Az uaqyt būryn «Adyrna» ūlttyq portaly zeinetaqy qoryndaǧy aqşany qaitarudyŋ zaŋdy joly bary turaly qysqaşa maqala jariialaǧan edı. Osy maqalaǧa bailanysty redaksiiamyzǧa habarlasqandar men äleumettık jelıde pıkır jazǧandardyŋ sany öte köp boldy. Bärınıŋ sūraǧy bıreu ǧana. «Zeinetaqy qorynda jinalǧan aqşamyzdy ala alamyz ba?» Bügın osy sūraqqa osy mäselemen bes jyldan astam uaqyt ainalysyp jürgen tanymal zaŋgerdıŋ bergen jauabyn nazarlaryŋyzǧa ūsynyp otyrmyz.
«Zeinetaqy qoryndaǧy aqşaŋyzdy aluǧa bolady»
Jangeldı SÜLEIMENOV,zaŋger: «Qazırgı bızdıŋ zeinetaqy qorymyz tiımsız qūrylym. Būl turaly bes jyldan berı aityp, jazyp, sottasyp kelemın. Bıryŋǧai zeinetaqy jinaqtau qoryn (BJZQ) qaita qūru turaly san ret bastama köterdım. Pandemiia jaǧdaiy osy zeinetaqy jinaqtau qorynyŋ bırtalai bylyǧyn jäne tükke kereksızdıgın osy joly taǧy da aşyp körsettı. Köp adam karantin kezınde jūmyssyz, jalaqysyz qaldy. Ükımet 42500 teŋgeden järdemaqy tölegen boldy. Alaida būl aqşany jalaqysyz, karantinge jabylǧan barlyq adam almady. Eŋ soraqysy, jūmyssyz, aqşasyz qalǧan azamattardyŋ barlyǧynyŋ da osy uaqytqa deiın jinalǧan zeinetaqy qorynda aqşasy bola tūryp, ony aluyna mümkındık berılmedı. Öte qiyn jaǧdaiǧa qalsa da, halyqtyŋ öz aqşasynan eŋ bolmasa belgılı bır kölemdegı aqşa berılmedı. Mysaly, bıreudıŋ bır, bıreudıŋ ekı millionǧa juyq jinalǧan aqşasy bar sol qorda. Ökınışke qarai, eşkım zeinetaqy qorynan bır tiyn da ala almady, iaǧni ükımet rūqsat bermedı. Adamdar tamaqqa, päterıne, därı aluǧa aqşa tappai sandalǧanyna qaramastan, bilık tarapynan eşqandai mardymdy qoldau körsetılmedı.
BJZQ tiımsız qor dep ne üşın aittym, osyǧan jauap bereiın. Jūmys ısteitın barlyǧymyz ai saiyn osy qorǧa ailyǧymyzdyŋ on paiyzyn mındettı türde audaryp otyramyz. Būl öte kölemdı aqşa. Bırımız on myŋ, bırımız bes myŋ degennıŋ özınde ai saiyn BJZQ-ǧa millardtaǧan aqşa tüsedı. BJZQ bızdıŋ osy aqşamyzdy Ūlttyq bankke investisiialau üşın audarady. Öz kezegınde Ūlttyq bank ne ısteidı? Bızdıŋ aqşamyzdy özımızge nesie retınde on-jiyrma paiyzben beredı. Tüsınesız be, bızdıŋ öz aqşamyzdy özımızge osyndai paiyzben beredı.
