Ūlttyq kinony qoldau memlekettık ortalyǧy qūrylyp, jūmysyn bastaǧanda, eltıp ketpesek te, etegınen tartpadyq, küdıgımız bolsa da, kesır söz aitpadyq, jaqsylyqtan ümıttendık, qoldadyq-qolpaştadyq.
Aqyry ne boldy?
Äuelı Ūlttyq kinony qoldau memlekettık ortalyǧynyŋ basşysy Gülnar Bolatqyzy Särsenova para aldy degen küdıkpen ūstalǧanda, tıksınıp qaldyq. Sonyŋ aldynda ǧana Gülnar Bolatqyzy türlı saittarda ärı-särı oiǧa jeteleitın jazbasyn jantalasa jariialaǧan. Ol jazbasynda biylǧy koronovirus äkelgen laŋnyŋ qiynşylyǧy, sonda da el kino önerınıŋ maitalmandaryn oǧan moiymai qarsy tūratynyna senetının, osy jolda mūqym kinogerler men kinosüier qauymdy äreket etuge şaqyratynyn «eljırei» aitady. Süideidı de, özınıŋ būl qiyn kezeŋde ne paida keltırmek ekenın jazady. Gülnar hanym ötken jylǧy bırınşı pitchingte özınıŋ «Nartai» atty körkem filmıne (özı Kino ortalyǧyna basşysy bolyp kele salyp) bölıngen 380 million teŋgenı Ortalyqqa qaitaratynyn, oǧan qosa, öz qaltasynan Kino ortalyǧy igılıgı üşın jäne 40 million qosatynyn aitady. «Pah!» dedık! «Jasa!» dedık bız de «eljırep». Söitsek, «baqsaq, baqa eken» degendei, ertesıne-aq aiypqa ılındı... Särä, «tyqyrdy» sezgen-au... Sebebı, Gülnar Bolatqyzynyŋ «Nartai» filmı bırınşı pitchingten ekı-üş jyl būryn bastalyp qoiylǧan eken. Filmıne dep alǧan 380 million teŋgenı osyǧan deiın jaratpasa, onda qarjyǧa zäru bolmaǧany ǧoi? Endeşe ol qarjyny alǧandaǧy maqsaty ne? Qanşa zäru kinogerlerdıŋ auzynan jyryp? Kım bıledı, bız baiqaǧan būl jait jüz aiyptyŋ bırı ǧana bolar...
Biyl ekınşı ret ötken pitchingtıŋ qorytyndy tızımın körgende küdıgımız qoiulana tüstı. Ūlttyq kinony qoldau memlekettık ortalyǧynyŋ ädıletsızdıktıŋ ordasyna şyndap ainala bastaǧanyna kuä boldyq. Būl qalpynda būl Ortalyq özınıŋ negızgı mındetın atqaruǧa müldem qabıletsız ekenıne közımız jettı. Qajet deseŋız, būl därmensız Kino ortalyǧynyŋ QATELIKTERIN tızbelep bereiık:
1. Ortalyq byltyr ǧan asyǧys-üsıgıs, şala-şarpy qabyldanǧan «Kino turaly zaŋnyŋ» negızınde qūrylǧan. Sol zaŋǧa säikes, Ortalyqta ümıtker filmder «Ūlttyq kino» märtebesıne talasady. Al būlardyŋ tüsınıgınşe («kino turaly zaŋ» negızınde ärine), «kino toby qūramyndaǧy şyǧarmaşylyq toptyŋ belgılı bır bölıgı qazaqstandyq» bolsa, «prodiuserler qazaqstandyq» bolsa, «körkemdık deŋgeiı joǧary» («körkemdık deŋgeiı» dep nenı ūǧatyny da belgısız) bolsa, ūlttyq märtebege ie bolady eken! Körıp tūrǧandaryŋyzdai, mūnda ūlttyq tür, tüsınık, tanym, ūlttyq filosofiia, ūlttyq paiym, ūlttyŋ tılı turaly bır auyz söz joq! Būl tızbelengen qasiettersız filmge ūlttyq märtebe berudıŋ özı – absurd! Atalǧan pitchingte kinojobalardyŋ on-aq paiyzy qazaq tılınde boluy, sanauly sapaly qazaqtıldı, naǧyz ūlttyq märtebege laiyqty film jobalarynyŋ aqtyq tızımnen körınbeuı – osy şalaǧailyqtyŋ nätijesı!
