jäne şyǧarylatyn su joldary tügeldei mehanikalandyryldy. Kürışşıler būrynǧydai ketpenmen atqarylatyn kürışke ketetın su joldary avtomattandyryp, qol eŋbegı jeŋıldetıldı. Osynadai tep tegıs aŋyzdarda agro-tehnikalyq himiialyq tyŋaitqyştarmen egılgen kürıştıŋ är gektorynan 40 sentnerden önım jinap ozat şaruaşylyq atandy. Talai ret obylystyŋ jüldesın jeŋıp alyp, kürışşıler men mehanizatorlar omyrauyna Eŋbektegı Erlıgı üşın medaldaryn taqty.
B.Jukelov köptegen kadrlardy ösırıp tärbielep şyǧardy. Mäselen, osy sovhozda maman brigadir bolyp qyzmet atqarǧan Qolamsaq Jolmyrzaev, injener qyzmetın atqarǧan Qalila Ötemūratov, MTM bastyǧy bolǧan Naǧyşbai Saǧitjanov, sovhoz direktorlyǧyna deiın köterılse, kışı agronom qyzmetın atqarǧan Ermaǧanbet Jūmathanov bas agronom jäne sovhoz direktorlyǧyna deiın joǧarlatyldy. Mehanizator Bolat Töleşov bas injenerlıkke joǧarlasa, esepşı Qarşyǧa Jūmabaev bas esepşıge deiın östı. Är kez jas mamandardy eŋbekke, ıskerlıkke tärbielei otyryp olardyŋ eŋbekterın joǧary baǧalai bıletın. B.Jukelovtyŋ jūmys täsılıne auyl eŋbekkerlerı dän riza bolatyn. Ol taŋerten keŋse aldynda döŋgelengen jūmyr tastyŋ üstıne şyǧyp, mehanizatorlarǧa, brigadirlerge, mal mamandaryna jeke-jeke tapsyrma berudı jäne ony oryndalu sapasyna qarai baǧalai bıletın. Sovhoz eŋbekkerlerı aityp jüretın tasqa közı tüskender B.Jukelovtyŋ aqyl tasy dep atap ketken. B.Jukelov mehanizatorlar auyldan qaşyq jerde jūmys ısteitın bolsa olardyŋ otbasynda qajettı azyq-tülıgın, otynyn jetkızılıp beruge sovhozdyŋ tiıstı mamanyna qataŋ tapsyratyn. Mūndai jūmystyŋ täsılın oilastyruy är mehanizatordyŋ öz jūmysyn artyna alaŋdamai atqaruyna mümkındık jasaityn edı. Sondyqtanda sovhoz direktory B.Jukelov eŋbekkerlerge syily, qūrmettı azamat ataŋdy.
Syr elınıŋ tanymal şaiyry bolǧan, halyq aqyny Nūrtuǧan Kenjeǧūlynyŋ «Keŋes» degen ölenıŋdegı:
Asyl er özın biık sanamaidy,
Elı üşın, Eŋbek küşın aiamaidy.
Bır özı bılsedaǧy bılem demes,
Synatyp, köpke salyp şamalaidy.
degen joldary osy Bürkıt Jukelovke arnalǧan siiaqty.
B.Jukelov köpten berı oilanyp jürgen bır mäselesın aityp, şeşu üşın audannyŋ bırınşı basşysyna barǧan-dy. Basşyǧa aitqany körşıles Aral audanyndaǧy būryn köl bolyp, talai balyqşylardyŋ auyzdary mailanyp tabysqa jetken Aqbai kölı bügınde sortany şyqan taqtaidan tegıs alqap ekenın baiandady. Oǧan keler jyly kürış egılse, oǧan ketken şyǧynnyŋ barlyǧy öteletının jäne paidaǧa keŋeletının senımmen jetkızdı. Hatşynyŋ mamandyǧy da agronom bolǧandyqtan B.Jukelovtıŋ sözın jerge tastamai, kelısımın berdı. Būl 1974 jyldyŋ küzı edı. Sol küzde PMK-86 mekemesı altai kanal arqyly Aqbaiǧa su joldaryn tartyp, egıstıkke baratyn su joldaryn tolyqtai eŋserıp tastady. Keler köktemde B.Jukelov özınıŋ bükıl tehnikasyn aparyp bas mamandarymen bırge Aqbai alqabyna türen salyp audarylǧan jerdıŋ dymqyly bar topyraǧyn qolyna ūstap tūryp bas agronom Jūmaǧaliǧa qarap «Jöke qalai qaraisyn topyraq qūnarly ǧoi qanbaǧa kürış tolatyn şyǧar biyl» dedı. Jūmaǧalida, basyn izep sätın salsa kürış mol bolady dep qoly tola qara tapyraqty jerge şaşyp tastady.
