Belarusta bolyp jatqan oqiǧalarǧa qatysty Feisbuktıŋ qazaq segmentındegı pıkır ärqily, äraluan. Bırı mitingke şyqqan halyqty qoldaidy, bırı aiyptaidy, bırı qarǧaidy, tıldeidı, endı bırı müsırkeidı. Negızı, būl pıkırlerdı ekı topqa böluge bolady:
a). «Lukaşenko jaqsy ǧoi, eldı sonşa tonaǧan joq, kolhoz-sovhozdardy taratqan joq, öndırıs bar, Putinnen yqqan joq, memleketşıl ǧoi, halyqqa ne jetpeidı?» degen pıkır.
ä). «Lukaşenko – uzurpator, sailauda qaralyq jasady, halyqtyŋ dausyn ūrlady, ornynan ketu kerek» degen pıkır.
Bırınşı top – toǧyşarlau, äsıresaq, meilınşe konservator. Ekınşı top – liberal-demokratiialyq közqarasta. Ony «Belarus halqynyŋ erkın ömır süruge haqy bar», «Lukaşenko, ket!», «Jyve Belarus!» degen pıkırlerden baiqauǧa bolady.
Bırınşı top halyqtyŋ sailau nätijesıne qarsylyǧyn, mitingke şyǧuyn qoldamaidy, tıptı aiyptaidy. Litvaǧa ketıp qalǧan Svetlana Tihanovskaiany kınälap, «Şyrpy jaǧyp, ört qoiyp, eldı arandatyp, otqa iterıp, özı qaşyp kettı» degen syŋaidaǧy pıkır de aitylyp jatyr.
Jalpy, būl közqarastaǧy adamdardyŋ özın ıştei ekıge böluge bolady:
1.Belarustaǧy jaǧdaidan, jalpy saiasattan habary joq, habary bolsa da, tym salǧyrt, barynşa täubaşyl juas top. Būlar – ynjyq jäne ürgedek. «Bärı bıttı, osylai bolatyny äu bastan belgılı edı ǧoi» dep, bırden ūnjyrǧasy tüsıp, saly suǧa ketıp, saryuaiymǧa salynyp otyrǧandar bar.
2.Belarustaǧy dürbeleŋdı dabyralap, «Äne, kördıŋder me, ne bolyp jatqanyn?» dep qattyraq aiqailap, qūddy sol erteŋ bızde bolatyndai töndırıp, aina-qatesız Qazaqstanǧa taŋyp, jany aşyǧansyp, şynynda, qoǧamdy üreilendırıp, qorqytudy közdeitın Aqordanyŋ propogandaşy toby. Mūny körşısınıŋ üiı örtenıp jatqanda sonyŋ jalynyna bas üitıp jürgen qarau adamnyŋ tırlıgıne teŋeuge bolady.
Şyntuaitynda, Belarusta jaǧdai olar aitqandai emes. Belarustar būlai bolǧanyna, jaǧdaidyŋ aiaqasty şielenısıp, tym uşyǧyp ketkenıne eş ökınbeidı deuge bolady. Oǧan dälel – ereuıldıŋ tört kün boiy toqtamauy, tıptı örşuı. Oǧan dälel – köşedegı adamdardyŋ sözı. Olar 26 jyl boiǧy avtoritarlyq bilıkten şarşaǧanyn, saiasi kölgırlıkten, jalǧandyqtan qajyǧanyn aitady. Olar özgerıstı qalaidy. Olar erkındıkke ūmtyldy. Haqyn talap ettı. Osy joldy özderı taŋdady. Endı qandai qiyn bolsa da şydauǧa, tözuge beiıl, maqsatyna jetpei tynbauǧa bet būrdy, soǧan bekem bel budy. Mümkın, arasynda bar şyǧar, bıraq denı S.Tihanovskaiany kınälamaidy. Negızı, ol öz missiiasyn atqardy: sailauda jeŋdı; sailau komissiiasynyŋ qorytyndysymen kelıspeitının mälımdedı; qolynda bar hattamalardy sailau komissiiasyna tapsyrdy. Endı ony «ambrazurany keudesımen jappady» dep kınälau tıptı orynsyz siiaqty. «Janyn pida etıp, ölıp ketu kerek edı» degen – tym radikal, janyqas tüsınık, eskı sovettık-revoliusiiaşyl saiasi klişe. Onsyz da ol solai ıstedı.
