Qazaqstan Prezidentı Qasym-Jomart Toqaev reseilık «Komsomolskaia pravda» basylymyna bergen sūhbatynda Euraziialyq Ekonomikalyq Odaq keleşegı, Baiqoŋyr bolaşaǧy, «Astyq salasyndaǧy OPEK» siiaqty mäselelerge qatysty pıkırın bıldırdı. QazAqparat Memleket basşysynyŋ «Komsomolskaia pravda» basylymyna bergen sūhbatynyŋ qazaq tılındegı audarmasyn ūsynady.
− Jürgızılgen saualnamalarǧa säikes, Resei azamattary Belarus pen Qazaqstandy eŋ jaqyn dostas elder dep sanaidy. Al Qazaqstandaǧy mūndai saualnamalar jaiynda ne aituǧa bolady?
− Bızdıŋ eldıŋ azamattary üşın Resei eŋ jaqyn memleket jäne solai bolyp qala beredı. Ekı halyq arasyndaǧy özara senım men tüsınıstık ǧasyrlar boiy qalyptasty. Qiyn-qystau kezeŋderde bız ärdaiym bırge boldyq. Resei men Qazaqstannyŋ köptegen azamatyn tuystyq, dostyq jäne käsıbi bailanystar bırıktıredı.
Reseimen aradaǧy qarym-qatynastarymyzdyŋ jaqsy ekenın jürgızılgen äleumettık saualnamalardan da anyq köruge bolady. Ūzaq jyldar boiy qazaqstandyqtardyŋ sızdıŋ memleketıŋızge degen senım deŋgeiı 75 paiyzdan tüspegen eken. Būl – joǧary, eŋ maŋyzdysy – tūraqty körsetkış. Bızdıŋ qoǧam Reseidı strategiialyq serıktes jäne odaqtas dep qabyldaidy.
− Qazaqstan, mäselen, Resei men Belarus siiaqty Odaqtas memlekettıŋ qūramyna kıruı mümkın be? Mūndai Odaqtas memleketke bıryŋǧai valiuta, keden, Bıryŋǧai parlament qajet bola ma? Älde bızdıŋ baǧytymyz Euraziialyq ekonomikalyq odaqty qandai da bır «Şyǧys Euroodaǧyna» ainaldyru ma? Būl qanşalyqty mümkın? 10-20 jyldan keiın qandai bolady dep oilaisyz? Bızdıŋ yntymaqtastyǧymyzdyŋ, bırlesken jobalarymyzdyŋ qaisysynyŋ keleşegı zor dep sanaisyz?
− Qazaqstan Reseimen jäne Belaruspen ekıjaqty formatta da, integrasiialyq bırlestıkter (EAEO, ŪQŞŪ, TMD) aiasynda da tyǧyz jūmys jürgızıp keledı. Resei men Belarus siiaqty Odaqtas memlekettıŋ qūramyna qosylu bızdıŋ josparymyzda joq. Joǧaryda atalǧan ūiymdar aiasynda integrasiiany odan ärı damytu basym baǧytymyz bolyp qala beredı.
Euraziialyq Ekonomikalyq Odaqtyŋ äleuetın tek ekonomikalyq odaq retınde küşeituge müddelımız. Kooperasiialyq bailanystardy damytu, tauarlardyŋ, körsetıletın qyzmetterdıŋ jäne jūmys küşınıŋ ortaq naryǧyn qūru, atalǧan odaqqa müşe memleketterdıŋ investisiialyq tartymdylyǧyn arttyru arqyly EAEO-ny jahandyq auqymdaǧy tiımdı qūrylymǧa ainaldyra alar edık.
Būl baǧyttaǧy jūmystar jüielı türde ılgerıleude. 2025 jylǧa qarai ortaq energetikalyq jäne qarjylyq naryq qalyptasady. Äsırese, sifrlyq yqpaldastyq perspektivaly baǧyt bolmaq.
Keide EAEO-da, tıptı eŋ joǧary deŋgeide, qyzu pıkırtalastar bolady, bıraq būl talqylaular odaqty neǧūrlym tabysty, bedeldı, tartymdy etuge degen ortaq talpynysty bıldıredı. Al oǧan nemqūraidy qarau – anyq degradasiianyŋ belgısı.
− Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ ornyna Prezident bolyp sailanǧan sätıŋızden berı bır jyldan astam uaqyt öttı. Bıraq ol ülken saiasattan ketken joq. Keibır saiasattanuşylar Qazaqstanda bır qos bilık paida boldy degen pıkır aityp jür.
− Tūŋǧyş Prezident Nūrsūltan Nazarbaev –qazırgı Qazaqstannyŋ negızın qalauşy, auqymy keŋ tarihi tūlǧa. Jaqynda (6 şılde künı) bız Elbasynyŋ 80 jasqa tolǧan mereitoiyn atap ötemız. Ärine, onyŋ elımız ben halyqaralyq qauymdastyq aldyndaǧy eŋbegı jönınde aitamyz. Bız üşın onyŋ tarihi jäne saiasi mūrasyn saqtap qalu maŋyzdy. Būl Qazaqstannyŋ memlekettılıgın nyǧaitu üşın asa qajet. Sondyqtan, menıŋ sailaualdy baǧdarlamamnyŋ alǧaşqy punktı sabaqtastyq dep ataldy.
Qazırgı kürdelı jaǧdaida N.Nazarbaev menıŋ daǧdarystan jedel şyǧu, jaŋa ekonomika qūryp, azamattarǧa materialdyq kömek beru jönındegı baǧytyma naqty qoldau körsettı. Eşqandai qos bilık joq. Būl turaly Nūrsūltan Äbışūlynyŋ özı de bırneşe ret aitty jäne qoǧamdy qazırgı Prezidenttıŋ ainalasyna bırıguge şaqyrdy.
− Memleket – sonda ömır sürıp jatqan halyqtardyŋ otbasy. Qazırgı uaqytta Qazaqstanda qanşa orys tūrady jäne olardyŋ qūqyqtary qanşalyqty qorǧalǧan?
− Bızdıŋ pıkırımızşe, etnosaralyq kelısım – ışkı saiasi tūraqtylyqtyŋ maŋyzdy faktory. Onsyz eldıŋ ornyqty damuy mümkın emes. Qazaqstan – Resei tärızdı köpūltty memleket. Men mūny ülken strategiialyq artyqşylyq dep sanaimyn. Bız «Bırlık – sanaluandyqta» qaǧidatyn ūstanamyz.
Şyn mänınde, qazaqstandyqtar etnikalyq şyǧu tegıne qaramastan, özderın bıryŋǧai halyq, bırtūtas ūlt sanaidy. Qazaqstanda «az ūlttar» degen tüsınık joq. Qazaqstanda 3,5 millionnan astam orys tūrady. Jalpy halyq sany boiynşa olardyŋ ülesı şamamen 19% qūraidy. Elımızde tūratyn orystar bızdıŋ halqymyzdyŋ ajyramas bölıgı sanalady jäne barlyq qūqyqtarǧa ie.
Jaqynda şeteldık analitikalyq materialdardyŋ bırınen «Qazaqstandaǧy orys diasporasy» degen sözdı közım şalyp qaldy. Şyndyqqa qaişy keletın mūndai sözderdı müldem qoldanbau turaly özımızdıŋ ideologtar men sarapşylarǧa eskerttım. Orystar – bızdıŋ halqymyzdyŋ bır bölıgı. Olar Qazaqstannyŋ qalyptasuyna, damuyna zor üles qosty. Ony ūmytuǧa bolmaidy.
Köptegen orys esımderı bızdıŋ tarihymyzda altyn ärıppen jazylǧan: Grigorii Potanin, Pavel Zenkov, Evgenii Brusilovskii, Aleksandr Zataevich, Aleksandr Baraev, Sergei Luganskii, İvan Şuhov, İvan Panfilov, İvan Pavlov, Nikolai Makievskii. Būlardan bölek, basqa da köptegen azamattar bar. Olar – Qazaqstannyŋ maqtanyşy. Gennadii Golovkin, Aleksandr Vinokurov, Olga Rypakova sekıldı qanşama ataqty sportşylarymyz älemnıŋ sport arenalarynda Qazaqstannyŋ namysyn qorǧap, abyroiyn asqaqtatyp jür.
− Resei men Qazaqstan – älemdegı ırı astyq öndıruşı ärı eksporttauşy elder. Baǧany üilestıru üşın «Astyq salasyndaǧy OPEK» qūru bastamasyna qalai qaraisyz?
