Lev Tolstoidyŋ «Jazbauǧa bolmaityn kezde ǧana jaz,» – degen äigılı sözın amerikalyq jazuşy Stiven King te berık ūstanǧanyn şyǧarmalarynyŋ kıtapsüier qauymnyŋ arasyna keŋınen taraluynan-aq baiqauǧa bolar. Onyŋ qalamynan barlyǧy 200-ge juyq äŋgıme, 56 roman, psevdonimımen 7 roman, sondai-aq ǧylymi-köpşılık janrdaǧy 5 kıtapjaryq körgen. Öndırıp, molynan jazsa da, ol tabynuşylaryn jalyqtyryp almady. Oqyrman jüregınen ol özınıŋ logikaǧa syimaityn oqiǧalar jelısıne qūrylǧan, keiıpkerlerınıŋ psihologiialyq älemıne tereŋ boilai alǧan, qorqynyş pen üreige toly ujas janryndaǧy şyǧarmalary arqyly oiyp oryn aldy. Oqyrman qauymnyŋ ony «Ujas janrynyŋ patşasy» sanauy da tegınnen tegın emes.
Alǧaşqy qadam
Stiven jazuǧa bala kezınen den qoia bastaǧan. Onyŋ ekı jasynda äkesı «temekı alyp keluge şyǧyp», qaita oralmaidy. Otbasyn tastap ketken äkesınıŋ aiybyn jabu üşın anasy balalaryna: «Äkelerıŋdı marstyqtar alyp kettı dep,» - dep jūbatady.
Stiven bala künınen tym auruşaŋ, tösek tartyp jatyp qala beretın äljuaz bolady. Oltösekten tūra almaǧandyqtan, öz uaqytyn özı köŋıldı ötkızbek nietpen qolyna qalam men qaǧaz alyp qiialynan ärtürlı qyzyqty oqiǧalardy qūrastyryp, jaza bastaidy. Balanyŋ jazuǧa bet būruyna äkesınıŋ şatyrda saqtalǧan jazbalarynyŋ da septıgı tigen-dı. Kıpkışkentai qalamger sol kezden-aq tastap ketken äkesı men özıne qamqor bolyp otyrǧan anasyn taŋqaldyryp, solardyŋ maqtanyşyna ainalǧysy keledı.
4 jasynda onyŋ bükıl ömırıne äser etetın qandy oqiǧaǧa kuä bolady. Eŋ jaqyn dosy köz aldynda jük kölıgınıŋ astyna tüsıp köz jūmady. Dosynyŋ ölımınen keiın Stiven qatty eseŋgırep, uaqyt ötken saiyn būl oi oǧan maza bermeidı. Ol özınıŋ ışındegı üreidı basu üşın qolyna qalam alyp, qorqynyşty äŋgımeler jaza bastaidy. Alǧaşqy tuyndylaryn ol anasyna oqytady. Anasy da balasynyŋ qabıletın baiqap, ony qanattandyra tüsu üşın ärbır jazǧan äŋgımesıne aqşa ūstatady. Būl –Stivennıŋ jazuşylyq jolyndaǧy eŋ alǧaşqy qalamaqysy edı.
Bolar bala kışkentaiynan-aq özın moiyndata alaryn osy bala Stivennen aŋǧaruǧa bolatyndai. 13 jasynda aǧasy Devidpen bırlesıp, özınıŋ «Deiv paraqşasy» gazetın şyǧarudy qolǧa alady. Gazet betıne jaŋalyqtar, kinofilmder reitingı men qysqa äŋgımelerdı tüsıredı. Ärqaisyn 5 sentten körşı-qolaŋǧa taratady. Balanyŋ ūşqyr qiialy men tabandy eŋbegınıŋ arqasynda 14 jasynda Kris Chelsimen bırge «Adamdar, keŋıstık pen zattar» atty 18 bettık alǧaşqy jinaǧyn şyǧarady. Būl şaǧyn kıtapty öz dostaryna 10-25 sentke satady.
Bır jyldan keiın Rodjer Kormannyŋ «Qūdyq pen maiatnik» atty beinetaspasyn kıtapsüierlerge arnap beiımdep, 40 danasyn şyǧaryp, 0,25 dollarǧa baǧalaidy. Būl Stivennıŋ eŋ alǧaşqy «bestsellerı» edı.
