Däuren Berıkqajyūly - 1974 jyly 15 mamyrda Semei oblysy, Maqanşy audany, Qarabūta auylynda (qazırgı Şyǧys Qazaqstan oblysy, Ürjar audany) düniege kelgen. Qazaq memlekettık älem tılderı universitetınıŋ (qazırgı Abylai han atyndaǧy Qazaq halyqaralyq qatynastar jäne älem tılderı universitetı) tülegı.
Bızdıŋ osy bolmysymyzdy keşır...
Aita almaǧan sözım öldı ışımde,
Tözım menı ainaldyrdy müsınge.
Körgenıme senı älı kün senbeimın,
Ǧajaiyptai ǧaiyp bolǧan tüsımde.
Köŋılıŋe salmaiyn dep dyq artyq,
Kün ötkızdım ünsız ǧana qūmartyp.
Işten tynǧan beişaradan beimezgıl
Oqta-tekte jylap alar qūl artyq.
Ūmytam dep künım qūrsyn yşqynǧan,
Güldei solǧan ǧūmyr qaldy küştı ūldan.
Közderıŋe qarap älı otyrmyn
Ömırımdı bır-aq sättık tüs qylǧan.
***
Kıjınuden şarşadym...
Dat aita almas dätı joqtar jan-jaǧym.
Güj-güj etıp aitysady asüide
Aqordasy tyŋdamaityn armanyn.
Söilegenmen ırırek,
Öz şyndyǧyn qorǧamaǧan bır ret.
Feisbukte ūlys otyr ūran sap
Süiegıne ötıp ketken sujürek.
Jür deseŋız köşege,
Syltau aityp şarşatady ol neşeme.
Körse daǧy körmegendei bolady
Közdıŋ jasyn tamyp ketken kesege.
Özın-özı aldaǧan
Osy jerge jinalǧandai sor tämam.
Eŋ oŋbaǧan aqynymyn men sırä,
Memlekettıŋ būryn-soŋdy bolmaǧan.
***
Osy elge el dep sengen mende es joq,
Körsoqyr bop tusamşy eşteŋe körmes bop.
Jälap bıtken körmei şala şabylyp,
Jala japty bılmei jatyp jarmes köp.
Osy jerde tusam daǧy, osy elde,
Zarymdy ūǧar tappai kettım dos emge.
Zamnyŋ bärın zälımderden jinap ap,
Zaŋnyŋ bärın berıp qoiǧan eserge.
Piǧyldary auany da taryltqan,
Mūnda qazır ärbır söilem, qarıp qan.
Qoiatūǧyn jer tappaimyn janymdy
Jer betınde ömır sürıp jalyqqan.
***
Qaŋyraǧan qaladai toi-än bıtıp,
Ūiyqtap ketsem kelmeidı oianǧym tük.
Köŋıl syndy tolmaǧan ükımetke,
Kökırekte qalǧan bır qaiau qatyp.
Künım künge ūqsamai, tünım tünge,
Qarataudai qabaǧym būlt ılgen.
Ne aitarym bılmeimın zamanyma -
Ūlys ūlyp, ūlt ırıp, ūry külgen.
Qaita-qaita janymdy otqa malyp,
Türım qūrsyn otyrǧan joqqa nalyp.
Tobyr bolmai ne boldyq obyrdy da
Ömır süre beretın boqtap alyp...
Nälet bızdıŋ büitken jürıske!
***
Qūlaqkestı qūlynyŋ pūl - ölşemı,
Ölmesıŋe qoimaidy būl el senı.
Ūltym degen ūrǧaşy qūlqyn üşın
Jarqyratyp jelıde tūr emşegın.
Sözdıŋ nılın joǧaltqan, közdıŋ nūryn -
Tas obadai melşiıp tozdym bügın.
Öz obalym özıme - sūrap jürgen
El dep sengen telegei ezdıŋ qūnyn.
Ar dep ūqqan aǧa da taiqyp künde,
Toi bıtkendei otyram ai bıtkende.
Özım körgen jalǧanda şyndyq osy,
Ötırıgımdı bereiın aityp kımge?
***
Tırı qalu künä syndy būl elde,
Eş qūlqym joq jylarǧa da, külerge.
Barlyǧyna basyn şūlǧyp şarşatty
Moiynsūnyp üirengender şıderge.
Künnen künge söz tüsıner jan kemıp,
Jalǧandaǧy män atauly qaldy ölıp.
Yŋyranyp pätua aitty qazaqqa,
Qaidaǧy joq blätkıler bäldenıp.
Esek tıldep, eser jündep, ez kündep,
Basym auǧan jaqqa qarai bezdım kep.