− Resei men Qazaqstan älemdegı bidai eksporttauşy elderdıŋ alǧaşqy ondyǧyna kıredı. Älemdık bidai eksportyndaǧy bızdıŋ ülesımız 3% qūraidy. OPEK-tıŋ şeşımderı mūnai baǧasynyŋ qolaily boluyna qol jetkızu üşın öndırıs kölemın tejeuge baǧyttalǧany belgılı. «Astyq salasyndaǧy OPEK» qūru astyq naryǧynyŋ tūraqtylyǧyn qamtamasyz etuge jäne astyqtyŋ baǧasyna qatysty saiasatty üilestıruge baǧyttalǧan qyzyqty bastama boluy mümkın.
Degenmen, astyq naryǧynyŋ öz erekşelıgı bar. Aua raiy men egın tüsımı baǧaǧa eleulı yqpal etedı. Qazaqstandy qosa alǧanda, bırqatar eldıŋ teŋızge tıke şyǧa almauyna bailanysty naqty sauda-sattyq şekteuler bolady. Mūndai şektı baǧalardyŋ engızıluınen atalǧan elder zardap şeguı mümkın. Sodan keiın mūndai kartel qūru barysynda astyq öndırısı şaǧyn memleketterdıŋ müddelerın eskeru kerek. Sondai-aq «Astyq salasyndaǧy OPEK» qūru ısınde onyŋ DSŪ standarttaryna säikes keluın de oilanu qajet. Degenmen, osy tūjyrymdamanyŋ özı müddelı mamandardyŋ talqylauyna äbden laiyq.
− Bır jyl būryn «Komsomolskaia pravda» gazetınıŋ arnauly tılşısı Dmitrii Steşin Qazaqstandy aralap jürıp, Sızdıŋ elıŋızdegı orys azamattarmen söilesıptı. Sonda olardyŋ köpşılıgı eldı mekenderdıŋ atauyn özgertu beleŋ alǧanyn, bilık organdaryna qyzmetke tūru barysynda slavian jūrtşylyǧy ökılderınıŋ qandai da bır qiyndyqtarǧa tap bolatyny sekıldı tendensiialardy atap ötıptı.
– Tūtas eldı mekenderdıŋ atauyn jappai özgertu jürıp jatqan joq. Bırqatar eldı mekender men köşelerdıŋ baiyrǧy ataulary qaitarylyp jatyr. «Teplovoznaia», «Prikanalnaia» sekıldı Sovet däuırınen qalǧan jäne jergılıktı tūrǧyndar arasynda tanymal emes, ündespeitın ataular, toponimder tarih qoinauyna jıberıldı.
Ärbır ataudy özgertu aldynda tüsındıru jūmystary jürgızılıp, tarihi negızdeme, saualnamalar men jinalystarda aitylǧan azamattardyŋ pıkırlerı eskerıledı. Bilık orysşa ataulardyŋ bärın alyp tastaudy maqsat etpeidı. Jaqynda ǧana Qaraǧandyda Grigorii Potanin men Aleksandr Zataevich köşelerı paida boldy. Memlekettık qyzmetke tūrǧysy keletınderdı kemsıtu turaly pıkırmen de kelıse almaimyn. Bügınde slavian jäne özge de etnikalyq top ökılderı ükımettık mekemelerde, Parlamentte jäne mäslihattarda qyzmet etıp otyr. Orystar şaǧyn jäne orta biznestı, önerkäsıp pen auyl şaruaşylyǧyn damytuǧa eleulı üles qosuda. Konstitusiia boiynşa orys tılı memlekettık organdarda resmi türde qoldanylady.
− Ekınşı jaǧynan alyp qarasaq, Qazaqstandaǧy orystar negızınen soltüstık jäne şyǧys öŋırlerde şoǧyrlanǧan. Keibır sarapşylar Qazaqstanda Qyrym nemese Donbass ssenariiınıŋ qaitalanuy turaly «boljam jasap jür».
− Jalǧan sarapşylardyŋ mūndai boljam jasauyna eşqandai negız joq. Bälkım, mūnyŋ bärı Qazaqstandaǧy jaǧdaidy tūraqsyzdandyruǧa jäne memleketterımız arasyndaǧy tatu körşılık, odaqtastyq qatynastardy būzuǧa baǧyttalǧan boluy mümkın. Mūndai boljamdardy tek bılıksız, özgelerdıŋ köleŋkesıne jasyrynatyn adamdar ǧana aituy mümkın.