Al endı osy BJZQ-da jinalǧan aqşamyzdy qalai qaitaruǧa bolady? Esterıŋızde bolsa, ükımet mınberınen qordaǧy aqşa turaly aqyldasyp, bälkım azamattardyŋ üi aluy üşın alǧaşqy jarna etıp beru jaǧyn qarastyramyz degendei äŋgımeler jürdı. Būl söz osy karantin kezınde de köterılıp, aiaǧy sūiylyp, baryp basyldy. Üş millionnan artyq aqşa jinalsa ǧana qordan aqşa aluǧa bolatyny turaly bastama köterıldı. Būl absurd qoi! Öitkenı bızdıŋ eldegı azamattardyŋ basym bölıgınıŋ jalaqysy ekı jüz myŋ teŋgenıŋ ainalasynda dep eseptesek, onda BJZQ-daǧy aqşanyŋ kölemı ärı ketse, ekı millionnyŋ şamasynda. Saiyp kelgende, şeneunıkter qūr sözben jūrtty taǧy da aldap qoidy. Endı qaitpek kerek?
Qazırgı zaŋ boiynşa BJZQ-daǧy aqşany aludyŋ tek ekı ǧana joly bar. Bırı- zeinet jasyna jetpei baqilyqqa attansaŋyz, endı bırı -azamattyqtan bas tartu, basqa elge ketu. Ekeuı de tiımsız. Ölgennen soŋ qordaǧy aqşaŋnyŋ saǧan paidasy joq. Al endı arzymaityn sol aqşa üşın azamattyqtan bas tartu taǧy da qisynsyz.
Basqalai joly bar ma BJZQ-daǧy aqşany aludyŋ?
Öz tarapymnan bırneşe joldy aitar edım. Bırınşıden, zeinetaqyǧa bailanysty zaŋǧa özgerıs engızıp, azamattardyŋ BJZQ-daǧy aqşasynyŋ bır bölıgın aluyna mümkındık beru. Mysaly, jūmysynan aiyrylǧan adamǧa jinaǧan aqşasynyŋ bır bölıgın beru turaly zaŋ şyǧaru kerek. 42500 teŋgeden görı, būl äldeqaida dūrys bolar edı.
Ekınşı joly BJZQ-ny taratyp, qor emes, bank sekıldı etıp qaita qūrylymdau kerek. Är adamnyŋ jeke şoty aşylyp, ai saiynǧy zeinetaqy jarnasy şotyna tüsıp otyrady. Qazırgıdei qiyn jaǧdaida adamdar özıne qajettı aqşany şotynan qaryz retınde nemese nesie retınde şeşıp aluyna mümkındık berıluı kerek. Iаǧni, sız öz aqşaŋyzdyŋ belgılı bır bölıgın nesie retınde şeşıp alasyz da, sol aqşaŋyzdy paiyzymen qaita qūiasyz. Öz esep şotyŋyzǧa. Sonda sızdıŋ aqşaŋyz öz ornyn joǧaltpaidy, kerısınşe eselenıp öse beredı.
Üşınşı joly eŋ radikaldy jol. Būl joldy ıske asyru üşın qazırgı zeinetaqy jüiesın tübegeilı qūrtyp, būrynǧy keŋestık däuırdegı zeinetaqy jüiesıne auystyru bolyp tabylady. Aitylǧan üş joldyŋ kez kelgenın jüzege asyru üşın bır ǧana jol bar. Ol zaŋǧa özgerıs endırudı talap etu. Al mūny jüzege asyru üşın ärine, joǧary jaqtan bastama köterılgenı dūrys edı. Alaida bızde ondai bastamanyŋ köterıluı ekıtalai bolǧandyqtan, eŋ dūrysy halyq bolyp talap etu ǧana.
Eger jiyrma, otyz myŋ adamnyŋ qolyn jinap, osy bastamany köterer bolsaq, nätije şyǧaruǧa bolady dep oilaimyn. Ol üşın bastamaşylar toby qūrylyp, osy toptyŋ aiasynda bırıgu qajet. Bar bolǧany osy ǧana. Būl eŋ töte jol jäne būl eŋ zaŋdy jol».