Kösem bıtken kökke atyp qalpaǧyn,
Şeşen bıtken mäz bolsynşy ozdym dep.
***
Adamnan görı äruaq jaqyn būl künde,
Zor şemen jatyr zorlanyp şyqqan külkımde.
Qar basyp qalǧan qaraşa da bır, men de bır,
Qap-qara şaşy aǧaryp ketken bır tünde.
Ösımdık syndy hoşy joq ösken därımen -
Köŋılım qalǧan jaqsy deitınnıŋ bärınen.
Tūrpatym mynau yzaly qasqyr siiaqty
Qorqau bıtkennıŋ zäresın alǧan zärımen.
Taŋqalyp elge jaqsy künderden dämelı,
Sät saiyn menıŋ ışımde bır ün öledı.
Bügıngı qyrtpen ömırım öttı-au alysyp,
Erteŋgı qūrt pen qūmyrsqalardyŋ qoregı.
***
Bırın bırı şarşatatyn bos kündep -
Telefondy qosqym joq.
Aita almaityn jasqa keldık, o toba,
Bır adammen dospyn dep.
Qūsa menen tola mūŋ -
Özımdı aldap öleŋ jazǧan bolamyn.
Ajal deitın äumeserleu o da bır -
Kütıp jürgen jalǧyz menıŋ qonaǧym.
Jüike byrt-byrt üzılgen,
Tün şoşidy älemtapyraq jüzımnen.
Bır albasty solq-solq etıp jylaidy
Tamşylarǧa qosylyp ap tızılgen!
***
menıŋ sūraǧanym köp pe edı:
nege uaqyt ötpedı?
nege akvariumdaǧy balyqqa jetken ottegı
halyqqa jetpedı?
nege zorlyq mäŋgılık,
nege örlık ötpelı?
nege menı qinaidy bolaşaq,
nege ony qinaidy ötkenı?
nege, nege tereze ökpelı?
qar nege jasqanşaq,
bar nege bolady adamdar joq menı?
qaraimyn būlttarǧa köktegı...
qaraidy japyraq üzılgen ot demı,
nege sülesoq janardyŋ ätteŋı
senı emes,
ony emes,
qajaidy tap menı?
joq älde ar degen dünie,
bız baiǧūs bar degen dünie
äuelden joq pa edı?
***
Senıŋ atyŋ - Ot!
Otqa qarap tūrudan asqan läzzat joq.
Lap-lap etesıŋ jalynyŋ şarpyp,
Menıŋ jaryǧymnan senıŋ zaryǧyŋ artyq!
Köbelek bilep tūrǧandai qanaty körkem,
Sen degen...
sen...ne degen ädemı dert eŋ!
Senı körgende es auyp...
qolym sozamyn,
Ainalyp ketken ǧajapqa menıŋ azabym!
Tüptıŋ tübınde menı qylatyn joq,
Senıŋ atyŋ – Ot!
***
Bır künı joq bolasyŋ,
Ömırde bolmaǧandai.
Saǧatyŋ toqtaǧasyn,
Jylaidy toqtai almai
Kıtaptar ünsız ǧana,
Kıtaptar şaŋǧa bökken.
Möŋırep mūŋsyz qala,
Eŋırep bala köktem.
Ärkım öz tırlıgımen,
Ūmytar senı jyldam:
«Şarşatqan şyndyǧymen,
Bıreu dep qūdai ūrǧan».
Bır künı joq bolasyŋ,
Ömırde bolmaǧandai.
Eŋ arsyz baqtalasyŋ,
Boqtaidy toqtai almai.
Joqtasa, joqtaidy tek,
Eskırgen kıtap qana.
Mınberde ottaidy köp,
Bır jerde jūtap mola...
***
Säuırdegı sättei bır sögıler seŋ,
Esım şyǧyp ketedı senı körsem.
Mendei jyndy joq şyǧar sonda daǧy
Körıp ölsem deitūǧyn, körıp ölsem.
Oiran salyp jürse de obyr öŋşeŋ,
Qairan qalyp tūramyn senı körsem.
Mende de arman bolmas ed, beu, dünie,
Sol sözıme sen daǧy senıp ölseŋ!
***
Mıskın jandai tılı joq qor pışınde,
Körgen saiyn bırdeŋe öldı ışımde.
Ölgen saiyn bırdeŋe...qylyǧym da
Qalyp qoiǧan adamdai ört ışınde.
Baiqamaǧan adamdai sonyŋ bırın,
Köŋıl jyryn aitasyŋ, ömır jyryn.
Tau qozǧalyp keterdei bız qozǧalsaq,
Qozǧalmaidy senıŋ de oryndyǧyŋ...