Aqbai alqaby kürışşıler men mehanizatorlardyŋ yrys nesıbesıne ainaldy. Eŋbek eselep qaitty. Alqaptaǧy jaiqalǧan sary altyndai sabaǧynan tömen qarai salbyrap tolyǧyp pısken dän maida tolqyndai samal jelmen terbeledı. Osy körınıske qarap süisıngen B.Juklov kürış sabaǧyn bıreuın qolyna alyp badanadai bolyp pısıp tūrǧan kürış dänın sanap, qabyǧyn aşyp tısımen şainap körgende, älıde on şaqty künnen keiın jatqa saluǧa bolady degen tūjyrymǧa keldı. Aradan 15 kün ötkende alqaptaǧy altyn dänge alǧaşqy oraq tüskende sovhozdyŋ bükıl adamdary alqaptaǧy egılgen kürıştıŋ arasynda bır de bır aram şöptıŋ bolmaǧanyna tandanǧany sol, bırın-bırı qūşaqtap quanysyp jatty. Aqyldasa kele kombainnyŋ elep şyǧarǧan sary altyn dänın bırden maşina korabyna toltyryp, tıkelei audandyq astyq qabyldau ortalyǧyna jöneltılıp jatty. Damylsyz jūmys atqarǧan mehanizatorlar kün saiyn astyq qabyldau ortalyǧynan habar alyp, Aqbai alqabynyŋ altyn dänın sapaly ekendıgıne közderı jetıp bırın-bır süiınşılep, quanyştary bölıskenedı.
Soŋǧy kombain bunkerınen altyn dändı jetkızgen kölık jürgızuşısı Aqbaida jatqan egınşı mehanizatorǧa süiınşı habaryn quana jetkızdı. «Aǧaiyndar, eŋbekterıŋ eselendı, sovhoz är gektordan 70 sentnerden önım keltırdı. Biyl bızge Nūr jauǧan jyl boldy. Qūttyqtaimyn. Al Äbuşa senıŋ är gektordan 110 sentnerden önım keltırgenıŋdı bükıl audan ştabyndaǧy azamattar qūttyqtap jatyr. Endı saǧan omyrauyŋa Altyn jūldyz taǧatyn şyǧar. Qūtty bolsyn» dep qolyn qysyp qūşaqtasty. Şynynda da sovhoz rekordtyq önım jasap kürışşı Äbuşa Dınislamov Sosialisttık Eŋbek Erı ataǧyna ie boldy. Inısı mehanizator Jahanşa qūrmet ordenymen marapattaldy.
Arada elu jyldai uaqyt ötsede araldyqtar Aqbai alqabynan jyl saiyn qauyn-qarbyz, kartop egıp, kökönıstıŋ igılıgın körıp otyr.
B.Jukelov sovhozdy 11 jyl basqaryp kemelıne keltırıp 1976 jyly Engels atyndaǧy sovhozǧa direktor bolyp auysty. Būl sovhozda 5 jyl basqaryp sovhoz şaruaşylyǧyn ılgerı damytty. Odan keiın audandyq agrohimiialyq jäne tūqym inspeksiia mekemelerınıŋ bastyǧy qyzmetterın atqaryp zeinetke şyqty. Eŋbegı eskerusız qalǧan joq. Eŋbek Qyzyl Tuu ordenı jäne bırneşe medaldarmen marapttaldy. 2005 jyly Qazaly audanynyŋ Qūrmettı azamaty ataǧy berılse, Tyŋ igerudıŋ 50 jyldyq merei toiy Astanada atap etıp oǧan arnaiy şaqyrylǧan Bürkıt Jukelov Tyŋ igerudıŋ altyn medalıne ie boldy.
B.Jukelov kısılık pen kışılıktı qatar alyp jürgen abzal azamat edı. Jan jary Jamal Janūzaqova ekeuı 11 bala tärbielep ösırdı. Jamal talai şäkırtter tärbielegen täjıribelı ūstaz oqu ısınıŋ üzdıgı. Omyrauyna altyn jūldyz taqqan batyr ana boldy. Tūnǧyş qyzy Baqytgül mekteptı altyn medalmen bıtırıp anasynyŋ jolyn quyp ūstaz atandy. Ülken ūly Oŋtalap joǧary bılımdı injener. Basqa ūldarymen qyzdaryda joǧary bılım alyp, qazırgı zamannyŋ yŋǧaiyna qarai şaǧyn jäne orta käsıppen ainalasuda. Bürkıt Jukelovtıŋ ömırden ötkenıne 5 jyldan assa da būrynǧy 11 jyldan asa basqarǧan HHII partsezd sovhozy qazır Aqtan batyr auyly dep atalady. Osy auyldyŋ közı tırı aqsaqaldary jyl saiynǧy Nauryz mereksınde bır üi tıgıp oǧan Bürkıt Jukelovtyŋ balalary dastarhan jaiyp, eske alyp dūǧa baqyştaidy eken. Soǧan karaǧanda Bürkıt Jukelovtıŋ halyqqa etken eŋbegınıŋ jaqsylyǧy ekendıgın eske tüsıredı.
Izetov Kiıkbai Izetūly,
jazuşy, derbes zeinetker
Arynov Jūmahan Maqanūly,
tarih ǧylymdarynyŋ kandidaty,
KazŪU-dyŋ aǧa oqytuşysy