− Qazaqstanda kirillisadan latyn älıpbiıne köşu prosesı jürıp jatyr. Bızdıŋ köpjyldyq ortaq tarihymyzdy, mädeni-ruhani jaqyndyǧymyzdy eskersek, būl Reseide belgılı bır deŋgeide alaŋdauşylyq tudyryp otyr...
− Būl üderıstı bızdıŋ Tūŋǧyş Prezidentımız Nūrsūltan Nazarbaev «Ruhani jaŋǧyru» tūjyrymdamasy aiasynda köterdı. Ol latyn qarpıne köşudıŋ tek qazaq tılıne qatysty ekenın, orys tılınıŋ jaǧdaiyna äser etpeitının bırneşe ret mälımdedı.
Jaŋa tehnologiialardyŋ jedel engızıluıne bailanysty jahandyq aqparattyq keŋıstık te qarqyndy türde özgerıp keledı. Negızgı aqparattar latyn grafikasyna negızdelgendıkten, bızdıŋ balalarymyz jaŋa jaǧdaiǧa beiımdeluı kerek.
Qazaq älıpbiın jaŋǧyrtu qazaq tılınıŋ kommunikasiialyq mümkındıkterın arttyru nietınen tuyndaǧan.
Sonymen qatar bız Ortalyq Aziia memleketterınıŋ täjıribesın eskere otyryp, latyn qarpıne bırtındep köşemız. Qoldan jedeldetuge jol berılmeidı. Sebebı, mūnda kirillisadan latynǧa jai ǧana köşu emes, qazaq tılınıŋ orfografiiasyn qaita qūru jönınde aitylyp otyr. Odan bölek, qazaq ädebietınıŋ klassikterınıŋ barlyq maŋyzdy eŋbekterı kirillisada jazylǧanyn, köptegen qazaq ūrpaqtarynyŋ kirill älıpbiınde bılım alǧanyn jäne qazır de oqyp jatqanyn esten şyǧaruǧa bolmaidy. Asyǧys qadam jasau mūndai ülken ıske ziianyn tigızıp, şalys bastyruy mümkın. Sondyqtan būl mäselenı aqylǧa salyp, parasattylyqpen şeşu kerek.
− Qazaqstan salyq saiasaty jäne memlekettıŋ biznespen qarym-qatynasy salasynda aldyŋǧy qatarly eldıŋ bırı bolyp otyr. Kezınde Reseimen bırge «Sovet şinelınen» şyqqan özge de TMD elderı ülgı alarlyqtai Qazaqstannyŋ ekonomikalyq jüiesınıŋ myqty tūstary qandai?
− Salyq jüktemesın jeŋıldetu, būl – Qazaqstannyŋ da, Reseidıŋ de aldyna qoiyp otyrǧan strategiialyq maqsaty. Būl – ekonomikanyŋ bäsekege qabılettılıgın arttyryp, investisiialyq ahualdyŋ tartymdylyǧyn qamtamasyz etudıŋ maŋyzdy faktory.
Qazaqstandaǧy salyq mölşerlemesı TMD elderımen salystyrǧanda tömen. Būl jeke käsıpkerler men zaŋdy tūlǧalardyŋ tabystaryna salynatyn salyqtarǧa, qosymşa qūn salyǧyn, jeke tūlǧalardyŋ tabys salyǧyn qamtidy. Sonymen qatar, Qazaqstan men Reseidıŋ salyq jüiesı köptegen damyǧan elderge qaraǧanda bırşama oŋtaily, eŋ aldymen, ol şaǧyn jäne orta biznestı qoldauǧa baǧyttalǧan.
Käsıpkerlerdıŋ qazynaşylyq organdarymen bailanysynyŋ minimaldy deŋgeide boluy – bızdegı salyq jüiesınıŋ artyqşylyǧy. Salyqtyq äkımşılendıru räsımderın aqparattyq jüie arqyly jüzege asyruǧa bolady jäne būl qajettı şara. Qazaqstandaǧy salyq organdaryna käsıpkerlık qyzmetke aralasuǧa zaŋ boiynşa tyiym salynǧan.
Salyqtyŋ arnaiy rejimderın qosa alǧanda, käsıpkerlerge türlı salyq jeŋıldıkterı ūsynylǧan. Bız mikro jäne şaǧyn biznes subektılerın üş jylǧa tabys salyǧyn töleuden bosattyq, salyqtyq tekseru jürgızuge moratorii de jariialandy.
