«Adam ömırı, qūqyǧy men bostandyǧy memlekettıŋ eŋ qymbat qazynasy» dep täuelsız elımızdıŋ basty qūjaty Konstitusiiamyzda körsetılgen. Zaŋ – hanǧa da, qaraǧa da ortaq. Kınälısıŋ be, jazaŋdy öte. Bıraq, jalǧan jala men nalanyŋ qūrbanyna ainalyp, naqaqtan-naqaq 10 jyldy arqalaǧan jazyqsyz jannyŋ taǧdyry qalai şeşıledı?
2019 jyldyŋ şılde aiynda Aqtöbe qalalyq «Aqböbek-Vostok» balalar lagerınde bolǧan oqiǧa halyqty alaŋdatpai qoimady. Däl osy oqiǧada Aqtöbe oblystyq qylmystyq ıster jönındegı mamandandyrylǧan soty qandai da bır jetkılıktı dälel, däieksız Älıbi Ötepbergendı QR qylmystyq Kodeksınıŋ 124-babynyŋ 3-tarmaǧy boiynşa aiypty dep tanyp, 10 jylǧa bas bostandyǧynan aiyru turaly ükım şyǧardy. Alaida «jalǧan jala men bala oiynan qūrylǧan qaqpanǧa tüsken Älıbidıŋ taǧdyryna ädıl şeşım taǧaiyndalsa» deidı jas talanttyŋ jazyqsyz ekenıne közı jetken, ömırı men bolaşaǧyna alaŋdauly qanşama qazaqstandyqtar.
Älıbidı Qazaqstannyŋ mädenietı men önerınde özındık orny bar QR eŋbek sıŋırgen qairatkerlerı, belgılı jurnalister, önerdegı ruhani ūstazdary qoldap otyr. Älıbi ūstazdarynyŋ senımındegı bala bolǧandyqtan, Meruert Ötekeşova, Bekbolat Qūrmanǧojaev, Ashat Maemirov, Ainūr Bermūhambetova, jurnalist Bibıgül Däuletbekqyzy, önerdegı aǧa-apalary Asanälı Äşımov, Bibıgül Tölegenova, Sveta pen Qanat Aitbaevtar, Maira İliasova, Nürken Öteuılov, Säken Maiǧaziev, Däuren Serǧazin, Meruert Tüsıpbaeva, Altynai Jorabaeva, Ädıl Ahmetov, Ashat Sadyrbai, Möldır Mūqanovalar jas örennıŋ taǧdyryna şyryldap araşa sūrap otyr.Öner älemıne aiaq basyp, darynyn şyŋdap, qanatyn keŋge jaiyp kele jatqan Älıbi Ötepbergennıŋ ūstazy Ashat Maemirov «Daryny janartaudai jarqyldaǧan jas jıgıt Älıbidı 10 jylǧa sottau – ädıletsızdık» deidı.
Bügıngı künı Älıbidıŋ basyndaǧy män-jaiǧa qanyq bolǧan soŋ halyq arasynda da qoldauşylar sany künnen künge artyp, Älıbi ısıne bailanysty ülken rezonans tuuda. Äleumettık jelılerde instagramdaǧy@alibige_adildik jäne feisbuktegı AlibideAdildik paraqşalary jürgızılude. Halyq qyzu qoldap otyr. Halyqtyŋ jazǧan kommentariilerınde balasynyŋ bolaşaǧy üşın alaŋdaityndar, mynadai soraqyny körıp otyrǧan soŋ jastar arasynda ata-analary balalarynyŋ mūǧalım boluyna qarsylyq körsetıp otyrǧandar sany artuda. Mūnyŋ soŋy jaqsylyqqa aparmaityny anyq. Qazaqstannyŋ tüpkır-tüpkırınen sany şeksız qazaqstandyqtar Älıbidı qoldau maqsatynda videoündeuler tüsırude. Araşa sūrauda.«Estır qūlaq, körer köz bolsa» degen halqynyŋ nietı zor.
Älıbi qylmysqa baratyn bala emes edı
Ötepbergen Älıbi – Qazaq Ūlttyq Öner Universitetınde qazaqtyŋ Qyz Jıbegı – Meruert Ötekeşova şeberhanasynyŋ studentı. Köpbalaly otbasynan şyqqan tärbielı, önerlı, jalyndaǧan jıgerlı 23 jastaǧy Älıbi top starostasy boldy. Älıbi basqarǧan top ūiymşyldyǧymen, auyzbırşılıgımen, önerge degen qūlşynysymen erekşe közge tüsetın. Aralaryndaǧy köşbasşysy, ūiytqysy – Älıbi bolatyn. Synaq kıtapşasyndaǧy baǧalary da joǧary. Universitet qabyrǧasynda qandai ıs-şara bolsa da aldyŋǧy qatardan körınetın.Joǧary oqu ornyna tüskenşe de öner ortalyqtarynda täjıribe jinap, onyŋ ışınde balalarmen jūmys ısteudı meŋgergen, ülkenmen de, kışımen de ortaq tıl tabysa bıletın kommunikabeldı azamat.