Kolledjge tüskennen keiın Stiv qosymşa jūmys ızdei bastaidy. Alǧaşynda ol toqyma fabrikasynda orauşy bolyp jüredı. Fabrikanyŋ ışı öte las, tıptı, egeuqūiryqtarǧa deiın bolady. Säl qoly qalt etkense, ol sol egeuqūiryqtardy qinap, olardy kelemejdep oinaǧan da eken. Bır künı, Täuelsızdık künı qarsaŋynda, fabrika basşysy qyzmetkerlerınen bır tünge qalyp, ǧimaratty tazartudy sūraidy. Stiven kelıspei, al ärıptesterı qalyp qoiady. Keiın olar jazuşyǧa sol künı özderı kuä bolǧan qorqynyşty tün jaiynda baiandap beredı. Qalamger mūndai keremet ideiany paidalana ketıp, «Tüngı auysym» povesın jazyp şyǧady. Būl äŋgıme 1970 jyly «Cavalier» atty jurnalda jariialanady. 1978 jyly şyqqan jinaǧyna Stiven King osy şyǧarmasynyŋ atauyn beredı. 1990 jyly «Auysymdy» ekranizasiialaidy.
Tanylu jolynda
1966 jyly aǧasy ekeuı Men ştatyndaǧyuniversitetke oquǧa tüsedı. Ol aǧylşyn ädebietın oqudy qalaidy, sonymen qatar sabaq beru üşın mūǧalımder kursyna da jazylady. Sol jerde bolaşaq jary Tabitany kezıktırıp, köp ūzamai basqosady. Ekeuı üş balany ömırge äkeledı. Kingtıŋ mardymsyz jalaqysy otbasyn asyrauǧa äreŋ jetetın. Osy kezeŋde ol özınıŋ tanyluyna jol aşqan «Kerri» romanyn jaza bastaidy. Alaida, Stivennıŋ būl şyǧarmasyn otyzdan astam baspa jaryqqa şyǧarudan bas tartyp, äbden ümıtı üzılgen qalamger de būl şyǧarmasyn şetke ysyryp qoiady.Bälkım, jary Tabita romandy tauyp alyp, soŋyna deiın aiaqtauǧa dem bermegende, Stivennıŋ bügıngı jetıstıgıne jetuı neǧaibyl edı. Ol romanǧa qaita tüzetuler engızıp, aiaqtap, amerikalyq 74-şı «Doubleday» baspasy kıtapty şyǧaruǧa kelısım beredı. King osy şyǧarmasy üşın alǧaş ret 2,5 myŋ dollar kölemınde qomaqty qalamaqy alady. Sodan keiın būl baspa jariialau qūqyǧyn NAL-ge 400 myŋ dollarǧa qaita satady. King būl somanyŋ 50% alyp, mūǧalımdıktı bırjola tastap, özın tek jazuǧa arnaidy.
Richard Bahman
King öte kümänşıl edı. Ol «Kerridıŋ» sättılıgın endı qaitalai almaimyn dep kümändanyp, boiyn qorqynyş bileidı. King jetıstıktıŋ qaitalanatynyn özıne däleldeu üşın«Richard Bahman» psevdonimımen bırneşe eŋbekjariialaudy ūiǧarady. Olardyŋ qatarynda: «Jol jūmystary», «Jügıruşı adam», «Ūzaq seruen» jäne «Aşu» atty tuyndylary bar. Belgısız avtordyŋ qalamynan tuǧan būl tuyndylar da tez tanyla ketedı. Osydan keiın avtor öz qorqynyşynyŋ negızsız ekenın ūǧyp, sättılıkkezdeisoq emes ekendıgıne köz jetkızedı. Ädebi talantyn sezıne bastaidy.
Dükendegı kıtap satuşynyŋ kömegımen Richard Bahmannyŋ atyn jasyryp, öz tanytud bastaidy. Satuşy oqyrmandarǧa ekı jazuşynyŋ stilı ūqsas ekenın aityp, jarnamalaidy. Osylaişa qysqa merzım ışınde onyŋ ataǧy älemdı şarlai bastaidy.
1982 jyly äigılı «Qara mūnara» siklınıŋ bırınşı tomy jaryq köredı. Däl sol jyly King 10 kün ışınde ǧylymi fantastika janryndaǧy üş jüz betten tūratyn «Jügıruşı adam» romanynjazady. 1989 jyly Stiven Viking baspahanasymen kelısımge qol qoiady. Kelısım boiynşa ol 4 kıtapqa 35 million dollar kölemınde syiaqy aldy. Alaida 1997 jylyStiven King 17 million dollarlyq «Süiek salynǧan qapşyq» kıtabyn daiyndap jatqandyqtan, baspagermen aradaǧy kelısımşartyn būzuyna tura keldı.
1996 jyly avtor talai jandy bei-jai qaldyrmaǧan «The Green Mile» şyǧarmasyn aiaqtaidy. Älı künge deiın ystyq yqylasqa ie būl şyǧarma 1999 jyly ekranizasiialandy. Būl film äl künge deiın älemdegı üzdık ekranizasiialardyŋ köşın bastap tūr.
