Aqyn Abaidyŋ öleŋınde:
"Qynamende, jar-jar men betaşar bar;
Öleŋsız solar qyzyq bola ma gül?" degen joldar bar.
Osy joldardaǧy “qynamende” qandai dästür?
Būl dästürdı “ūryn barumen” şatastyryp jatady. Osy tūsta bız filologiia ǧylymdarynyŋ doktory, professor Mekemtas Myrzahmetūlynyŋ zertteuın ūsynamyz.
“Kelın aluǧa kelgen qūdalardy asta-tök syitabaq tartyp, qūrmettep kütumen bırge olarǧa qyz beretın jaq eskı salt boiynşa qynamende dep atalatyn oiyn-sauyqtyŋ talabyn qoiyp, qūdalaryna ne ıste dese sony ekı etpei oryndauy kerek eken. Mysaly, qūdalardyŋ betıne battastyryp balşyq jaǧu nemese bır qūdany şaŋyraqqa taŋyp qoiyp, auyl jıgıtterı “Assalaumaǧaleiküm, qūda-eke, şöldep qalypsyŋ ǧoi, qymyz ışıŋız” - dep qol qusyryp, tostaǧan ūsynsa, şaŋyraqta taŋuly qūda qimyldauǧa şamasy kelmei qinalsa, otyrǧandar du külısıp, mäz bolysady eken.
Keide eŋ ülken saqaldy qūdany ūstap alyp, ögızdıŋ üstıne terıs ainaldyryp mınıp, basyna jaulyq salyp, auyldy ainaldyra quǧanda qūdanyŋ saqaly jekıldep, jaulyǧy jelmen jelpıldep bara jatqandaǧy külkılı körınısıne otyrǧandar ışek-sılesı qatyp jabyla külıp rahattanady eken”
“Qynamende” sözı qalai paida bolǧan?
Qynamende oiyn-sauyǧynyŋ būdan basqa neşe türlerın jasap, qūdalaryn äbden şarşatqan kezde auyl aqsaqaldary “Ei, jıgıtter, osy oiyndaryŋ da jeter endı. Qūdalardy qinamaŋdar, toqtatyŋdar” dep basu aita kelıp qynamende sözı paida boldy.
Şamasy, qynamende oiyn sauyǧy qazaqy qalpymyz būzylmai tūrǧan zamanda arnaiy, özındık qaitalanbas tūraqty qalpy bolǧan siiaqty, bıraq olar bızdıŋ tarihi sanamyz şaiylyp öşuıne bailanysty ūmytylyp ketken. Bıraq qynamende dästürınıŋ keibır bırlı-jarymdy türlerı bügıngı zamanda qūda tüsu, qyz ūzatu toilarynda qūdalardyŋ betıne balşyq jaǧu ornyna ūn jaǧu, syily qūdany törden esıkke qarai tartu siiaqty özgergen türlerın är toida-aq körıp jürmız. El arasynda qūima qūlaq auyl aqsaqaldarynan sūrap bılu arqyly qynamende oiyn sauyǧy türlerın qaita jandandyryp, jaŋǧyrtyp, zaman talabyna orai jetıldıre tüsken jön bolar. Toidyŋ sänın keltırıp, toiǧa kelgenderdı oiyn külkıge qynamendenıŋ jaŋa türlerı arqyly tamaşalap köŋıldendıruge ärekettenu - qajettılıkke ainaluda. Az bolsa da ötkende ūmytylǧan tarihi jadymyzdy jaŋartyp, ata dästürmızdı jaŋǧyrtyp damytu arqyly tolyqtyra beruge mındettımız.
Aiaulym ÄBDILDA, Adyrna ūlttyq portaly
