Reforma eiforiiasy aiaqtalǧan kün

Ekınşı prezidenttıŋ ekınşı joldauynyŋ saiasi jaǧynan ne tüidık: Bırınşıden, Qasym-Jomart Toqaev saiasi jylymyq äkeletın reformator bola almaidy. Byltyr prezident sailauynda zaŋ būrmalau men narazylyq köp bolǧanyna qaramastan, jūrttyŋ köbınde «jaŋa prezident Batystyŋ demokratiialyq qūndylyqtaryn alyp keledı» degen ümıt boldy. Toqaev eldegı narazylyqtyŋ ekpının tüsınıp, saiasi reforma jürgızu boiynşa ümıt küttırerlık jaqsy mälımdemeler jasaǧan. Bır jylda sol ümıttıŋ köbı aqtalmady. «Beibıt jiyndar turaly» jaŋa zaŋ eskısınıŋ ar jaq-ber jaǧy bolyp şyqty, jaŋa partiialardyŋ tırkeluıne erekşe jaǧdai jasalmady, demonstrasiialardy quyp taratu, köşedegı jūrtty japatarmaǧai qamau qazırgı qoǧamdaǧy üirenşıktı körınıske ainaldy. Bır kezderı parlamenttıŋ özın köleŋkede qaldyryp ketken Ūlttyq senım keŋesı degen konsultativtık organnan da nätije köp bolmady. Onyŋ qūramyna kırgen ötkır pıkırlı azamattardyŋ köbı öz erkımen ne rotasiia arqyly keŋesten şyǧyp qaldy. Keŋeste özekte mäseleler köp talqylandy da, bıraq onyŋ qolynda eşqandai qūzyret joq bolǧandyqtan, būl halyqtyŋ közın aldau ǧana bolyp şyqty. Ekınşıden, saiasi ömırdı bırtındep demokratiialandyru degen ädemı eles bır orynda tūryp qalǧan doŋǧalaqtyŋ ainaluy bolyp şyqty. Ökınışke qarai, ekınşı prezident būl prosestı üdetudıŋ ornyna eskı soqpaqqa qaita tüsıp barady. Bır kezderı jüielı oppozisiianyŋ eŋ basty talaby bolǧan barlyq deŋgeidegı äkımderdı sailau ideiasyn «satylap» jüzege asyrudy «bastaǧan» bilık eksperiment retınde auyl äkımderın tıkelei sailaudy ūiymdastyrǧan. N.Nazarbaevtyŋ tuǧan auylyndaǧy äkım sailauy qūddy bır demokratiianyŋ triumf siiaqty därıptelgen. Keiın auyl äkımderın mäslihattar «sailai» bastaǧan. Bıraq Qazaqstandaǧy bilık mehanizmderın bıletın kısı auyl äkımınıŋ qolynda eşqandai äkımşılık, qarjylyq qūzyret joq ekenın bıledı. Toqaev biylǧy joldauynda auyl äkımderın sailau mäselesın qaita köterdı. Prezidenttı de, deputattardy da sailau, konstitusiiany da qabyldap jürgen halyq auyl äkımın sailauǧa älı de daiyn emes körınedı. Üşınşıden, Qazaqstannyŋ saiasi bilıgı oligarhiialyq basqaru jüiesıne oiysyp ketu qaupı bar. Mūnyŋ qiyn jerı – eldı tasadan basqaru tızgını bilık maŋaiyndaǧy yqpaldy toptardyŋ qolyna köşıp, resmi instituttardyŋ, sonyŋ ışınde prezidenttıŋ pärmenı azaiuy yqtimal. Prezidenttıŋ byltyrdan berı bergen tapsyrmalary, olardyŋ oryndaluy mäselelerınen osyndai tendensiia baiqalady. Qazaqstannyŋ saiasi bilık jüiesı jinalystarda ministrlerdı ornynan sümıreitıp tūrǧyzyp, üsteldı qoiǧylap, qorqytatyn qataŋ direktivalyq tärtıpke negızdelgen. Toqaevtyŋ «osylai ıstegen jön», «qarastyryp körudı tapsyramyn» degen siiaqty jūmsaq «tapsyrmalarynyŋ» arasynda oryndalmai qalyp jatqandary, siyrqūiymşaqtalyp ketkenderı bar. Qataŋ avtokratiialyq eldegı zaŋdar da, şeşım qabyldau mehanizmderı de avtokrat basşyǧa beiımdelgen. Ol avtokrat bolmasa, şeşım qabyldau tetıgı tasada tūrǧandardyŋ qolyna köşedı, ony qoǧam, parlament tarapynan baqylau mehanizmı joq. Al būl mehanizmder demokratiialyq tärtıpke auyspasa, mūnyŋ saldary boluy mümkın. Avtordyŋ  Facebook  paraqşasynan alyndy.