Qazaq qaşanda kömekke äzır. Ony dästürımızdegı asardan bastap, künı keşegı Arystaǧy jarylystan soŋ jūmyla bas qosqan elden baiqauǧa bolady. Soŋǧy kezderı halyq «keŋ bolsaŋ, kem bolmaisyŋ» dep, kömek kerek degennıŋ köpşılıgıne järdemdesıp, sūraǧannyŋ qolyn qaitarmai keledı. Alaida jeke paidasy üşın qaiyrymdylyq atyn jamylyp, qaraqan basyn oilaityndar men «kömekke mūqtajbyn» dep aldaityndardyŋ sany köbeiıp barady. Qaiyrymdylyq qorlary men ūiymdarynyŋ jūmysyn kım qadaǧalap, qai mekeme retteidı?
Qazırgı kezde qaiyrymdylyq jasau telefonnyŋ bırneşe batyrmasyn basumen-aq şeşıletın boldy. Bastysy – niet. Esepşot derekterı bolsa, mobildı qosymşa arqyly üide otyryp, aqşa audarasyz, odan bölek ǧalamtorda kraudfanding dep atalatyn aqşa jinau mümkındıgı bar. Äleumettık jelıde qoldau sūrau, odan qalsa oqyrmany köp blogerler men tanymal tūlǧalardy araǧa salu da sänge ainaldy.
Charities Aid Foundation halyqaralyq qaiyrymdylyq ūiymy 2016 jyly jürgızgen saualnama nätijesınde, qaiyrymdylyq jasau boiynşa Qazaqstan 140 eldıŋ arasynda 96-orynda ekenı belgılı boldy. Al köştı Mianma, AQŞ, Australiia bastap tūr. 2016-2017 jyldary rohindja mūsylmandaryn jappai qyrǧan mianmalyqtardyŋ qaiyrymdylyq indeksı boiynşa alǧaşqylardyŋ bırı bolu kümändı emes pe? Onymen qosa älemde bailyǧymen asa közge tüspeitın Türıkmenstan 15-orynda. Saualnama är elde 1000 adamnyŋ arasynda jürgızılgenın eskersek, nätijenıŋ obektivtı ekenı küdık tuǧyzady.
Bügınde elımızde «Dara», «Säbi», «Niet», «Bauyrjan», «Dobrovolnoe Obşestvo Miloserdie» siiaqty qaiyrymdylyqpen ainalysatyn ūiymdar men Asqar Jakulin atyndaǧy, Bolat Ötemūratov atyndaǧy jeke qaiyrymdylyq qorlary bar.
Arujan Sain jetekşılık etetın «Dobrovolnoe Obşestvo Miloserdie» qaiyrymdylyq qory 2006 jyly negızı qalanǧannan 2018 jylǧa deiın 348 balanyŋ emıne 2 mln AQŞ dollarynan asatyn qarjy jinaǧan. Al 2018 jyldyŋ özınde qorǧa 281 mln teŋgeden astam qarajat tüsken. Onyŋ 16,5 mln teŋgeden köbı SMS-ten tüsken qarjy. Mūnymen qosa otandyq kompaniialar da qaiyrymdylyqpen ainalysady. 2016-2017 jyldary elımızdegı kompaniialar qaiyrymdylyq pen demeuşılıkke 131 mlrd teŋge kölemınde qarjy bölgenı belgılı boldy. Atalǧan ūiymdar tek nauqastardyŋ emıne aqşa jinap, mūqtajdarǧa kömek qolyn beruden bölek, halyqty mektep, auruhana, sportzaldarmen qamtamasyz etedı.
Degenmen elımızde qaiyrymdylyqty baqylaityn jüie men arnaiy mekemeler joq. 2015 jyly 16 qaraşada «Qaiyrymdylyq turaly» zaŋ qabyldandy. Alaida, zaŋda qaiyrymdylyq jūmystaryn baqylauşy, jüieleuşı mekeme körsetılmegen.
