Adam anatomiiasy men fiziologiiasy, olardyŋ qūrylymy, ärbır organnyŋ atqararqyzmetı öte qyzyq. Ärbırı bır-bırın tolyqtyryp, bailanysyp jatyr. Dennıŋ saulyǧy men barlyq aǧzanyŋ bütındıgıne eşteŋe jete qoimas, dese de, medisinanyŋ bügıngı mümkındıkterınıŋ arqasynda keibır jandarmynadai organdarsyz da ömır süre alady eken:
Kökbauyr
Būl organ ıştıŋ sol jaq şetınıŋ artynda ornalasqan. Köbınese ony jaraqattanǧanda alyp tastaidy. Qabyrǧaǧa jaqyn ornalasqandyqtan, ışkı jaraqatqa öte sezımtal keledı. Onyŋ syrtyndaǧy kapsula öte jūqa. Eger kapsula jyrtylsa, kökbauyrdan qan aǧyp ketedı. Mūndai jaǧdaida kökbauyrdy alyp tastamasa, soŋy ölımge äkeluı mümkın.
Sız kökbauyrsyz da jaily ömır süre alasyz. Sebebı eritrositter men olardyŋ komponentterın öŋdeude maŋyzdy röldı bauyr atqarady.
Asqazan
Asqazanda qaterlı ısık paida bolsa nemese auyr jaraqattanyp qalsa, ony hirurgiialyq jolmen alu kerek. Mūndai jaǧdaida öŋeştı tıkelei aş ışekke bekıtedı. Asqazanynan airylǧan jan qataŋ türde dietaǧa otyruy tiıs.
Jynys müşelerı
Ūryqtyŋ bıreuın, keide, tıptı, ekeuın bırdei, sol sekıldı analyq bezdı köbıne qaterlı ısık pen sport, jol-kölık oqiǧalary saldarynan bolǧan jaraqatty joiu üşın alyp tastaidy. Äsırese, äiel zatynyŋ jatyryn alyp tastaityn jaittar köp kezdesedı. Būl proseduradan keiın (gisterektomiia) äiel balaly bola almaidy, sondai-aq etekkır siklı de toqtaidy. Bır qyzyǧy, keibır erler populiasiiasynda ekı ūryqty alyp tastaǧan jaǧdaida ömır süru ūzaqtyǧy artatyn körınedı.
Toq ışek
Qaterlı ısık nemese basqa da aurulardyŋ boluy ışektıŋ bır bölıgın nemese barlyǧyn alyp tastauǧa äkeluı mümkın. Köptegen adamdar mūndai operasiiadan keiın öz-özıne kelıp, oŋalyp ketedı. Bıraq olar ışek qyzmetınıŋ özgergenın anyq baiqaidy. Qataŋ türde dieta ūstasa, özın ärqaşan jaily sezıne alady. Bıraq mūndai nauqastar üşın keibır taǧamdarǧa ömır boiy tyiym salynady.
Öt qaby
Öt qaby bauyrdyŋ astynda, ıştıŋ oŋ jaq joǧarǧy bölıgınde, qabyrǧa astynda ornalasqan. Ol öttı saqtap tūratyn qapşyq.
Öt qūramyndaǧy holesterinnıŋ mölşerı artyp ketse, ol tasqa ainaluy mümkın. Mūndai jaǧdaida öt qabyn alyp tastau kerek. Operasiia holesistektomiia dep atalady. Mälımetterge süiensek, jyl saiyn älem boiynşa jarty millionnan astam adam osyndai operasiiany bastan keşedı.
Appendiks
Appendiks – pışını qūrt tärızdı, toq ışektıŋ bastapqy bölıgınde bolatyn qūrylym. Bastapqyda ony qarapaiym qosymqa qūrylym dep sanap, keiınnen ışek bakteriialarynyŋ sonda jinalatynyn anyqtady. Olar sol jerde tynyş ösıp, qajettı uaqytta ädettegı ortaǧa qaita kıre alady.
Appendikske bakteriialar qatty näjıspen bıtelıp qalsa, ne ūlǧaiǧan limfalyq tüiınder saŋylaudy bıtep qoiǧanda qabynuǧa äkeluı mümkın. Būl appendisit dep atalady. Auyr jaǧdailarda appendikstı hirurgiialyq jolmen alyp tastau kerek. Dese de, appendiksı bar adam operasiiadan būrynǧy ömırı men odan keiıngı ömırınıŋ aiyrmaşylyǧyn baiqamaidy.
Büirek
Ekı büirektıŋ bar ekendıgı belgılı. Bıraq bıreuımen, tıptı, büireksız, dializ arqyly ömır süruge bolatynyn bılseŋız kerek?
Adamnyŋ bır nemese ekı büiregın bırdei alyp tastaudyŋ köptegen sebepterı bar: tūqym qualaityn jaǧdailar, esırtkı men alkogol saldarynan, keide infeksiia tüsken jaǧdaida bolady. Eger ekı büirek te jetkılıksız bolsa, därıgerler dializge jügınudı ūsynady. Dializ arqyly ömır süru ūzaqtyǧy 5 jyldan 20 jylǧa deiın sozyluy mümkın.
Aijan PERDEBEKQYZY,
«Adyrna» ūlttyq portaly