Qazaq Ūlttyq Universitetınıŋ 2 kursyn aiaqtaǧan Älıbi Ötepbergen aqyly bölımde oqityn bolǧan soŋ jazǧy demalys kezınde oquyna qosymşa qarajat tabu maqsatynda 2019 şılde aiynda özınıŋ tuyp-ösken Aqtöbe oblysyndaǧy «Vostok-Aqböbek» jazǧy lagerıne tälımger bolyp ornalasyp, qyzmetıne kırıskennen keiın 4-aq künnen soŋ «jasöspırım balalarǧa azǧyndyq jasady» dep aiyptalyp, biylǧy jyldyŋ 26 nauryzdaǧy sot Ükımımen joǧarydaǧydai jazaǧa kesıldı. Älıbi Ötepbergennıŋ qorǧauşylary tarapynan Aqtöbe oblystyq sotyna apelliasiialyq şaǧym jasaldy. Apelliasiialyq sotta 4 ata-ananyŋ 3-euı balalarynyŋ bırlese oilastyrǧan ötırıgı ekenın aitty. Apelliasiialyq sotta ıs 6 otyrysqa sozyldy. Tergeu kezınde jıberılgen öreskel qatelıkter men bastapqyda aryzdanǧan ata-analardyŋ «balamyz ötırık aitypty» degen sözderı sot tergeuın qaita jürgızuge sebep boldy.
Barlyǧyna naqty dälelder bar. Eŋ bastysy, sot medisinalyq saraptamasy qorytyndysyna sai Ötepbergen Älıbi Qanybekūly būryn, iaǧni «qylmys jasady» degen kezde jäne qazırgı uaqytta (zertteu sätınde) qandai da bır psihikalyq būzylysqa şaldyqpaǧan, sonymen qatar jynystyq basymdylyǧynyŋ pedofiliia türınde būzylu belgılerı joq ekenın anyqtaǧan. Alaida, eşteŋege qaramastan, 8 mausym 2020 jyly Aqtöbe oblystyq soty barlyq dälelge köz jūma qarap, Älıbi Ötepbergen ısınıŋ apelliasiialyq şaǧymyn qanaǧattandyrusyz, QR qylmystyq Kodeksınıŋ 124-babynyŋ 3-tarmaǧy boiynşa 10 jylǧa bas bostandyǧynan aiyru turaly ükımın özgerıssız qaldyrdy. Is boiynşa būdan basqa da zaŋsyzdyqtar jeterlık deidı sarapşy mamandar.
Öreskel qatelıkke toly tergeu ısı
Osy oraida, Älıbi Ötepbergennıŋ äkesı Qanybek Tabyşov äleumettık jelılerde balasyna taǧylǧan ükımmen kelıspeitını jäne de barlyq sotqa qoǧamdyq qorǧauşysy retınde qatysyp, tergeu kezınde jıberılgen öreskel qatelıkter turaly jazba qaldyrǧan edı:
«Balam Älıbidıŋ üstınen qylmystyq ıs qozǧalǧannan berı men qoǧamdyq qorǧauşysy retınde barlyq sotqa qatysyp keldım. Aqtöbe oblystyq qylmystyq ıster jönındegı mamandandyrylǧan sot ükımıne narazylyq bıldırıp, Aqtöbe oblystyq sotyna apelliasiialyq şaǧym tüsırdık. Apelliasiialyq sottyŋ 6 otyrysy boldy. Tergeu kezınde tömendegıdei öreskel qatelıkter jıberıldı:
– 26 şılde 2019 jyly qalai №4 qalalyq polisiia inspektory baianat jasady, sodan bastap bärı zaŋ būzǧan. Sol künnıŋ özınde olar qylmystyŋ bolǧan, bolmaǧandyǧyn teksermegen. Ol tüsken aryzda da «qyz balalarǧa tiıstı» delıngen. Qazırgı ıste, qarap tūrsaŋyz, aryzdanǧan bırde-bır qyz balanyŋ ata-anasy joq. Būl jalǧan aryz bolsa da baianat toltyrylǧan.