Qozǧalmaidy menıŋ de oryndyǧym.
Erkın jürıp-tūratyn, erkın külıp,
Senı körsem äiteuır erkım qūryp...
Maǧynasyz äŋgıme aita berem
Dertım bılıp qoiardai, örtım bılıp.
Mıskın jandai tılı joq qor pışınde,
Körgen saiyn bırdeŋe öldı ışımde.
...äntek qana jymiyp sen otyrsyŋ
Janyp jatqan adamǧa ört ışınde.
***
Näzık jany sonşa qūmar jeŋıske,
Menen basqa jūrttyŋ bärı – perışte.
Pyş-pyş etıp jinalyp ap barlyǧy,
Menı künde şyǧaratyn terıske.
Özın-özı jaqsy körgen qylausyz,
Qarǧys aityp perıştedei jür-au qyz.
Kım körıngen sottap jüre beretın
Ibılıstıŋ janymyn men sūrausyz.
Qasiet dep qulyq penen sūmdyǧyn,
Qūdaişyl da perışte bop jür bügın.
Barlyǧyna tek ıbılıs kınälı,
Barlyǧynyŋ körıp qoiǧan ūrlyǧyn.
Arsyzdau bır ataq üşın bolmaityn,
Adamdar-ai bırın-bırı aldaityn.
Razymyn men daŋq penen daqpyrtqa,
Qyr soŋymnan öle-ölgenşe qalmaityn.
Näzık jany sonşa qūmar jeŋıske,
Menen basqa jūrttyŋ bärı – perışte.
Pyş-pyş etıp jinalyp ap barlyǧy,
Menı künde şyǧaratyn peiışke.
***
Syǧymdalǧan ottegıdei tereŋde,
Syǧymdalyp bıttı äbden jan myna.
Bırajola kettım dep ap kelem de,
Körgım kelıp otyrady taǧy da.
Osynau bır jyndy adamnyŋ tırlıgın
Özge tügıl, özım de ūqpai baramyn.
Tozaq bolyp bır künımnen bır künım,
Ǧajap bolyp ışken saiyn araǧym.
Būl mınezden qajyp kettı barlyǧy,
Öjet deitın azyp kettıŋ sen de äbden.
Ǧaşyq bolǧan saǧan esı bar künı,
Bır esuas dop oinaidy şaldarmen.
Syǧymdalǧan ottegıdei tereŋde,
Syǧymdalyp bıttı äbden jan myna.
Küte-küte keudede anau şer öngen,
Közdıŋ jasy qaldy ma?
***
Kün öttı terezege qaraumenen,
Tün öttı qabaty köp, qanaty joq.
Jan bar ma menı osy ömırde bar-au degen -
Jaryǧy azaimaǧan, bala jürek?
Qūlaqqa ūrǧan tanadai jym-jyrt bärı,
Külkısı sönıp qalǧan qala sūlyq.
Bır tamşy jas ün-tünsız syrǧyp taǧy,
Tünımenen şyǧasyŋ alasūryp.
Bır tün emes, ötkendei ǧasyr tūtas,
Bır kün emes, ketkendei ömır köşıp.
Jasym da tas būl künde, basym da tas,
Temır etıp jıbergen temır esık.
Kün öttı terezege qaraumenen,
Tün öttı qabaty köp, qanaty joq.
Saǧatyn syrt-syrt soqqan sanauda öleŋ,
Saǧatyn sanap otyr qara jürek.
***
Niu-Iorktı eske alu
İ.Brodskiige
Qūdai bärın körsetıp, jadymdy öşırıp tastady:
Esımde joq Manhettennıŋ aspany,
Esımde joq qai metrony tosqanym.
Esımde tek köşelerdıŋ tastaryn
Brodskiidı oilap basqanym...
Besın auyp ketken kezde, bes terlep
jetken Brodvei, Uoll-strit ta este joq!
Esımde tek jyndy aqynnyŋ öleŋın
Long-Ailendte eske alǧanym keşke kep.
Aveniude taban tozyp daŋqy äidık,
Atyşuly skverlerde şalqaidyq.
Üş-aq künde tozyp kettım eldı oilap,
Jiyrma tört jyl şydady eken ol qaitıp?
Ūstaǧandai sol ūstaǧan tūtqany,
Qaida barsam sol esımnen şyqpady.
Osyndai da jerde adam tūra ma,
Auyrmaityn tük jany?
Sambyrlasyp bır oiymmen bır oiym,
Ūşty daǧy jürdı osylai üreiım.
Osyny da eŋ keremet şär deidı-au,
...qaidan bıleiın?
