Men tarihqa qaryzdar bolsam da, maǧan tarih qaryzdar emes. Dünienıŋ tört būryşyna barsaŋ da, memleket, el men jer – ūrpaǧymen myqty. Ūlylardyŋ ötkenın ūlyqtaityn bügıngı ūrpaqtyŋ mäselesı ärdaiym maŋyzdy bolyp qala bermek. "Jastar bızdıŋ bolaşaǧymyz" degen sözdı köp estimız. Maǧynasyna tereŋ üŋıler bolsaq, astarynda ülken män jatyr. Talai ūly tūlǧalar – ızbasar, ūly ūstazdar şäkırt tärbielep keledı. Mūnyŋ özı de bolaşaqqa degen bır senımnıŋ belgısı. Bızdıŋ elımızde jas örkendı kışkentaiynan tärbieleidı. Balabaqşa, mektep sekıldı mekemelerdıŋ atqarar rölı ülken. Bala boiyna bılım men tärbienı ūştastyryp sanaly azamat etıp şyǧaru osy ekı kışkentai ǧana ūiadan bastalatyndai. Naǧyz aqyl-oiy tolysqan adamdy qalyptastyru universietetke jüktelgen mındettei. Ol sol mındettı mültıksız atqaruda. Ony bız tarih örnegı men ömır betterınen kezdestıremız. Aqyl-oiy tolysqan sanaly azamat kelesı kezektı elı men jerı üşın qyzmet etuge arnaidy. Osy uaqytta onyŋ elı bergen tärbienı halqy üşın paidalanuǧa tiıs uaqyty sekıldı. Bız jastardy, onyŋ ışınde balalardy özımşıl boluǧa emes, köpşıl boluǧa tärbieleuımız kerek. Özınde bardy özgege bölıp bere alatyndai boluǧa jaǧdai jasauymyz qajet. Memleket sol kezde ǧana damidy. Eldıŋ bırlıgı men bırtūtastyǧy körınedı. Ata-babamyz jaqsymen joldas bol, synyqtan basqanyŋ bärı jūǧady dep beker aitpaidy. Ras söz. Şyndyǧymen qoimai, ömırlık mänı bar söz. Mınezı jıbek janmen tatu bolsaŋ, sende sonyŋ mınezın özıŋe sıŋıre bastaisyŋ. Ony sende öz dostaryŋa taratasyŋ.
Jas ūrpaqtyŋ bılımdı bolyp qalyptasuy üşın memleket tarapynan bar jaǧdai jasaluda. İgerıp ketetın azamat bolsa, qiyn ıs joq. Ömırde eşkım qatelıksız, mınsız bolyp tuylmaidy. Bärı ömırdıŋ öz jyldarynda belgılı bır qiyn joldardan ötedı. Eger sol qiyndyqtarǧa moiymai, synbai ötse bolaşaǧy mındettı türde jarqyn bolady. Naǧyz qatelıkke köp ūrynatyn kez ol jastyq şaq. Jas kezıŋdegı qatelıkterıŋ ömırlık täjıribe bolyp qalady. Mysaly, men tanityn Sūŋǧat Janzah degen jas biznesmen bar. Mektep qabyrǧasynda jürıp-aq, 16-jasynda qazır auadan aqşa ısteitın zaman dep aitatyn. Özınıŋ mektep kezınen-aq şaǧyn biznesı bolatyn. Mektepterge, şalǧai auyldardaǧy oquşylarǧa bılımge qajettı materialdar satatyn. Test synaq kıtapşalary, ŪBT-ge kerek materialdardy satumen ainalysatyn. Osylaişa şaǧyn biznesten bastap, özıne laiyq därejedegı biznespen ainalysuda. 