– Tergeuge zaŋsyz qosylǧandar da bar. Qalalyq polisiia bölımınıŋ basşysy lauazymdyq ökılettıgın asyra paidalanyp, oblystyq polisiia Departamentınıŋ tergeu basqarmasynyŋ aǧa tergeuşısın tergeu tobyna qosady. Bıraq aǧa tergeuşını tergeu tobyna qosu qalalyq polisiia basşysy qūzyrettılıgınde emes. Demek, aǧa tergeuşı būl ıske zaŋsyz qosylyp tūr. Al, tergeu amaldary kezındegı barlyq qūjattarda osy tergeuşınıŋ qoly qoiylǧan.
– Kämeletke tolmaǧan balalardan jauap alǧanda mındettı türde ökılı, zaŋdy ökılı, pedagog-psiholog qatystyryluy tiıs. Bıraq jäbırlenuşı balalardy tergeu kezınde tek ata-anasy, bala jäne tergeuşı bolǧan. Būl ülken zaŋbūzuşylyq. Tergeuge pedagog-psihologtyŋ, advokattyŋ qatystyrylmaǧanyn sotta jauap alu kezınde jäbırlenuşı jaqtyŋ ata-analary da rastap otyr.
– Qūjattarda pedagog-psihologtyŋ da, advokattyŋ da tergeuge qatysty degen qoly bar. Bıraq būl mamandar tergeu künı polisiia bölımıne mülde kelmegen, iaǧni KPP-da kelgendıgı jönınde tırkelmegen. Osy tūsta mamandardyŋ, advokattyŋ qolyn keiın qoidyrǧany anyqtalyp otyr.
– Tergeuşı 26 şılde künı, bır uaqytta üş jäbırlenuşıden jauap alǧan. Tergeuge psiholog retınde qatystyryldy dep bır ǧana adam körsetılgen, qol qoiǧan. Sonda bır psiholog üş baladan bırdei bır uaqytta jauap alǧanda üş kabinetke jügırıp jürgen be?» deidı.
Balalardyŋ qatelıgınıŋ qūrbanyna ainaldy
Halyq pen bilık arasyndaǧy altyn köpır sanalatyn elımızdıŋ būqaralyq aqparat qūraldary da halyqtyŋ nazaryndaǧy Älıbidıŋ taǧdyryna alaŋdap, jarysa jazdy, arnaiy habarlar da şyǧardy. Respublikalyq Euraziia bırınşı arnasynyŋ Älıbi ısıne arnalǧan tıkelei efir türınde bolǧan «BastyPrime» baǧdarlamasyna aryzdanǧan ata-analar studenttıŋ kınäsız ekenın mälımdedı. «Älıbidıŋ ısıne bailanysty aryz jazǧan ata-ananyŋ bıreuı menmın. Jazyqsyz balany şyryldatyp qoimai, özımızdıŋ oiymyzdy, adaldyǧymyzdy, adamgerşılıgımızdı bıldıreiık, balany sottatpaudyŋ amalyn jasap, özımnıŋ pıkırımdı bıldırgım keledı.
Eŋ basynda, qatelıkke ūrynyp, balalardyŋ sözıne senıp, aryzymyzdy jazdyq»dedı ana. Äieldıŋ aituynşa, balasymen söileskende psihologiialyq küiınen onyŋ bırnärsenı jasyryp jürgenın baiqaǧan. «Balamyzben äkesı ekeumız söilese kele mūndai jaǧdaidyŋ bolmaǧanyn bılıp, sodan keiın obalyna qalarmyz dep aryzymyzdy qaitaryp aldyq» dedı äiel. Lagerdegı tärbieşısın aiyptaǧan bala ata-anasymen söilesken kezınde özderı aitqan jaǧdaidyŋ bolmaǧynyn moiyndaǧyn. Tıptı, ol Älıbidıŋ öte jaqsy tärbieşı ekenın, balalarǧa jaqsy qaraǧanyn aitqan.
«Bızdıŋ duşqa kırdı degen de, balalardyŋ ana jerınen, myna jerınen ūstady» degen de, bärı jalǧan. Mūnyŋ bärın ūiymdastyrǧan syrttan kelgen, sary şaşty ırıleu kelgen bala» dep aitty. Olar özderı ūiymdastyrǧan. «Bız Älıbi aǧaidy sottatamyz, sūhbatta akter bolamyz», degen äŋgımelerın basqa tärbieşıler men balalar estıgen. Balamyzben söilese kelıp bız osy jaǧdaidy anyqtadyq» dedı ana. Sonymen qatar, ol jala jabylǧan Älıbidıŋ sottaluyna qarsy ekenın atap öttı. «Sotta da boldyq. Osynyŋ bärın aittyq» dep qorytyndylady äiel.