Jalpy, saiasi praktikalyq tarihta diktaturalyq rejimmen küreste S.Tihanovskaia fenomenı men būl belarus revoliusiiasy sony sabaq, tyŋ ülgı boldy deuge bolady.
Osy jerde bır närsenı naqtylap, basyn aşyp aitu kerek, ol – S.Tihanovskaia elden özı ketken joq, ony ketırdı. Qysym jasady. Bylaişa aitqanda, däu BelAZ-ben süirep nemese sürıp-iterıp şekaradan şyǧaryp jıberdı dese bolady. Lukaşenkoǧa solai tiımdı boldy. Ol «Tihanovskaia ketse, halyqtyŋ saǧy synady, raiynan qaitady» dep eseptedı. Bıraq qatelestı. Būl qoǧamdy aşyndyrmasa, ruhyn tüsırgen joq. Öitkenı, endı belarusty toqtatu mümkın emes edı. Tört künde 6 myŋǧa tarta adam ūstalyp, qamaldy. Ölgender de bar. Milisiianyŋ, OMON-nyŋ, äskerdıŋ qatygezdıgınde şek joq, ūryp-soǧyp, atyp, qūddy qoiǧa şapqan qasqyrdai bylaǧaidy salyp, bılgenın ıstep jatyr. Bıraq Lukaşenko taǧy oŋbai qatelestı: qatygezdıktıŋ qorqynyş emes, öşpendılık tudyratynyn, al öşpendılık ereges, egeske itermeleitının, ol kekke ūlasatynyn eskermedı. Qol qatyp, şoqpar sıltegen bırınşı künı-aq ol äp-sätte jiırkenıştı adamǧa, monstrǧa ainaldy. Ondai adamǧa Belarusta, bilıkte ekıbastan oryn joq ekenın, endı onymen bırge ömır süre almaitynyn bärı tüsındı. Ony tüsınbegen, tüsınse de tüsıngısı kelmeitın bır adam bar, ol – Lukaşenkonyŋ özı. Halyq ol aitqandai qan tılep maidanǧa şyqqan joq, özı qantülenıp, qiian-keskı qyrǧyn, maidan jasap otyr. Ol tıptı halyqty «qorqytyp, qalpaqpen ūryp alam» dep oilasa kerek. Bıraq ol oilaǧany bolmady, bolmaityn da syŋaily. Şynynda, halyq emes, Lukaşenko qorqyp tūr. Beibıt halyqqa küş qoldanu – sonyŋ aiǧaǧy. Saiasatşy da, saiasattanuşy da, saiasatqa qatysy bar adam da, qatysy joq adam da, qoişy-qoimanşy da, qazaq ta, orys ta, basqa da, bärı bılu kerek bır fakt bar, ol – Belarus halqyna qarsy qylmys, qastandyq jasaldy jäne ol älı jalǧasyp jatyr. Batkanyŋ endıgı tırlıgınıŋ bärı – zaia. Ol synǧan qūmyrany qalpyna keltıre almaidy. Bälkım, synǧan qūmyrany qalpyna keltıruge de bolar, bıraq halyqtyŋ synǧan köŋılın bütındep, senımın qaitaru eş mümkın emes.
Osy oraida, «Kım jeŋdı, kım jeŋıldı? Kım kınälı? Lukaşenkonyŋ qatesı ne, kınäsı ne? Oppozisiia qandai qate jıberdı? Halyqtyŋ kınäsı bar ma?» degen saualdarǧa az-kem bolsa da toqtalyp, jauap ızdegen jön.