20 jasynda Nūr-Sūltan qalasynan tez daiyn bolatyn taǧamdar dämhanasyn aşyp, damytty. Sūŋǧattyŋ mūndai därejege qol jetuı üşın türlı qiyndyqtardan ötkenın aitady. Biznes-ärıptesterınıŋ sözderınde tūrmauy, kelısılgen kelısımşarttardyŋ būzyluy sekıldı qiyndyqtardyŋ bolǧanyn jasyrmady. «Jas bolǧan soŋ senı moiyndamaityn, moiyndaǧysy kelmeitın azamattar tabylady. Sondai jaǧdaida kerısınşe qoldap, mümkındıkter berse elımızdıŋ jastary ülken jetıstıkterge qol jetkızuıne bolar edı»-deidı Sūŋǧat. Ras, tek bılım, aqşa taǧy da basqa materialdyq qajettılıkterge ǧana män bermei, moraldyq tūrǧyda da kömektesu kerek. Belgılı videograf, mobilografiia kursynyŋ jetekşısı Qyran Talapbek özınıŋ jetıstıkke jetuıne ata-anasynyŋ senımı kömekteskenın aitady. Ol tarihta da bar. Babalarymyz bolar balanyŋ betınen qaqpa, belın bu dep bekerge aitpaǧan. Jas adamǧa äke-şeşesınıŋ senımı men qoldauy ülken motivasiia ekenı aitpasa da tüsınıktı. Özı sol meiırımdı bere almai, balasynan ülken ümıt kütuı bos äureşılık. Qazırgı ata-ananyŋ qatelıgı osynda ma dep oilaisyŋ. Sebebı äke-şeşesı künı-tünı jūmysta, balalaryna jetkılıktı uaqyt bölınbei qalyp jatady. Qarausyz qalǧan balalar özınıŋ bılgenın ıstep, terıs äreketterge baryp jatady. Ony dūrys jolǧa salamyn deu beker, sebebı ketken uaqytty kerı qaitara almaisyŋ....
Būrynǧynyŋ jastary qandai bolǧan? Qazaqtyŋ qaraköz qyzdary men qaratory ūldarynyŋ oqu üirenuge, bılım üirenuge degen talabynyŋ ülken bolǧanyn aŋǧaramyz. Bailyq pen baqyttyŋ oqu üirengen, aqyly tolysqan adamda bolatyna halqymyz tüsıne bılgen. Bız bır ǧana bala Abaidyŋ jastyq şaǧyn ülken bır kıtap etıp oqi alamyz. Özınıŋ ūl-qyzdarynyŋ közı aşyq, kökıregı oiau boluyna da bar jaǧdai jasaǧan. Qyz balanyŋ tärbiesı qaşanda bölek. Onyŋ näzık joly bükıl ömırın aiqyndap tastaǧandai. Būryndary qyz balany oqytu, ony bılım quuǧa jıberu sirek kezdesken. Äsırese qazaq halqy. Bız öz dostarymyzdyŋ arasynda erterekte oquǧa ketken jastar auylynda özınıŋ atastyrylǧan qalyŋdyǧy bola tūra, özge ūlt ökılderınen qyz alyp, üilenıp ketken jaǧdailardyŋ nege kezdeskenın oilap edık. /Oǧan dälel Ǧabit Müsırepovtıŋ ömırı. Auylda Qanşaiym atty kelınşegı bola tūra, Qazaq pedagogika isntitutynda oqityn Qūsni Iаǧfarova deitın tatar qyzben üilenedı./ Gruppalastarymyzben qyzu talqyǧa tüsken sūraqqa menıŋ jauabym qara halyq qazaq qyzyn qalaǧa oquǧa jıbermedı. Oqu üirengen azamattyŋ oi-örısı, ömırge közqarasy bölek bolady. Auyldaǧy qaraŋǧy qazaq qyzynan, qaladaǧy özge ūlt ökılınıŋ qyzy qanşama ese sūlu bolyp körınerı anyq. Oilauy, söileuı, jüruı, tūruyna deiın bılım äser etetını anyq. Osyny keş tüsınse de, bızdıŋ halyq tübı tüsındı. Keiınnen bızdıŋ qaraköz qazaqtyŋ qyzdary da bılım quyp qalaǧa keldı. Jıgıtterdıŋ qolynan kelmeitın ısterge deiın atqaryp jürgen qyz balalar bar. Būl qazaq qyzynyŋ qaisarlyǧy, örlıgı, mınezınıŋ körkemdıgı.
