"Köŋılım qaitty dostan da, dūşpannan da,
Aldamaǧan kım qaldy tırı janda?.." (Abai)
"Aman qalǧan şabuyldan jüzdegen,
Batyr halyq ekenbız ǧoi bız degen.
Aitysatyn aqsaqaly qyzbenen,
Aqyn halyq ekenbız ǧoi bız degen.
Astyndaǧy atyn alty ai ızdegen,
Aŋqau halyq ekenbız ǧoi bız degen.
Ätteŋ! Babam maŋdaiynan aqqan sor,
Aŋqaulyǧy basymyraq jatqan soŋ!.. (Qadyr Myrza Älı)
Arktikanyŋ aq aiulary öte sirek kezdesetın adamdardan eşqandai sezıktenbei, olardyŋ qasyna jaqyndap kele beredı eken. "Köp bolsa būl da özımdei aiuan şyǧar, aiyrmaşylyǧy ekı aiaqty eken, menen küştı ne bar?" dep oilaityn bolsa kerek, adamnyŋ aŋnan da jaman ekenın qaidan bılsın...
Bızdıŋ qazaq ta sol aq aiu sekıldı aŋqau, tıptı aŋǧal, jūrttyŋ bärın özındei köredı, kım ne aitsa soǧan sene beredı. Otyz jyl boiy Nūrekeŋnıŋ "qyryq ötırıgıne" aldanumen boldy. "Aq jolǧa" senbegende kımge senemız, bärı būryn ministr bolǧandar, millionerler!" destı... Mäjılıs spikerı kezınde qazaq tılıne tabandap qarsy bolǧan, "halqy üşın janyn pida etkış" Jarmahan sol halyqtyŋ ökılınen, meilı būzyq bala bolsyn, qonaqüidıŋ ekınşı qabatynan sekırıp qaşsa da senuın qoiǧan joq, kerısınşe "qaitsın, baiǧūs, jany ekeu emes qoi" dep aqtap alys-ty. Eldı taqyrǧa otyrǧyzǧan Qajygeldindei qudyŋ qolşoqpary bolǧan alaiaqqa da sendı byltyrǧy sailauda. Qazaqta "jaman närsenıŋ atyn atasaŋ köbeiıp ketedı" dep, qasqyrdy "it-qūs" dep söileitın yrym bar ǧoi, bız de atyŋ öşkırdıŋ atyn ataǧymyz kelmei otyr...
Endı Abai atamyz tırı bolǧanda "boiy - būlǧaŋ, sözı - jylmaŋ, kımdı körsem men sonan, bettı bastym, qatty sastym, tūra qaştym jalma-jan" dep, qarasyn körmei ketetın Mūhtar Taijan sekıldı adammen Jerdı bırlese qorǧaityn bolyp qalyppyz...
Qūnanbai qajy "qai närse adamnyŋ baǧy bolsa, sol närse onyŋ sory" degen. Öte dūrys aitqan. Jaqsylyq şeksızdıkke ūmtylsa jamandyqqa ainala bastaidy. Aŋqaulyq - adaldyqtyŋ, adamdyqtyŋ, tazalyqtyŋ, kısılıktıŋ, özge jaily jaman oilamaudyŋ simvoly. 90-jyldary otanyna oralǧan grekter qazaqtardy saǧynyp, bızdıŋ jaqsylyǧymyzdy eske alsa, jergılıktı grekter "sender bızdıŋ ol jaqta bolmaǧanymyzdy paidalanyp ötırık aityp otyrsyŋdar, myna zamanda ondai halyq boluy mümkın emes!" dep senbeidı eken. İä, bız adal, aŋqau, säbidei sengış "mogikandardyŋ" soŋymyz. Sol qasietımızdı "ışten şyqqan şūbar jylandarymyz" keremet paidalanyp keledı.
Qazaǧym, sengıştıgıŋ - soryŋ! Maŋdaiyŋnan aqqan sor azaisyn deseŋ aŋqaulyqty tasta! Äbläzovtardan alty şaqyrym aulaq jür! Mūhtarlardy maŋaiyŋa jolatpa! Olarǧa sen kerek emessıŋ, olarǧa keregı - bilık! Kommunisterdı, bügıngı bilıktegılerdı bolaşaqta jelkemızdıŋ şūŋqyry köretın bolsyn! (Ras, olardyŋ ışınde de "elım!" degen erler bar, onsyz bolmaidy, bıraq, olar orysşa aitqanda "iskliuchenie, podtverjdaiuşee pravilo"). Abai atamyz aitty ǧoi:
Senbe jūrtqa tūrsa da qanşa maqtap,
Äure etedı ışıne qulyq saqtap.
Özıŋe sen, özıŋdı alyp şyǧar,
Eŋbegıŋ men aqylyŋ ekı jaqtap!
Senbe eşkımge, tek özıŋe sen! Äsırese ekıjüzdı senatorlar men mäjılısmenderge! Jeke söileskende olardan asqan dana, olardan asqan qazaqqa janaşyr joq. Senıŋ aldyŋda da sairai bastasa, qazaqtyŋ müddesıne qarsy zaŋǧa qol kötergen-kötermegenın sūrai qoi, şaruasy bıtedı bırden...
Belarustardan ülgı alaiyq! Alty kün boldy olar bilıkpen alysqaly, arasynan älı bır serke şyqqan joq tılı men jaǧyn bezenıp, bıraq, HALYQ olarsyz da künnen künge bırlıgın küşeitıp, bilıkke qoiar talabyn qataityp keledı. Belarustar bızden de az. Bıraq, nätijege qol jetkızuge jaqyndap keledı. Nenıŋ arqasynda? Ärqaisysy özın TŪLǦA sezıngenınıŋ arqasynda, "menıŋ qatysqan-qatyspaǧanyma, menıŋ üles qosqan-qospaǧanyma bailanysty bärı, menıŋ dauysym - şeşuşı dauys!" degen tūjyrym-tüiınge kelgenderınıŋ arqasynda. Qazaq ta eşkımnen kem emes, köp jerı artyq bolsa boluy mümkın, bıraq, kem emes anyq! Bızdıŋ auzymyzdy aştyrmai, aiaǧymyzdy bastyrmai, basymyzdy qostyrmai otyrǧan ekı-aq närse - AŊQAULYQ pen ALAUYZDYQ!
Qazaq qūrdymǧa qarai qūstai ūşyp keledı. Onyŋ aman qaluy, qatarǧa qosylyp, El bolyp ketuı, nemese qūrdymǧa qūlap, joq bolyp joiyluy - ärbır qazaqqa tıkelei bailanysty. Būl eşqandai "asyra sılteu" emes - iia bar bolatyn, iia bordai tozatyn kezeŋge keldık...
Ömırzaq Aqjıgıttıŋ jazbasynan