«Balanyŋ ısı şala» degen söz bar qazaqta. Oiyn balasynyŋ da bar nazardy özıne audaru üşın oidan şyǧaryp, bar ötırıgın qūrastyratyn kezderı de bolady. Osy tūsta basa nazar audarudy qajet etetın jaǧdai, Älıbiden būryn däl osy topqa jetekşılık etken Däuren esımdı azamatty da jūmysqa kırıskenıne ekı kün bolmai jatyp, osy balalar üstınen aryzdanyp, sol sebeptı lager basşylyǧy jūmystan şyǧaryp tastaǧan. Būl jaǧdai turaly Däuren «Astana» telearnasynan körsetıletın «Aitarym bar» äleumettık jobasynyŋ Älıbi ısıne arnalǧan baǧdarlamasynda aitqan bolatyn. Balanyŋ oiynynan qūrylǧan qaqpanyna tüsken Älıbige ädıl şeşımdı taǧaiyndasa degen tılek bar. Istıŋ jaiy boiynşa Älıbidıŋ kınäsızdıgıne qanşama dälelder keltırılıp otyrsa da estır qūlaq, körer köz bolmai otyrǧany ras. Eldıŋ bolaşaǧy – jastar. Jastarymyzdyŋ barlyǧyn ötırıktıŋ qūrbandyǧyna şalyp, temır torǧa qamai beretın bolsaq, el bolaşaǧyn kımge senıp tapsyramyz?
Ädıldık ornaidy dep senemız
Älıbidıŋ jazyqsyz ekenın rastaityn qanşama dälelder men aiǧaqtar bola tūra, aq-qarasyn anyqtamai, bırjaqty tergeu jūmystaryn jürgızgen Aqtöbe oblysynyŋ sot jüiesın jıtı tekseru qajet degen oi da keledı. Sot, sot töraǧasy, sudia adamnyŋ taǧdyryn şeşetın jauapty qyzmettı taŋdaǧanyn ūmytpasa ettı. Elımızdıŋ sot qyzmetkerlerı qūzyrettılıkterın ädıl oryndasa degen halyqtyŋ basty tılegı bar.
Älıbidıŋ qorǧauşylary Qazaqstan Respublikasy Joǧarǧy Sotynyŋ Qylmystyq ıster jönındegı sot alqasyna Aqtöbe oblystyq qylmystyq ıster jönındegı sot alqasynyŋ 2020 jylǧy 8 mausym künı küşıne engen qaulysyn kassasiialyq tärtıpte qaita qarau turaly ötınışhat joldady. Jauap kütude. Soŋǧy ümıt şamşyraǧy elımızdıŋ Joǧarǧy Soty Älıbidıŋ ısın qaita qarap, ädıl şeşım şyǧarady, jas jıgıtke jaŋa tynys, bostandyqsyilaidy degen ümıttemız.
Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı Qasym-Jomart Kemelūly Toqaevjastarǧa «Sızder eŋ ülken armandaryŋyzdy ıske asyrularyŋyz qajet. Būl – menıŋ basty mındetım. Bızdıŋ jastarymyz eŋbekqor, kreativtı, öz maqsatyna jetudı bıledı. Sondyqtan Qazaqstannyŋ bolaşaǧy senımdı qolda» degen edı.
Eger asqaq armany, aiqyn maqsaty bar köşbasşy jastar osylai jazyqsyz japa şegetın bolsa, arman-maqsatyna qalai jetpek?!
Prezidentımız sailaualdy baǧdarlamasynda üş ūstanymynyŋ bırı retınde «ädıldık» prinsipın biık qoiyp edı. Qazaqstandyqtar Älıbi Ötepbergennıŋ ısınde de ädıldık tanytatyndyǧyna senım bıldıredı.«Bi – tüzu, bilık – ädıl» bolady dep ümıttenedı. «Äkesız jetım – qūr jetım, anasyz jetım – tūl jetım» deitın, jetımın jylatpaǧan halyqpyz. Älıbi öz elınde ädıldık tabatynyna, elımızdıŋ mädenietı men önerıne älı talai zor ülesın qosatynyna kämıl senemız! Jas örennıŋ taǧdyryna balta şabylmasa degen janaiqai jürekterge jetedı degen oidamyz.
Mūhit ŞOQANŪLY,
«Adyrna» ūlttyq portaly.