Qazırgı taŋda biznespen ainalysyp jürgenderdıŋ köbı qyz balalar ekenı jasyryn emes. Men aralasatyn qūrbylarymnyŋ da arasynda biznespen ainalysuşylar öte köp. Sonyŋ bırı – 20 jastaǧy Aqerke Jūmanova. Onyŋ «mishki.shym» atty internet dükenı bar. Ol öz biznesın bastaǧaly älı köp uaqyt bola qoimasa da, bırşama jetıstıkterge jetıp ülgerdı. Bızdıŋ elımızde ülken jäne kışı biznestı damytu jaqsy jolǧa qoiylǧan. Osyǧan bailanysty biznestı qoldauda türlı baǧdarlamalar ıske qosylǧan. Tek maqsatyŋ aiqyn, josparyŋ naqty bolsa boldy. Mysaly, 20 jasar Symbat Jūldyzbai «Atameken biznes» boiynşa grant iegerı atandy. Ol özınıŋ biznes josparyn köpşılıktıŋ sūranysyna ie qyzyqty ısten bastady. Qazır, köp adamdar kez-kelgen zattyŋ sanyna emes, sapasyna qaraidy. Al ol fotosuretter jaiynda bolsa şe? Qazırgı zamannyŋ sūranysyna ie qajettılıktıŋ bırı sapaly suretter bolyp tūrǧany jasyryn emes. Osy maqsatta Symbat sapaly kamera satyp alyp, biznesın damytudy jolǧa qoiyp otyr. Mıne, elımızde biznestı damytuǧa arnalǧan baǧdarlamalar öte köp. Onymen jūmys jasap jürgen jastar da köp. Tūŋǧyş Prezidentımız Nūrsūltan Nazarbaev būrynǧy jyldary özınıŋ ärbır joldauynda ülken jäne kışı käsıpkerlıktı damytuǧa, biznestı jolǧa qoiudyŋ maŋyzdylyǧyn aityp ötetın, Qazır de ol nazardan tys qalǧan emes. Nätijesınde özımız kuä bolyp otyrǧandai jastarymyz öz biznesterın döŋgeletude. Men biznes taqyrybyn jaza ketken sebebım, eldıŋ ekonomikalyq jaǧdaiyna būl faktorlar tıkelei äser etedı. Memlekettıŋ damuyna, onyŋ ışkı jäne syrtqy qatynastarynyŋ dūrys boluyna eldıŋ ekonomikalyq jaǧdaiy jaqsy boluy qajet.
Älem jastaryna motivasiia Mark Sukerbergtı bärımız bılemız. Alpauyt kompaniiany basqaryp otyrǧan onyŋ tabysy qomaqty. Öz elınıŋ ekonomikasyna, bılımıne üles qosyp otyrǧany jasyryn emes. Bızdıŋ qazaqtyŋ qara domalaq balalarynyŋ arasynan da bılımdı azamattar şyǧyp jatyr, bolaşaqta da şyǧa bermek. Mark Sukerberg būl tabysqa oŋai jete qoiǧan joq. Bılım alyp, eŋbektendı. Uaqytyn tabysqa jetuge arnady. Mıne däl osyndai qarapaiym ülgımen jetıstıkke jettı. Jetıstıkke jetudıŋ negızgı formulasy qarapaiym: bılım alu, eŋbektenu, täuekelge bel buu. Al, ony jüzege asyruşylar - jastar. Eldıŋ eldıgı, bırlıgı, damuy jastarǧa tıkelei bailanysty.
Ata-babamyzdyŋ bızge amanat etıp tapsyrǧan elın, jerın, tılın qorǧau bızdıŋ mındetımız. Kez-kelgen qazaq jastary osyny esınen şyǧarmauy kerek. Jäne özıne eŋbek etuı arqyly elıne de qyzmet etıp jürmın dep oilau qajet. «Ataŋnyŋ balasy bolma, adamnyŋ balasy bol»-dep halqymyz tekten tekke aitpaǧan. Būl maqaldyŋ negızgı oiy tek otbasyŋa kömektesıp şektelıp qalmai, qolyŋnan kelıp jatsa barşa halyqqa kömegıŋdı tigız dep tūratyn siiaqty. Kömek berudı köbı tek materialdyq jaǧynan dep oilaidy. Menıŋ oiymşa būl dūrys emes. Aqyn men jazuşynyŋ sözderı, adam ömırın jaqsartuǧa arnalǧan türlı ǧylymi eŋbekter men jaŋalyqtar da jatatyndai körınedı. Eŋ bastysy elıŋe paidaŋ tise bolǧany.