2. Ekınşı pitching nätijesı tızımınde «Auyl» degen ataumen jalgyz «avtorlyq» film jür. Onyŋ özın film üşın emes, Serık Apyrymovtyŋ jeke bedelı üşın qosqan siiaqty. Aram şöptıŋ ortasynda būqqan adal öskın ıspettı, negızı qauqarsyz, tamyrsyz «kommersiialyq» baǧyttaǧy filmnıŋ ortasynda avtorlyq jobanyŋ jalǧysyrap tūruy – ülken qatelık. Sebebı, avtorlyq filmder – şyn öner tuyndysy. Avtorlyq filmder – ūlttyŋ aqyl oiy, parasaty. Bızdıŋ el «jyltyraq» qauqarsyz filmdermen emes, aqyl oidyŋ nätijesı, eldıŋ märtebesın aspandatar şyn öner tuyndysy – avtorlyq filmdermen älemdık arenada öz orynyn sailauy kerek. Öitkenı, avtorlyq filmderdıŋ örısı keŋ, qūlaşy şalqar, olarǧa elaralyq şekara da, basqa da kedergı bola almaidy – olar bar adamzat igılıgıne ainala alady. Avtorlyq filmder - ūlttyŋ ruhani azyǧy da, paida akeler qarjy közı de bola alady. Oǧan mysal köp, bıraq bız köp sozbas üşın,bar-joǧy on-aq myŋ dollarǧa tüsırılıp, Venesiia kinofestivalınde «Altyn arystanǧa» ie bolyp, älemnıŋ jüzdegen elıne satylyp ketken Jafar Panahidyŋ «Şeŋber» atty filmın ǧana atap aitaiyq ta, kelesı qatelıke köşeiık. Aitpaqşy, Reseidıŋ azuyn aiǧa bılegen kinoprodiuserı A.Rodnianskii de bır sūhbatynda şet elde F.Bondarchuktıŋ filmderınen görı, A.Zviaginsevtıŋ filmderı tabysty jüretındıgın basa aitqan edı.
3. Jobalardy ırıkteu-pitchingı Ortalyq basşylary qanşa onlain ötkızdık dep küpıngenderımen, öte jūmbaq, aşyq emes. Avtorlarǧa pitching alaŋynda jaqaurata sūraq qoiylǧanymen, qatelıkterı aitylmaidy. Pitching alaŋynan şyqqan avtorlar özderınıŋ jobalarynyŋ qabyldanǧan-qabyldanbaǧalnyn, dūrys-būrysyn bıle almai pūşaiman bolady. Eksperttık keŋestıŋ elegınen kelesı satyǧa öte almasa, so küiı jobalary «kınäsı» anyqtalmaǧan, belgısız küiınde qalady. Odan ärı VAK sarasyna attandyrǧan jaǧdaida da joba ielerın begısızdık kütıp tūrady. Mysalǧa, biyl Eksperttık keŋes qūptaǧan 58 joba VAK ırıkteuınen soŋ 42 joba blyp, qysqaryp oraldy. Ne üşın qysqartty? Ne kınäsı bar? Ne sebeptı? Jauap joq! Osy ma, ädıl, aşyq, onlain pitching?
4. Eksperttık keŋes müşelerınıŋ ekı-üşeuı ǧana qazaq tılındegı kinojobalardy oqyp, pıkır aita alady. Mūndai jaǧdaida obektivtılık jönınde, ūlttyq märtebe jönınde, ūlttyŋ kinotuyndysy jönınde, jalpy, ūlttyq öner jönınde oi qozǧaudyŋ özı artyq.
Qatelıkterdı tıze bersek, şūbatylyp şyǧa beruı mümkın. Jeter osy.
Endı ne ıstemek kerek?
Qaitsek, sory qalyŋ qazaq kinosyn qūtqaramyz?
Bız tırelgen jauap jalǧyz: Ūlttyq kinony qoldau ortalyǧynyŋ mındetterın «Qazaqfilm» qūzıretıne beru kerek!
Onyŋ mynandai artyqşylyqtary bar:
1. «Qazaqfilm» ielıgınde kino öndırısıne kerektı qoima, ǧimarattar, studiialar, tehnikalar, atşaptyrym körıktı aulasy bar. Osyndai kinoǧa arnalǧan yŋǧaily ǧajap ǧimarat bola tūra Ūttyq kinony qoldau ortalyǧy nege quyqtai, terezesı joq jeke ǧimaratta qyruar aqşa tölep, tyǧylyp otyr?