− Al Qazaqstan Reseidıŋ qandai täjıribesın üirengısı keledı?
− Reseidıŋ kedendık operasiialardy sifrlandyru jäne salyqtyq äkımşılendıru ısındegı aiqyn jetıstıgın körıp otyrmyz. Keden organdary adamnyŋ aralasuyn müldem derlık boldyrmaityn tehnologiialardy – deklarasiialardy avtomatty türde tırkeudı jäne şyǧarudy engızdı. Osy rette Qazaqstan Reseidıŋ ziiatkerlık baqylau-ötkızu beketı modelıne qyzyǧuşylyq tanytyp otyr. Salyqtyq äkımşılendırudı sifrlandyru salasynda Resei älemde jetekşı orynǧa ie. Sızderdıŋ salyqtyq baqylaudy küşeitu jäne ülken derekter tehnologiialaryn qoldanu täjıribelerıŋızge de erekşe män beruge bolady.
− Sızdıŋ elde biznes jürgızu yŋǧaily bolǧandyqtan, reseilık käsıpkerlerdıŋ öz kompaniialaryn Qazaqstanda belsendı tırkep jatqany belgılı. Osyǧan bailanysty qazırgı ahual qandai jäne reseilık biznes Qazaqstan ekonomikasy üşın qanşalyqty tiımdı?
− Resei – Qazaqstannyŋ negızgı sauda-ekonomikalyq serıktesı. Reseiden Qazaqstanǧa tartylǧan tıkelei investisiia kölemı 15,7 milliard dollardy qūrady. 2019 jyly ekıjaqty tauar ainalymy 2018 jylmen salystyrǧanda 6,2% artyp, 20 milliard dollarǧa juyqtady.
Qazaqstanda 7 myŋnan astam reseilık kompaniia men ekı eldıŋ 3,5 myŋǧa juyq bırlesken käsıporyndary tabysty jūmys ıstep jatyr. Ekonomikanyŋ basym salalarynda bırlesken jobalar belsendı ıske asyryluda. Mäselen, 2018 jyly Reseidıŋ ırı «Polimetall» kompaniiasy investisiia kölemı 418 million dollar bolatyn «Baqyrşyq» tau-ken öndıru käsıpornyn ıske qosty. Jalpy qūny 6,6 milliard dollardy qūraityn 53 investisiialyq jobany bırlesıp jüzege asyru josparlanyp otyr.
Byltyr säuır aiynda bız öndırıstık kooperasiia salasyndaǧy bırlesken ıs-qimyl baǧdarlamasyn qabyldadyq. Al qazan aiynda baǧdarlamanyŋ alǧaşqy jobasynyŋ aiasynda Qostanaida «Kiroves» traktorlaryn şyǧaru jūmysy bastaldy. Zauyttyŋ quattylyǧy jylyna 500 traktorǧa deiın jasap şyǧaruǧa jetedı.
Bız Reseimen mūnai-gaz, mūnai-himiia jäne basqa da qaita öŋdeu ülesı joǧary önım şyǧaratyn salalarda yntymaqtastyqty damytuǧa niettımız. Kaspii qairaŋynda teŋızdegı mūnai-gaz jobalary boiynşa yntymaqtastyǧymyz nyǧaidy. Qazaqstan Reseige strategiialyq serıktes retınde senım artady. «Lukoil» kompaniiasy da bızdıŋ elde tabysty jūmys ısteude.
Būdan bölek, Qazaqstanda investisiialyq jobalardy jüzege asyryp jatqan reseilık bizneske qoldau körsetemız. Osyndai özara yntymaqtastyqtyŋ nätijesınde öndırıstı Qytai men Ortalyq Aziia naryqtaryna şyǧaramyz dep ümıttenemız.
Biylǧy küzde Qazaqstan-Resei forumyn ötkızu josparlanǧan. Onda aimaqtyq ekonomikalyq yntymaqtastyq jönınde bırqatar şeşım qabyldanady. Osy mäselege jäne ekıjaqty yntymaqtastyqtyŋ tūtas keşenıne ūdaiy nazar audaryp otyrǧany üşın Prezident Vladimir Putinge rizaşylyq bıldıremın.