Ärine, halyq jeŋdı, bıraq ony Lukaşenko moiyndaǧysy joq. Älbette, Lukaşenko jeŋıldı, bıraq ony taǧy da betpaqtanyp moiyndaǧysy joq. Kınälı – ärine, avtoritarlyq-diktaturalyq bilık. Ūrkeppe, kekırt saiasi toŋmoiyndyq osyndai jaǧdaiǧa jetkızdı, osyndai qyldy.
Lukaşenkonyŋ qatesı – uaqyt pen keŋıstıktıŋ zaŋyn eskermegenı, iaǧni zaman men qoǧamdy mülde oilamady. «Osylai bola beredı, osylai bola berse» dedı. Oǧan dälel – ukrain jurnalisı Gordonǧa bergen sūhbatynda ol prezident boludan basqa ömırdı elestete almaitynyn aitty. Onyŋ kınäsı – zamany ötse de, özıne ǧana kerek, özıne jaily rejimdı saqtap qalu üşın jantalasyp, uaqytty toqtatuǧa tyrysuy.
Oppozisiianyŋ qatesı – sailaudan keiın ne bolatynyn, jaǧdai qalai örbıp, qalai örısteitının, onda ne ısteu keregın eskermedı, saralamady, iaǧni «b» jospary jasalmady. Bärınen būryn bilıktıŋ osynşa äperbaqan doiyr, diktaturanyŋ osynşa qyzylköz dülei ekenın esepke almady. Äitpese, mūnşa dürbeleŋ bolmas pa edı?!
Halyqtyŋ kınäsı bar ma? Bar. Ol – osyndai tirannyŋ şyǧuyna qoǧamnyŋ jol bergenı. Būl – 26 jyl boiǧy saiasi salǧyrttyq pen äleumettık därmensızdıktıŋ saldary. Bıraq «el tolqysa, han taǧynda tūra almaidy» degendei, Lukaşenkonyŋ taǧynyŋ astyndaǧy, tıptı tabanynyŋ astyndaǧy Belarus jerı qozǧalyp kettı. Endı oǧan Belarustan oryn joq. Ärqaşan tirandardyŋ taǧdyry, diktatorlardyŋ aqyry osylai aiaqtalady.
P.S.
Jalpy, būl Belarus dürbeleŋı qazaq qoǧamyna sabaq bolsa igı. Öitkenı, bızdıŋ keşegı saiasi arealymyz da, bügıngı örısımız de bır; ol da, bız de – TMD, EuAzES, ODKB, ŞYŪ siiaqty saiasi, ekonomikalyq, äskeri ūiymdarǧa müşemız, iaǧni, bır jelıge bailauly, bır kögenge mataulymyz; olarda 26 jyl boiy bilık özgermese, bızde 29 jyl boiy özgergen joq; olar Konstitusiiasyn 1994 jyly özgertse, 1995 jyly bız de özgerttık; olarda azdy-köptı öndırıs bar, bızde ol joq; bızdegı äleumettık ädıletsızdık, bızdegı jemqorlyq olardan beter, odan zor bolmasa, kem emes. Qysqasy, bız bır batpaqta otyrmyz. Tıptı bız – qazaq batpaqtyŋ eŋ tereŋınde, oppa-ūiyǧyna belşemızden batyp otyrmyz. Bıraq bızdıŋ baǧymyzǧa orai, ol mi batpaqtan şyǧuǧa älı de uaqyt, mūrşa bar. Degenmen, seitnot – ol sanauly sät, ölşeulı mūǧdar. Eger sol sät uystan susyp ketse, sol mūǧdardyŋ oraiyn keltıre almasaq, Belarus siiaqty qiian-keskı maidanǧa, şytyrman şyrǧalaŋǧa tap bolu – bır mūrsat. Şytyrmanǧa ūrynbai, şyrǧalaŋǧa şatylmai, kesapatqa kilıkpeudıŋ myŋ san joly, myŋ san aila-amaly, jüz san ädıs-täsılı bar. Sony tek Aqorda da, qazaq qoǧamy da eskerse ettı, jön qam-qareket qylsa ettı.
Baqytjan Qosbarmaqov