2. «Qazaqfilm» Körkemdık keŋes (eksperttık keŋes) jasaqtauda anaǧūrlym alǧyr. Täjiırbelı. Jäne mūnda eksperttık keŋestıŋ Ūlttyq kinony qoldau ortalyǧyndai belgılı uaqyttarda ǧana emes, jyl boiy, üzdıksız jūmys ısteu mümkınşılıgı bar. Sondai-aq, mūnda är ümıtker kinogermen jeke-jeke keŋes qūryp, bar qatelıkterı men jetıstıkterın közbe-köz aityp, şeşımın protokol jasap, soŋynan bırden şyǧara alady. Aşyqtyq, ädıldık degen osy emes pe?
3. «Qazaqfilm» mamandary studiiany modernizasiialau, jetıldırumen qatar, şyn mänınde ūlttyq dünieler jasauǧa, aşyqtyqqa jäne önerge degen adaldyqqa män berıp otyr. Osy!
Al, eger Kino ortalyǧyn osylai öz bılgenımen jıbersek, qazaqtyŋ qasiettı kinodalasyn aramşöp basyp, öner ordasy taiau arada şyrmauyq, oşaǧan, itsigekterden körınbei qaluy bek mümkın!
Biyl ekınşı ret ötken pitchingtıŋ qorytyndy tızımın körgende küdıgımız qoiulana tüstı. Ūlttyq kinony qoldau memlekettık ortalyǧynyŋ ädıletsızdıktıŋ ordasyna şyndap ainala bastaǧanyna kuä boldyq. Būl qalpynda būl Ortalyq özınıŋ negızgı mındetın atqaruǧa müldem qabıletsız ekenıne közımız jettı. Qajet deseŋız, būl därmensız Kino ortalyǧynyŋ QATELIKTERIN tızbelep bereiık:
1. Ortalyq byltyr ǧan asyǧys-üsıgıs, şala-şarpy qabyldanǧan «Kino turaly zaŋnyŋ» negızınde qūrylǧan. Sol zaŋǧa säikes, Ortalyqta ümıtker filmder «Ūlttyq kino» märtebesıne talasady. Al būlardyŋ tüsınıgınşe («kino turaly zaŋ» negızınde ärine), «kino toby qūramyndaǧy şyǧarmaşylyq toptyŋ belgılı bır bölıgı qazaqstandyq» bolsa, «prodiuserler qazaqstandyq» bolsa, «körkemdık deŋgeiı joǧary» («körkemdık deŋgeiı» dep nenı ūǧatyny da belgısız) bolsa, ūlttyq märtebege ie bolady eken! Körıp tūrǧandaryŋyzdai, mūnda ūlttyq tür, tüsınık, tanym, ūlttyq filosofiia, ūlttyq paiym, ūlttyŋ tılı turaly bır auyz söz joq! Būl tızbelengen qasiettersız filmge ūlttyq märtebe berudıŋ özı – absurd! Atalǧan pitchingte kinojobalardyŋ on-aq paiyzy qazaq tılınde boluy, sanauly sapaly qazaqtıldı, naǧyz ūlttyq märtebege laiyqty film jobalarynyŋ aqtyq tızımnen körınbeuı – osy şalaǧailyqtyŋ nätijesı!
2. Ekınşı pitching nätijesı tızımınde «Auyl» degen ataumen jalgyz «avtorlyq» film jür. Onyŋ özın film üşın emes, Serık Apyrymovtyŋ jeke bedelı üşın qosqan siiaqty. Aram şöptıŋ ortasynda būqqan adal öskın ıspettı, negızı qauqarsyz, tamyrsyz «kommersiialyq» baǧyttaǧy filmnıŋ ortasynda avtorlyq jobanyŋ jalǧysyrap tūruy – ülken qatelık. Sebebı, avtorlyq filmder – şyn öner tuyndysy. Avtorlyq filmder – ūlttyŋ aqyl oiy, parasaty. Bızdıŋ el «jyltyraq» qauqarsyz filmdermen emes, aqyl oidyŋ nätijesı, eldıŋ märtebesın aspandatar şyn öner tuyndysy – avtorlyq filmdermen älemdık arenada öz orynyn sailauy kerek. Öitkenı, avtorlyq filmderdıŋ örısı keŋ, qūlaşy şalqar, olarǧa elaralyq şekara da, basqa da kedergı bola almaidy – olar bar adamzat igılıgıne ainala alady. Avtorlyq filmder - ūlttyŋ ruhani azyǧy da, paida akeler qarjy közı de bola alady. Oǧan mysal köp, bıraq bız köp sozbas üşın,bar-joǧy on-aq myŋ dollarǧa tüsırılıp, Venesiia kinofestivalınde «Altyn arystanǧa» ie bolyp, älemnıŋ jüzdegen elıne satylyp ketken Jafar Panahidyŋ «Şeŋber» atty filmın ǧana atap aitaiyq ta, kelesı qatelıke köşeiık. Aitpaqşy, Reseidıŋ azuyn aiǧa bılegen kinoprodiuserı A.Rodnianskii de bır sūhbatynda şet elde F.Bondarchuktıŋ filmderınen görı, A.Zviaginsevtıŋ filmderı tabysty jüretındıgın basa aitqan edı.