***
Moldabek Saǧymbek aǧama
Eskırıp ketken siiaqty söz de, baq tügıl,
Ne bolsa da bärın jaqsylap qūdai atty bır.
Albasty körgendei japadan jalǧyz otyram,
Jaqynyma da jaqyndai almai, jat tügıl.
Maldaǧy üidei adyra qaldy barlyǧy,
Keŋsaiǧa tartam köŋılımnıŋ hoşy bar künı.
Kezdesse bıreu ışkım keledı ökırtıp,
Ūşqym keledı oilamai mülde arǧyny.
Keşegı köp it müritke bügın ainalyp,
Kötıŋdı qys ta adam bol deidı qoi baǧyp.
Osyndai aqyl estıgen saiyn taŋqalyp,
Auru jandai qoiamyn taǧy oilanyp.
Jaqyn degennıŋ şarşadym bärın aralap,
Qinaityn östıp qūdai da şırkın şeber-aq!
Moldeke, kelşı Maqataevtyŋ boiyna,
Taǧdyrymyz üşın ışeiık bırge säl olaq.
***
Közım aldy otyratyn bulanyp,
Köne Babyl, ätteŋ sende tumadyq!
Taŋ atqanşa şumerlermen şuyldap,
Duhanada jatatūǧyn ulanyp.
Öz-özıŋe köŋıl tolmai qoiǧan şaq,
Qaiyqpenen Efratta sairan sap.
Alty ainalyp jürer me edık İştardy,
Asau attai bolyp qalǧan ainalşaq.
Bälkım tıptı tamsandyrǧan jas tänı -
Amitistıŋ baǧynda qap aspaly,
Jyr oqyr ma ek Assiriiany adaqtap,
Közge ılmeitın bır özınen basqany.
Mınäjat qyp Marduk qūdai aldynda,
Kiparistei batar ma edım säl mūŋǧa.
Ǧimaratta salynǧan tek kümısten,
Zikkuratta malynǧan tek altynǧa.
So bır bolǧan duman qalyp, du qalyp,
Myŋjyldyqtar boiy adamzat tulady!
Babyldy aitsa ūrpaqtary Qabyldyŋ
Şarap ışem endı közım sulanyp...
E, dünie-ai!
***
Bärı de ūmytylady...
Ūjdansyz ūldy uaqyt ūly qylady.
Eskertkışterge satqynnyŋ qaşalyp aty,
Keŋsaida appaq märmär bop ūry tūrady.
Halyq pa? Halyq
qol soǧudan basqa ne ısteidı ol esınep alyp?!
Elım dep ötken aǧekem eŋırep taǧy
Betkeide qaldy tüspeitın tösıne jaryq.
Aitqyŋ kelmeidı...
Kün ötken saiyn aiardyŋ aty örleidı.
Ūry men qary tūrǧyzǧan memleket osy,
Maǧan dese asylyp, ia atylyp öl meilı!
***
Afrodita oianyp ketken syndy,
Ūiyqtai almai ötkızdım ötken tündı.
Qaradym da otyrdym suretıŋe,
Menen, sırä, joq şyǧar ötken jyndy?!
Tumasaŋ da teŋızdıŋ köbıgınen,
Sezımderdı oiattyŋ ölı kıleŋ.
Senı körgen erkekte es-aqyl joq,
Senı körgen şaiyrdyŋ sory tümen.
Sūlulyq qūdaiyndai aŋyzdaǧy
Jymiiasyŋ jandai bır jany ızgı ärı.
Ömır aŋqyp ana bır mūŋaiǧanyŋ,
Öleŋ aŋqyp suretıŋ tamyzdaǧy.
Tal boiyŋda būralǧan mın joq tegı,
(desem bıreu qalady-au tıldep menı).
Jarty älemnıŋ oiatar qyzǧanyşyn
Köz aldymnan közderıŋ bır ketpedı.
Osy öleŋdı jazbai-aq qoiam dep em,
Senı körıp jap-jaryq oiandy älem.
Senı körgen armansyz Ares şyǧar,
Senı jäne körmegen Haiiam menen.
***
jüikelerı tozyp ketken adamdar
öz-özınen bezıp jürgen däuır
tynyştyqtan mezı bolǧan salondar
kürsınedı auyr
köktem kütıp kün sanaǧan terek
mūnarasyn mūŋ tonaǧan meşıt
būlttar anau –
bölek-bölek-bölek
bara jatyr köşıp
būiyǧyŋqy mūz qūrsanǧan Esıl selt etpeidı syz jastanǧan köŋıl bızdıŋ osy bolmysymyzdy keşır ...ömır …ömır …ömır
"Adyrna" ūlttyq portaly