Osy oraida «Qaiyrymdy jandar» erıktıler tobynyŋ jetekşısı Nazerke Bazarbekovamen tıldestık. Nazerke kömek sūrap kelıp, aldap, aqşany basqa maqsatta jūmsaǧan azamattardyŋ bolǧanyn aitty. «2016 jyly Jänel atty sıŋlımızdıŋ operasiiasyna aqşa jinadyq. Em aiaqtalǧan soŋ, anasy Aqmaral Jaqsylyqovanyŋ donorǧa aqşa bermei, Almatydan päter satyp alǧany belgılı boldy. Būl ıs sotqa deiın jetıp, Aqmaral Jaqsylyqovaǧa aqşany qaitaru kerek degen ükım şyǧaryldy. Qazır ol ailyq tabysyna säikes aqşany bölıp qaitaryp jatyr. Mūndai oqiǧalar az emes. Qaiyrymdylyq qorǧa kömek sūrap habarlasyp, erıktılerge arnaiy jaldanǧan, tūruǧa qolaisyz päter körsetıp, «küieuım qaitys boldy» dep te kömek alatyndar bar. Bızdıŋ ereje boiynşa emge jinalǧan aqşa auruhananyŋ şotyna audarylady. Elmira degen azamatşa auruhanaǧa emes, därıgerge audarudy sūrap, oǧan ülesın berıp, operasiia jasatpai, aqşany alyp ketken jaǧdai da boldy. Bıraq bız aqşany qaitardyq», dedı Nazerke.
Qazır qaiyrymdylyq qorlary turaly aqparatty aldyn ala teksergen jön. Öitkenı ūiymdardyŋ jūmysy arnaiy mekeme tarapynan baqylanbaidy. «Qoldaryna jäşık ūstap, üi aralap, köşede kömek sūraityndar da köbeiıp kettı. Qaiyrymdylyq ūiymdaryna kelıp, prosesın bılıp alǧan soŋ, öz paidasyn oilaityndar da bolady. Degenmen alaiaqtardy anyqtaudyŋ bırneşe tekserılgen joly bar», deidı Nazerke Bazarbekova. Onyŋ aituyna qaraǧanda, elımızdegı qaiyrymdylyq ūiymdary özara aqparat almasyp, tıptı körsetetın kömegıne deiın bır-bırımen aqyldasyp otyrady eken.
Nazerke Bazarbekova erıktılermen bırge qaiyrymdylyq qorlarynyŋ jūmystaryn jüieleitın jobany daiyndap jatqanyn jetkızdı. «Eger de ortalyqtanǧan jüie bolsa, barlyǧy aşyq ärı zaŋdy bolady. Mäselen, kömekke mūqtaj adam arnaiy tekserulerden keiın derekter qory tırkeledı. Järdem beruşıler sol derekter qorynan qarap, tiıstı mekemege habarlasyp, kömektesedı. Atqarylǧan şaralar men jinalǧan aqşanyŋ qaida jaratylǧanyn da sol jerden körıp otyruǧa mümkındık bolady», dedı erıktıler tobynyŋ müşesı.
AQŞ-ta qaiyrymdylyq qorlardyŋ jūmysyn salyq komitetımen qatar Federaldy tergeu biurosy, biznes biurosy men ışkı kırıster qyzmetı baqylaidy. Mūhittyŋ arǧy jaǧyndaǧy elde qaiyrymdylyq qoryn tırkeu de qiyn. Al bızdıŋ eldegı erejege säikes, ūiymnyŋ maqsaty men mındetı turaly jazylǧan hat pen basqaratyn bırneşe adamnyŋ qūjaty qajet. Körşıles Reseide de būl mäsele şeşımın tappai otyr. Äleumettık jelıde aldap ketkender men aldanǧandardyŋ oqiǧasy örıp jür. «Ekonomika joǧary mektebı» zertteu institutynyŋ mälımetınşe, ärbır üşınşı reseilık qaiyrymdylyqqa aqşa böledı eken. Al olardyŋ barlyǧy bügınge deiın mejelı jerıne jetpegen. Būl tūrǧyda da Resei sarapşylary men qoǧamdyq ūiymdardyŋ ökılderı qaiyrymdylyq atyn jamylǧan terıs niettılerge nükte qoiatyn şaralardyŋ qajettılıgın aitty.
Kömek körsetpes būryn aqparattardy teksergen abzal. Öitkenı järdem beremın dep, alaiaqtardyŋ qaltasyn qalyŋdatuyŋyz äbden mümkın. Äitse de, mūqtajdarǧa qolūşyn sozyp jürgender qoǧamymyzda az emes. Filantroptardyŋ jūmysyn qadaǧalap, jüiesın retteitın şaralar memleket tarapynan qolǧa alynyp, baqylansa, jinalǧan qarajattyŋ da şyn mūqtajdarǧa jetıp, halyqtyŋ da senımı arta tüserı sözsız.