3. Jobalardy ırıkteu-pitchingı Ortalyq basşylary qanşa onlain ötkızdık dep küpıngenderımen, öte jūmbaq, aşyq emes. Avtorlarǧa pitching alaŋynda jaqaurata sūraq qoiylǧanymen, qatelıkterı aitylmaidy. Pitching alaŋynan şyqqan avtorlar özderınıŋ jobalarynyŋ qabyldanǧan-qabyldanbaǧalnyn, dūrys-būrysyn bıle almai pūşaiman bolady. Eksperttık keŋestıŋ elegınen kelesı satyǧa öte almasa, so küiı jobalary «kınäsı» anyqtalmaǧan, belgısız küiınde qalady. Odan ärı VAK sarasyna attandyrǧan jaǧdaida da joba ielerın begısızdık kütıp tūrady. Mysalǧa, biyl Eksperttık keŋes qūptaǧan 58 joba VAK ırıkteuınen soŋ 42 joba blyp, qysqaryp oraldy. Ne üşın qysqartty? Ne kınäsı bar? Ne sebeptı? Jauap joq! Osy ma, ädıl, aşyq, onlain pitching?
4. Eksperttık keŋes müşelerınıŋ ekı-üşeuı ǧana qazaq tılındegı kinojobalardy oqyp, pıkır aita alady. Mūndai jaǧdaida obektivtılık jönınde, ūlttyq märtebe jönınde, ūlttyŋ kinotuyndysy jönınde, jalpy, ūlttyq öner jönınde oi qozǧaudyŋ özı artyq.
Qatelıkterdı tıze bersek, şūbatylyp şyǧa beruı mümkın. Jeter osy.
Endı ne ıstemek kerek?
Qaitsek, sory qalyŋ qazaq kinosyn qūtqaramyz?
Bız tırelgen jauap jalǧyz: Ūlttyq kinony qoldau ortalyǧynyŋ mındetterın «Qazaqfilm» qūzıretıne beru kerek!
Onyŋ mynandai artyqşylyqtary bar:
1. «Qazaqfilm» ielıgınde kino öndırısıne kerektı qoima, ǧimarattar, studiialar, tehnikalar, atşaptyrym körıktı aulasy bar. Osyndai kinoǧa arnalǧan yŋǧaily ǧajap ǧimarat bola tūra Ūttyq kinony qoldau ortalyǧy nege quyqtai, terezesı joq jeke ǧimaratta qyruar aqşa tölep, tyǧylyp otyr?
2. «Qazaqfilm» Körkemdık keŋes (eksperttık keŋes) jasaqtauda anaǧūrlym alǧyr. Täjiırbelı. Jäne mūnda eksperttık keŋestıŋ Ūlttyq kinony qoldau ortalyǧyndai belgılı uaqyttarda ǧana emes, jyl boiy, üzdıksız jūmys ısteu mümkınşılıgı bar. Sondai-aq, mūnda är ümıtker kinogermen jeke-jeke keŋes qūryp, bar qatelıkterı men jetıstıkterın közbe-köz aityp, şeşımın protokol jasap, soŋynan bırden şyǧara alady. Aşyqtyq, ädıldık degen osy emes pe?
3. «Qazaqfilm» mamandary studiiany modernizasiialau, jetıldırumen qatar, şyn mänınde ūlttyq dünieler jasauǧa, aşyqtyqqa jäne önerge degen adaldyqqa män berıp otyr. Osy!
Al, eger Kino ortalyǧyn osylai öz bılgenımen jıbersek, qazaqtyŋ qasiettı kinodalasyn aramşöp basyp, öner ordasy taiau arada şyrmauyq, oşaǧan, itsigekterden körınbei qaluy bek mümkın!
Daniiar Salamat