P.S Esterıŋızge salyp öteiık, būl bastama äsırese, osy karantin kezınde qatty köterıldı. Bastamany qoldauşylar sany da az emes. Alaida äzırge köbınese orystıldı oqyrmandarǧa ǧana taralyp jatqan aqparat bolǧandyqtan, özımızdıŋ qaraközderdıŋ būl bastamany bırı bılse, bırı habarsyz. Zeinetaqy qoryndaǧy aqşaŋyzǧa qatysty mäsele turaly, aqşaŋyzdy qaitarudyŋ jolyn bılgıŋız kelse, sıltememen ötıp, türlı aqaparttar men pıkırlerdı oqyp şyǧuyŋyzǧa bolady.
Basqalai joly bar ma BJZQ-daǧy aqşany aludyŋ?
Öz tarapymnan bırneşe joldy aitar edım. Bırınşıden, zeinetaqyǧa bailanysty zaŋǧa özgerıs engızıp, azamattardyŋ BJZQ-daǧy aqşasynyŋ bır bölıgın aluyna mümkındık beru. Mysaly, jūmysynan aiyrylǧan adamǧa jinaǧan aqşasynyŋ bır bölıgın beru turaly zaŋ şyǧaru kerek. 42500 teŋgeden görı, būl äldeqaida dūrys bolar edı.
Ekınşı joly BJZQ-ny taratyp, qor emes, bank sekıldı etıp qaita qūrylymdau kerek. Är adamnyŋ jeke şoty aşylyp, ai saiynǧy zeinetaqy jarnasy şotyna tüsıp otyrady. Qazırgıdei qiyn jaǧdaida adamdar özıne qajettı aqşany şotynan qaryz retınde nemese nesie retınde şeşıp aluyna mümkındık berıluı kerek. Iаǧni, sız öz aqşaŋyzdyŋ belgılı bır bölıgın nesie retınde şeşıp alasyz da, sol aqşaŋyzdy paiyzymen qaita qūiasyz. Öz esep şotyŋyzǧa. Sonda sızdıŋ aqşaŋyz öz ornyn joǧaltpaidy, kerısınşe eselenıp öse beredı.
Üşınşı joly eŋ radikaldy jol. Būl joldy ıske asyru üşın qazırgı zeinetaqy jüiesın tübegeilı qūrtyp, būrynǧy keŋestık däuırdegı zeinetaqy jüiesıne auystyru bolyp tabylady. Aitylǧan üş joldyŋ kez kelgenın jüzege asyru üşın bır ǧana jol bar. Ol zaŋǧa özgerıs endırudı talap etu. Al mūny jüzege asyru üşın ärine, joǧary jaqtan bastama köterılgenı dūrys edı. Alaida bızde ondai bastamanyŋ köterıluı ekıtalai bolǧandyqtan, eŋ dūrysy halyq bolyp talap etu ǧana.
Eger jiyrma, otyz myŋ adamnyŋ qolyn jinap, osy bastamany köterer bolsaq, nätije şyǧaruǧa bolady dep oilaimyn. Ol üşın bastamaşylar toby qūrylyp, osy toptyŋ aiasynda bırıgu qajet. Bar bolǧany osy ǧana. Būl eŋ töte jol jäne būl eŋ zaŋdy jol».
P.S Esterıŋızge salyp öteiık, būl bastama äsırese, osy karantin kezınde qatty köterıldı. Bastamany qoldauşylar sany da az emes. Alaida äzırge köbınese orystıldı oqyrmandarǧa ǧana taralyp jatqan aqparat bolǧandyqtan, özımızdıŋ qaraközderdıŋ būl bastamany bırı bılse, bırı habarsyz. Zeinetaqy qoryndaǧy aqşaŋyzǧa qatysty mäsele turaly, aqşaŋyzdy qaitarudyŋ jolyn bılgıŋız kelse, sıltememen ötıp, türlı aqaparttar men pıkırlerdı oqyp şyǧuyŋyzǧa bolady.
Meruert HUSAİNOVA,
«Adyrna» ūlttyq portaly.
Foto: aşyq derekközderden alyndy.