Tosynnan bolǧan jol apaty
1999 jyldyŋ jazynda jazuşy qalany aralap jürgen sätınde ony kenetten kölık qaǧyp ketedı. Kınälı jürgızuşı kölıktıŋ artynda otyrǧan rottveilerdıŋ kedergısınen kölıktı igere almai qalady. King auyr halde auruhanaǧa jetkızıledı. Oŋ aiaǧy toǧyz jerden jäne 4 qabyrǧasy synǧan. Synǧan qabyrǧadan ökpesıne de zaqym kelgen, sonymen qatar omyrtqasynda 8 jaryqşaq paida bolyp, iyǧy zaqymdanyp, basy da jaraqattanǧan. King auruhanada bır ai jatyp şyǧyp, sodan keiın üiınde taǧy 1 ai tösek tartyp jatady. Tösekke taŋylǧan Stiv bos jatpai, taǧy da qolyna qalam ūstaidy. Tıptı, onyŋ künıne 40 minut qana otyra alatyndyǧy da jazuyna kedergı keltırmeidı.Syrqattyǧyna qaramastan «Kıtaptardy qalai jazuǧa bolady» atty avtobiografiiasy men«Qaraŋǧy mūnara» siklınıŋ 7 bölımın jazyp şyǧady. Romanda King özı apat bolǧan jyl – «99»ben oqiǧa künı – «19» sandaryn körsetedı.
2001 jyly King oŋalyp, sol jyly älem onyŋ«Dreamcatcher» romanyn qolyna aldy. 2003 jyly avtor Amerikanyŋ bedeldı «Ädebiet damuyna qosqan ülesı üşın» marapatyn iemdendı. Al 2004 jyly «Qara mūnara» romanynyŋ eŋ soŋǧy bölımın jariialady. Avtordyŋ ötkınşı küizelıs-toqyrauy saldarynan ba, būdan keiın özınıŋ ädebi mansabyn aiaqtaǧanyn jariialady. Baspasöz konferensiiasynda ol būl älemge bärın jetkızgenın jäne bölısetın eşteŋe qalmaǧanyn aitty.
Qaita şaryqtau
Oqyrmandarynyŋ quanyşyna orai 2 jyldan keiın Stivennıŋ su jaŋa tuyndylary kıtapsörelerınde qaita paida bola bastady.
2009 jyly avtor özı 40 jyl boiy oilanyp, tolǧanyp, qaǧaz betıne tüsırgen «Kümbez astynda» atty tuyndysyn jaryqqa şyǧardy.
2017 jyldan bastap jazuşynyŋ şyǧarmalary negızınde «Castle Rock» atty köp seriialy, ekı mausymdy psihologiialyq ujas tüsırıle bastaǧan. Kinoseriialdaǧy oqiǧalar men mekenderdıŋ barlyǧy tek Kingtıŋ şyǧaramasynda bar, oidan şyǧarylǧan dünieler. Kinoseriia körermen tarapynan qoldau tauyp, joǧary reiting körsete aldy.
2020 jyldyŋ 13 şıldesınde amerikalyq Deadline.com veb-saitynda Stiven Kingtıŋ If it bleeds (2020) jinaǧyndaǧy üş äŋgımesın ekranizasiialau qūqyǧyn 3$-ǧa (ärbırı0 1 $) satqanyn jariialady. «Mister Harrigannyŋ telefony» atty äŋgımesı negızınde Netflix platformasy qaitys bolǧan körşısımen balanyŋ dostyǧy turaly filmın Raian Merfidıŋ rejisserlıgımen şyǧarady. Al «Tyşqan» äŋgımesın ekranizasiialau qūqyǧyn Ben Stiller satyp alsa, al «Chaktyŋ ömırı» novellasyn Darren Aronofskii syndy tanymal rejisser tüsıredı.Būl ekranizasiialar jazuşynyŋ ataǧyn odan ärı aspandata tüserı sözsız.
Bala küngı taǧdyrdyŋ tälkegı men auruşaŋdyqqa qaramastan, keiıngı tūrmys tapşylyǧy men türlı sätsızdıkter, sondai-aq tosynnan bolǧan jol apatyna qaramastan jazuşy tynbai eŋbektenuınıŋ arqasynda älemge tanylyp, milliondaǧan oqyrmannyŋ talǧamynan şyǧatyn tuyndylardy ūsyna aldy. Ol däiım jazuǧa asqan yjdahattylyqpen qaraidy. Jazuşy künıne 2000 söz jazu men 4-6 saǧattan kem emes şyǧarmaşylyqqa uaqyt arnau daǧdysynqalyptastyrǧan. Ol özınıŋ däiım öz jetıstıgınıŋ sebebın osy tabandylyǧynan dep bıledı.
Aijan Qūrmanbai, “Adyrna” ūlttyq portaly
