Qazaq halqynyŋ tarihy sonau eskı zamannan qalyptasyp kele jatqandyǧy barlyǧymyzǧa mälım. Osyndai ūzaq uaqyt aralyǧyn qamtityn tarih sahnasynda köŋılge quanyş qana emes küdık pen ökınış sezımderın qatar ūialatatyn oqiǧalar qatary jeterlık. Solardyŋ bırı ärı bıregeiı elımızde XX ǧasyrda bırneşe qaitalana oryn alǧan repressiia jyldary men batyr halqymyzdyŋ basym bölıgınıŋ jany qiylǧan aşarşylyq jyldary. Būl jyldar qazaq halqy üşın sandyq tūrǧydan da ruhani tūrǧydan ülken şyǧynǧa äkeldı.
Täuelsızdık ielengen jyldarda tarih zūlymdyǧynyŋ qūrbandaryn eske alu ūmyt qalǧan joq. 1997 jyly 31 mamyr – saiasi quǧyn- sürgınge ūşyraǧan azamattardy jäne aşarşylyq qūrbandaryn eske alu künı bolyp jariialandy. Atalmyş kün jyl saiyn quǧyn-sürgınge ūşyraǧan azamattardy eske alu ıs- şaralarymen, ruhtaryna qūran baǧyştaumen ötkızılıp keledı.
«Keşegı saiasat bügıngı tarih, erteŋgı tarih bügıngı saiasat» degen söz bar emes pe? Däl solai bız qazır qaiǧyra, ökınışpen eske alyp otyrǧan ata- babalarymyz, halqyna janaşyr bolǧan azamattarymyz sol tarihi kezeŋnıŋ qatal totalitarlyq saiasi rejimınıŋ, jeke basqa tabynuşylyqtyŋ örşıp tūrǧan uaqytynyŋ qūrbanyna ainalyp kete bardy. Ötken oqiǧalardy synau, onyŋ dūrysy men būrysyn teru bızdıŋ qūzyrymyzdaǧy ıs emes bolar, degenmen, halqymyzǧa osyndai qaiǧy alyp kelgen oqiǧalardyŋ jai- japsaryn bıle jüru mındetterımız qataryna kırse kerek.
1928 jyldan bastau alǧan quǧyn- sürgın şaralary 30şy, 40şy, 50şı jyldary da öz jalǧasyn tapty. «Ūltşyl», «basqaşa oilaityndar» dep aiyp taǧylyp, qoǧamǧa ziian tigızedı dep aidauǧa ūşyraǧandar sany bükıl KSRO territoriiasynda 1930 jyldan bastap 1953 jylǧa deiın 40 millionǧa juyq adamdy qūrady. Al Qazaqstandyq azamattardyŋ 103 myŋy quǧynǧa ūşyrasa, 25 myŋy atu jazasyna kesılgen edı. Būl sandardyŋ ärqaisysynyŋ astarynda bölek bır taǧdyr, «Qaraŋǧy qazaq kögıne örmelep şyǧyp,kün bolam»,- dep armanda ketken, elı üşın ölımnen qoryqpai bılek sybana eŋbek etken talai azamattardyŋ ruhtary jatyr. Öner, ädebiet salasynan bastap qoǧam belsendılerıne deiıngı halqymyzdyŋ inteligensiia ökılderı kısı qolynan qaza tabu, özı jasamaǧan aiypty arqalap ketu, tar zymdanda kınäsız bola tūra azap şegu jazalaryn kördı.
Tarih özı däleldep bergendei atalmyş jyldar kez- kelgen odaqtas el üşın jeŋıl bola qoiǧan joq. Halqymyzdyŋ bırınşıden sany jaǧynan azaiuy, ekınşı jaǧynan elım dep emırener ziialy qauymynan aiyryluyna alyp keldı.
Täuelsızdık jyldarynda quǧynǧa ūşyraǧan azamattar aqtalyp, olar jazasyz dep tabyldy, bıraq, qazaqtyŋ maŋdaiyna bıtken baq bolatyn alyp azamattar halqynyŋ basyna baq ornatamyz degen, täuelsızdık taŋyn köremız degen armanmen kettı.
İä, būl taqyrypty qozǧau oŋai emes, bıraq jürıp kele jatqan köştıŋ dūrys bolmaǧy tarihtaǧy qatelıktı qaitalamau, olqylyqtyŋ ornyn toltyra bıluden bolmaq. Qazaǧa ūşyraǧan, el taǧdyry jolynda jany qiylǧan azamattardyŋ ruhyna taǧzym etu, olardyŋ eŋbekterı üşın alǧys bıldıru täuelsız eldıŋ kez- kelgen tūrǧynynyŋ paryzy.
31mamyr – saiasi quǧyn- sürgın qūrbandaryn eske alu künı bolyp jariialanǧan jyldan bastap osy taqyrypta türlı zertteuler jürgızılıp, atalmyş oqiǧalardan şynaiy habar berer, ūrpaǧyna önege etetın talai kıtaptar jaryq kördı. Endıgı kezeŋde osyndai zūlmattyŋ oryn almasy üşın sanaly ıs- äreketter jasamaq kerek. Elı üşın qūrban bolǧan ūlt ziialylary, aşarşylyqtyŋ jazyqsyz qūrbandaryn eske alu tek belgılı künge emes, populisttık ıs- äreketterge emes tarihtan taǧylym alu men olqylyqtyŋ ornyn toltyruǧa baǧyt alsa eken...
Omarbai Aqjana Ernūrqyzy,
Qoja Ahmet Iаssaui atyndaǧy № 123 mektep-gimnaziiasynyŋ 11 synyp oquşysy
