Älemdegı eŋ aituly Nobel syilyǧyna ie bolu – kez kelgenge būiyra bermeitın baq. Ǧalymdar, önertapqyştar, aituly qalamgerler būl syilyqqa qol jetkızudıŋ maŋyzyn onyŋ qomaqty syiaqysynan ızdemeidı.Äitse de, qaitalanbas jaŋalyǧymen älemdı taŋdandyrǧan jandarǧa berıletın būl syiaqy kım-kımge bolsyn bonus ekenı sözsız. Keibır oişyldar mūndai bonus pen onyŋ ataǧynan bas tartyp ta jatady. Al syilyqty qabyldap, qarajatyn qolǧa tüsırgen kelesı toptaǧylar tabysyn ärqandai maqsatqa jūmsaidy.
Nobel laureattarynyŋ köpşılıgı syiaqysyn qairymdylyqqa ötkızedı. Mäselen, nemıs därıgerı, teolog jäne muzykatanuşy (1957 jyly) Albert Şveiser alǧan aqşasyna Lambertte (bügındeGabon) leprozorii saldyrdy. Būl leprozorii memorialdyq mūrajaiǧa ainalyp, älı künge qala tūrǧyndaryna qyzmet körsetıp tūr.
Al bızge esımı öte jaqsy tanys, syilyqtyŋ 1990 jylǧy iegerı Mihail Gorbachev qolyna tüsken qarajattyŋ bärın biudjetke audarǧan. Barlyq qarajat Resei, Ukraina jäne Belorussiia auruhanalarynyŋ qūrylysyna jūmsalǧan.
1922 jylǧy laureat atanǧan norvegiialyq Fritof Nansen qarajattyŋ basym bölıgın (80 myŋ dollar) Reseidıŋ üzdık ekı auyl şaruaşylyǧy stansiiasyna jaŋa jabdyq satyp alu üşın syiǧa tartty. Qalǧan 30 myŋ dollaryn Türkiiadan kelgen armian jäne grek bosqyndaryna kömek körsetuge jūmsaǧan.
1979 jyly būl syilyqty talai ızgı äreketımen älemdı moiyndatqan Tereza ana ielengen. Tereza ana būl joly da öz syilyǧyn qairymdylyqqa jūmsaǧan. Ol barlyq aqşany kedeiler üşın baspana saluǧa, sondai-aq 2 myŋ üisız-küisız jürgen jandarǧa Rojdestvolyq tüskı as beruge paidalanǧan.
Orys halqynan eŋ alǧaş ret 1904 jyly Nobel syilyǧyn alu İvan Pavlovqa būiyrdy. Ol barlyq aqşasyn ǧylymnyŋ örkendep, damuyna arnaǧan. Fiziologiia institutyn aşyp, ony 1936 jylǧa deiın özı basqarady.
Mikrobiolog Mechnikov te qarajatyn Pavlov sekıldı ǧylymǧa, naqtyraq Parijdegı Paster institutynyŋ damuyna böldı. Özı de sol jerdegı zerthanalardyŋ bırın basqardy. Onyŋ būl ülgılı ısın Jores Alferov (1965) pen fizik Andre Mişel Lvov (2000) jalǧastyrdy.
Ädebiet atalymy boiynşa Nobel syilyǧynyŋ eŋ alǧaşqy laureaty Rene Fransua Arman Siubli-Priud (1901) ömırınıŋ soŋyna deiın, alty jyl boiy aqyndarǧa özınıŋ atynan syilyq ülestırıp öttı.
Gabriel Garsia Markes (1982) Kolumbiia men Meksikada jurnal şyǧarudy bastap, syiaqysyn bizneske saldy.
Al Aleksandr Soljenisynnıŋ äreketı būlarǧa mülde ūqsamaidy. Ol özgeler sekıldı emes, syiaqysyn bankte jyldar boiy saqtap, Amerikaǧa köşken sätınde Vermont ştatynan üi-jai satyp alady.
Laureattar arasynda qarjysyn öz hobbilerın damytuǧa jūmsaǧandary da bar. Mäselen, Richard Roberts (medisina boiynşa) – kriketke arnalǧan alaŋ saldyrsa, Franko Modiliani (ekonomist)özıne iahta satyp alady, al biohimik Pol Ners özınıŋ süiıktı motosiklın qūrastyrady.
Al sız Nobel syilyǧyn alsaŋyz ne ıster edıŋız?
Aijan Qūrmanbai, “Adyrna” ūlttyq portaly