− Qytaidyŋ Ortalyq Aziiamen qarym-qatynastary qanşalyqty tyǧyz? «Qytai ekspansiiasy», QHR tarapynan tönetın qauıp bar ma?
− Ortalyq Aziia, Qytai jäne Resei halyqtary ǧasyrlar boiy bır-bırımen belsendı sauda jasasyp, ruhani ılım-bılımderın almasyp keledı. Sondyqtan Ūly Jıbek joly aimaqtyŋ tarihi simvolyna ainaldy.
Ortalyq Aziianyŋ geostrategiialyq ornalasuy men onyŋ auqymdy äleuetı älemdık qauymdastyqtyŋ jäne Qytaidyŋ da nazaryn özıne audartyp otyrǧany sözsız.
«Bır beldeu – bır jol» bastamasy Ortalyq Aziiada tartymdy jobalardy qolǧa aluǧa mümkındık berdı. Olardyŋ köpşılıgı Aziia infraqūrylymdyq investisiialar bankı men Jıbek joly qorynyŋ kömegımen jüzege asyryldy.
Ärine, «Bır beldeu – bır joldyŋ» qūrlyqtyq qūramyn Qytai men Europany, Taiau Şyǧysty bailanystyryp otyrǧan Qazaqstan jäne aimaqtaǧy basqa da eldersız elestetu mümkın emes. Qytaidan tartylǧan investisiia men ekıjaqty sauda kölemı tūraqty türde ösıp keledı. 2018 jyly aimaqtyŋ bes elıne jinaqtalǧan Qytaidyŋ tıkelei investisiiasy 15 milliard dollarǧa juyqtady. Byltyr Ortalyq Aziianyŋ Qytaimen jalpy tauar ainalymy 33 milliard dollardan asty. Ekı tarap ta sauda-ekonomikalyq jäne investisiialyq yntymaqtastyqty damytuǧa müddelı. Sondyqtan «Qytai ekspansiiasy» turaly pıkır ıstıŋ naqty jaǧdaiyna säikes keledı dep oilamaimyn.
− Qazaqstan men Qytai arasyndaǧy yntymaqtastyqty odan ärı damytudyŋ keleşegı qandai dep oilaisyz?
− Qytaimen yntymaqtastyqty damytuda Tūŋǧyş Prezidentımız Nūrsūltan Nazarbaev jemıstı eŋbek ettı. Qazırgı uaqytta ekı memleket arasyndaǧy qarym-qatynastar ūzaq merzımdı strategiialyq serıktestık deŋgeiıne jettı.
Joǧary saiasi deŋgeidegı bailanystardyŋ oŋ qarqyny qalyptasty. Byltyr qyrküiek aiynda Si Szinpinmen jürgızılgen kelıssözder barysynda ekı el arasyndaǧy yntymaqtastyqtyŋ basym baǧyttaryn aiqyndaityn Bırlesken mälımdeme qabyldandy. Bız halyqaralyq jäne aimaqtyq ūiymdarda (BŪŪ, ŞYŪ, AÖSŞK) tyǧyz jūmys ısteimız.
Qytai – Qazaqstannyŋ maŋyzdy ekonomikalyq serıktesı. 2019 jyly ekıjaqty tauar ainalymy 14,5 milliard dollarǧa jettı.
COVID-2019 pandemiiasymen kürestegı yntymaqtastyq pen körsetılgen özara kömektı serıktestık tarihyndaǧy jarqyn sät dep aituǧa bolady. Qazaqstan Uhanǧa medisinalyq gumanitarlyq kömek jıberdı. Telefon arqyly söileskenımızde Töraǧa Si Szinpin «Dos basyŋa ıs tüskende tanylady» degen maqaldyŋ däl osyndai sätte özektı ekenın aitty. Koronavirus tolqyny Qazaqstanǧa kelgende Qytai tarapy da dereu gumanitarlyq kömek körsetıp, Qazaqstanǧa bılıktı mamandar tobyn jıberdı.
− Qazaqstanda AQŞ-tyŋ äskeri bazasynyŋ paida boluy mümkın be?