Jurnalistika fakultetınde oqyp jürgen jastarǧa tek fakultet ūstazdary men ata-analary ǧana senım artpaidy. Olarda bükıl halyqtyŋ senımı tūratyndai. Aqparat aidynynda halyqqa dūrys aqparat taratu bızdıŋ jurnalisterdıŋ qolynda. Jurnalistika – törtınşı bilık dep beker aitylmaǧan. Bolaşaqta jurnalister elıne özınıŋ adal eŋbegımen qyzmet ete alady. Sol jolda özge mamandarmen terezesı teŋ jūmys ısteitın bolady. Jurnalister dünienıŋ tükpır-tükpırınen habar taratady. Basuǧa, aituǧa bolatyn kez-kelgen jaŋalyqty jazady. Älemnıŋ soŋǧy jaŋalyqtarynan habardar etedı. Būl tüsınıktı. Endı men özım jas jurnalisterge bailanysty kuä bolǧan bırqatar oqiǧalardy jaza ketsem. Ötken jyly Türkıstan oblysynda Arys qalasynda jarylys boldy. Oqiǧa ornynan habar taratu üşın jastardy jıberdı. Olarǧa jüktelgen mındet saǧat saiyn, sät saiyn özgerıp otyrǧan jaŋalyqtarmen halyqty qamatamasyz etu. Bastapqy kezeŋde jarylystyŋ saldarynan, ömırıne qauıp tönuı mümkın degen küdıkpen ketse de, jas adam men barmaimyn dep aita almaidy, sebebı ol özınıŋ käsıbi jäne halqynyŋ aldyndaǧy mındetı bar. Ekınşı kezekte, soŋǧy bolyp jatqan älemdegı özgerıster, karantin, tötenşe jaǧdailardyŋ engızıluın aitsaq. Jurnalister de jūmysyn uaqyttyŋ kez-kelgen bölıgıne qaramai, densaulyǧyna töner qauıptı bıle tūra, jūmystaryn jalǧastyruda. Tüngı, taŋerteŋgı tüsırılımderdıŋ aldyŋǧy qatarynda jas jurnalister jüredı. El prezidentı Qasym-Jomart Toqaev jurnalisterge mındettı türde betperde kiıp, halyqqa aqparat taratsyn degen sözı beker emes. Jurnalister eldıŋ igılıgı üşın aianbai ter tögıp jür dep aituǧa tolyqtai negız bar. Bızdıŋ tolqyn osy jaǧdailardyŋ barlyǧyn kördı, bolaşaqta täjıribelı maman bolady dep oilaimyn. Ärqaşan el senımı men ümıtın aqtaidy degen senımdemın. Jas adamnyŋ qandai jaǧdai bolmasyn bılımdı, talapty, jauapkerşılıgı mol boluy qajet. Ata-ana balasyn erteŋgı künı menı asyraidy degen ümıtpen ösıredı. Memleket te däl solai. Barlyq qoǧam sondai oida. Halyq jastarǧa senedı, jastar ülkenderdıŋ aqylyna qūlaq asady. Ekı iırım memlekettıŋ berıktıgıne, bolaşaǧyna äser etedı. Däl osy qūrylym älem elderınıŋ täjıribesınde de bar. Jastardy qoldau, olardyŋ qiyndyqtaryn şeşu, mäselelerın qarastyru, olardy moraldyq tūrǧyda demeu jaǧynan bızdıŋ eldıŋ jurnalistikasy qoldau körsetude. Gazet, radio, sait, televiziiamyz da jūmys ısteude. Jastarǧa bailanysty maqalalar jazylyp, baǧdarlamalar tüsırılude. Mūnyŋ barlyǧy jastardy qoldau maqsatynda jasalyp jatqan igı ıster. Men öz qūrdastaryma senemın! Bızdıŋ el bızge senedı!
Aidana Erbolqyzy,
äl-Farabi atyndaǧy Qazaq ūlttyq universitetı
Jurnalistika fakultetınıŋ 3 kurs studentı
Paidalanylǧan ädebietter: Säbit Mūqanov «Ǧabit Müsırepov turaly estelıkter – 19 bet. «Alaş joly» 2012 jyl
