3 tamyzda älem elder dämdı mereke - qarbyz künın atap ötedı.
Ülken, tättı, sergıtetın, kez-kelgen kündı naǧyz merekege ainaldyratyn qarbyzdy qalai jaqsy körmeisıŋ? Onyŋ tarihy AQŞ-tan bastalady, onda ol Ūlttyq qarbyz künı retınde atap ötıledı. Amerika qarbyz jeu boiynşa basqa eldermen salystyrǧanda bırınşı orynda. Olar üşın būl tättı jemıs (dälırek aitqanda, jidek) jazdygünı, bızşe aitqanda, qazaqy toidaǧy et siiaqty kerek.
![]()
Keremet şöldı qandyrady jäne kaloriiasy öte az qarbyz, ärine, jeke mereke retınde toilanuǧa äbden laiyq. Ony kım, qaşan jäne qalai ornatqany belgısız. Alaida jyl saiyn köbırek qoldauşylarǧa ie bola otyryp, özınıŋ tanymaldylyǧyn arttyra berdı. Sondyqtan būl mereke halyqaralyq deŋgeige köterıldı deuge bolady.
Sözdıkterge säikes, qarbyz - bırjyldyq şöp, asqabaq tūqymdasynyŋ qarbyz tūqymdas türıne jatady. Qarbyz qabyǧynyŋ tüsı är türlı: aq, sary, keide tıptı qara jasyl türınde de kezdesedı. Al ışı qyzǧylt, qyzyl, keide aq jäne sary boluy mümkın. Qūramy boiynşa qarbyz jidek bolyp sanalady jäne qazırgı uaqytta älemnıŋ 96 elınde 1200-den astam sūrypta ösırıledı.
Qyzyq eken?!
Tarihşylardyŋ aituynşa, qarbyzdyŋ otany - Oŋtüstık Afrika. Ejelgı Egipette adamdar būl ösımdıktı bılgen jäne ösırgendıgı belgılı. Būǧan qazba jūmystary dälel. Sonymen, bızdıŋ däuırımızge deiıngı HH ǧasyrda Orta Patşalyq däuırınde qarbyzdar perǧauyndarǧa keiıngı ömırınde azyq bolady dep, qabırlerıne ornalastyrǧan. (mysaly, Tutanhamun qabırınde qarbyz tūqymy tabyldy). Sonymen qatar, qarbyz qabırlerdıŋ qabyrǧalarynda da beinelenıp, ejelgı Egipet mifterınde jäne ejelgı papiriianyŋ köptegen medisinalyq resepterınde atalǧan. Al Rimde qarbyzdy jaŋa pısken kezınde nemese tūzdalǧan türınde jeitın bolǧan. Keide qarbyzdan bal da jasalǧan.
X ǧasyrda Jerorta teŋızı arqyly qytailarǧa da qarbyzdyŋ ataǧy jettı. Halyq arasynda bırden ülken qūrmetke ie boldy (aitpaqşy, Qytaida olar älı künge deiın qarbyz künın atap ötedı). Sodan berı qytailyqtar qarbyzǧa ülken därılık önım retınde qaraidy. Ony organizmdı tazartu üşın qoldanǧan. Sonymen qatar, ünemı tamaqtanar aldynda qabyldaityn bolsa, türlı auruǧa em bolady dep senedı. Bügıngı taŋda Qytai qarbyzdy basqa elderge qaraǧanda bırneşe ese köp öndıredı.
Bügıngı künı qarbyz ösırude jetekşı oryn alatyn elder: Qytai, Türkiia, İran, Egipet, Amerika elderı, keiıngı orynda Resei men Özbekstan.
Qarbyzdyŋ şarşy türı?
![]()
Japoniiada qarbyzdyŋ taŋqalarlyq sorttary bar eken. Olar: şarşy qarbyzdar, piramida tärızdı qarbyzdar. Qarbyzdyŋ dämdı ǧana emes, sonymen bırge öte paidaly ekendıgı qūpiia emes. Onyŋ qūramynda 90% -dan astam su jäne jalpy massadaǧy şamamen 6% qant bar. Qarbyz A därumenınıŋ keremet közı bolyp tabylady jäne qūramynda V, S därumenı jäne folii qyşqyly bar. Mūnyŋ bärı immundyq jüienı nyǧaituǧa ǧana emes, sonymen bırge aǧzanyŋ jüike jüiesınıŋ qalypty jūmysyna jäne qyzyl qan jasuşalarynyŋ paida boluyna kömektesedı. Qarbyz selliulozasyndaǧy (jūmsaq zaty) temır, kalii, natrii, fosfor, magnii tūzdary as qorytu, jürek-tamyr jüiesı jäne endokrindık bezderdıŋ qyzmetıne jaǧymdy äser etedı.
Qarbyz:
● anemiiaǧa, jürek-qan tamyrlary aurularyna, bauyr men zär şyǧaru joldarynyŋ aurularyna arnalǧan medisinalyq tamaqtanu kezınde qoldanylady;
● öt qabynda tastardyŋ paida boluyna jol bermeidı;
● organizmnen holesterindı ketıruge yqpal etedı;
● jürektıŋ jiyryluyn jäne qan qysymyn retteuge kömektesedı.
Qarbyz şyryny ystyq bolǧan kezde şöldı jaqsy basady. Ärine, qarbyzdardy därumender men mikroelementter közı retınde ǧana emes, sonymen bırge köŋıl-küiıŋızdı köterudıŋ taptyrmas qūraly retınde de qoldanuǧa bolady.
Aiaulym ÄBILDA
“Adyrna” ūlttyq portaly