− Qazaqstanda AQŞ-tyŋ äskeri bazasyn salu talqylanyp jatqan joq jäne būl mäsele kün tärtıbınde tūrǧan joq. Sonymen bırge, Qazaqstan men Amerika Qūrama Ştattary arasyndaǧy yntymaqtastyq energetika, investisiia, tehnologiia siiaqty strategiialyq salalarda tabysty damyp keledı. Bız qarusyzdanu jäne iadrolyq qarudy taratpau mäselelerı boiynşa ūdaiy bailanystamyz. Oǧan qosa, bız Almatydaǧy būrynǧy obaǧa qarsy institut bazasynda biologiialyq qauıpsızdık salasy boiynşa da jūmys ıstedık. Bıraq qazır kelısımşarttyŋ aiaqtaluyna bailanysty amerikalyqtar zerthanadan ketıp, onda tek qazaqstandyq mamandar biudjet qarajaty esebınen jūmys ısteidı. Osy saladaǧy zertteulerdıŋ özektılıgın eskere otyryp, bız reseilık mamandarmen de tyǧyz yntymaqtastyq ornatuǧa daiynbyz.
− Baiqoŋyrdyŋ qazırgı tynys-tırşılıgı qalai? Adamzattyŋ ǧaryşty baǧyndyrudaǧy basty älemdık ǧaryş ailaǧynyŋ bolaşaǧy qandai bolmaq? Onda Reseige oryn bar ma?
− Ǧaryş salasyndaǧy bırlesken özara ıs-qimyldar men Baiqoŋyr qalasyn bırlesıp damytu ısı – Qazaqstan men Reseidıŋ köpjaqty yntymaqtastyǧynyŋ aiqyn körınısı.
Ǧaryş ailaǧynyŋ tırşılıgı men onyŋ tiımdı damu mäselelerın Ükımetaralyq komissiia qarastyrady. Äsırese, bailanys, televiziia jäne ǧylymi zertteuler salasynda qoldanylatyn azamattyq ǧaryş apparattaryn qūru mäselesıne basymdyq berıledı. «Gagarin starty» jobasy boiynşa bırlesken jūmystar atqaryluda. Ǧaryşqa jol aşqan osy tarihi alaŋdy jaŋǧyrtuǧa Qazaqstan, Resei jäne BAÄ investorlary qarajat saluǧa niettı. «Bäiterek» bırlesken jobasynyŋ maqsaty – uly otynmen ūşyrylatyn «Proton» zymyranynyŋ ornyna ekologiialyq qauıpsız tasymaldauşy apparat ūşyruǧa arnalǧan zymyran-ǧaryştyq keşenın qūru.
Ekı el ekonomikasynyŋ damuyna aitarlyqtai üles qosa alatyn «Baiqoŋyr» erkın ekonomikalyq aimaǧyn qūru turaly Qazaqstannyŋ bastamasyn erekşe atap ötkım keledı. Biyl qazan aiynda ǧaryş ailaǧynyŋ salynǧanyna 65 jyl tolady. Bızdıŋ elderımız būl atauly datany laiyqty därejede atap ötuı kerek dep sanaimyn. Öitkenı Baiqoŋyr – bükıl adamzattyŋ igılıgı. Onyŋ älemdık kosmonavtikadaǧy tarihi rölı zor.
− Mazmūndy jäne qyzyqty jauaptaryŋyz üşın rahmet! Söz soŋynda «Komsomolskaia pravda» gazetınıŋ ūjymy men oqyrmandaryna qandai tılek aitar edıŋız?
− Osy sättı paidalana otyryp, «Komsomolskaia pravda» ūjymyn gazettıŋ 95 jyldyq mereitoiymen qūttyqtaimyn. Men damyǧan sosializm däuırınde de, toqyrau kezeŋı men sätsızdıkke ūşyraǧan qaita qūru zamanynda da, sondai-aq, KSRO qūldyraǧan kezde de «Komsomolkany» qyzyǧyp oqitynmyn. Qazır de solai. «Komsomolkanyŋ» 95 jyldyq tarihynyŋ kem degende 45 jyly menıŋ köz aldymda öttı desem, artyq aitqandyq emes. Būl fakt köp närsenı aŋǧartady dep oilaimyn. Keleşekte gazetterıŋız ekı halyq arasyndaǧy dostyqty odan ärı nyǧaituǧa eleulı üles qosady dep senemın. Sızderge şyǧarmaşylyq tabys, oqyrmandaryŋyzǧa amandyq, baq-bereke tıleimın.
Basqa materialdar
Adyrna.kz ūlttyq portalynyŋ maŋyzdy aqparattaryna jazylu
Soŋǧy jaŋalyqtar turaly habardar bolyŋyz