Qazaqtan däl qazır Kenesarydai köş bastaityn qazaq azamaty şyqsa, ony ışımızdegı satqyndar jündei tütetınıne, soŋynan şyraq alyp, jolyn kes-kesteitınıne kümänım joq. Bızdıŋ ǧasyrlar boiy otarsyzdanbaǧan sanamyz qandai köşbasşy şyqsa da, soŋynan şyraq aldyryp jügırtedı. Otarlanǧan sanada jaltaqtyq, satqyndyq, aşközdık — opasyzdyqtyŋ barlyq türı bolady. Būl ǧasyrlar boiyna jalǧasyp kele jatyr. Būl jaǧyna kelgende bırjaqty ǧana bilıktı kınäläǧan dūrys emes, qoǧamdy da sau deu — absurd. Bızdı marksizm men leninizm ideologiiasy qūl-qūtandar men bolşevikterge ainaldyryp, sanamyz ben ruhymyzda sau tamtyǧymyzdy qaldyrmaǧan. Osynyŋ saldarynyn bır rudy bır özı basqaryp, bır rudy bır özı asyrap otyrǧan talai bai-baǧlandyrymyz ben tektılerımızden, bekzat bolmysty asyldarymyzdan aiyrylyp qaldyq. Būl bızdıŋ basymyzdaǧy öte ökınıştı jaǧdai. Qazaqtyŋ ışınen elın oilaityn, jūrtyn joldan qaldyrmaityn bai-baquytty, auqatty, naǧyz käsıpker azamattardyŋ öte köp boluy jambasymyzǧa qisyq kele me? Adal, bai-baquatty adamdar köp bolǧan saiyn ūlt ta sauyǧa tüsedı. Malaiziianyŋ köregen basşysy Mohammad Mahathir malai auqattylaryn köbeitıp, basqa ūlttardan käsıptıŋ barlyǧyn tartyp alyp, malailyqtardy tauǧa şyǧarǧan. Al bızdı kım şyǧardy? Nazarbaev pa? Kezınde bızdıŋ auqattylardy elden bezdırıp, barlyǧyn qūrtty, joidy. Tarihtaǧy kez kelgen imperiia ışkı jaulardyŋ kesırınen qiraǧan. Kez kelgen tarihi epoha mūny aiǧaqtaidy. Sondyqtan da men qytai men orystan görı ışımızdegı alauyz ruşyldar men antiqazaqşyldardan äldeqaida qauıptenemın. Būlar ūltty ışten ırıtıp, ışten joiyp jatyr. Mūnyŋ barlyǧy keşegı tektı Kenesarynyŋ äruaǧyna qarata aitylǧannan tuyndap otyr. Kenesary perışte emes. Mūhamed paiǧambar da perışte emes. Tolstoi men Kennedi de perışte emes. Abai men Şäkärım de perışte emes. Kenesarynyŋ tarihi jeŋılısı de qazaq arasyndaǧy şonjarlardyŋ satqyndyǧy men alauyzdyǧynan boldy. Qazaqtyŋ däl sol kezdegı reseişıl şonjlarlarynyŋ ortaq ideiaǧa jūmys ıstei almauynan Kenesary satqyndyqtyŋ qūrbynyna ainaldy. Ömırdegı barlyq daryndylardyŋ jolyn baqtalastyq pen zūlymdyq qana kesedı. Bilıktegı baqtalastar men zūlymdar o bastan sanasy otarlanǧan adamdar. Sanasy otarlanǧan adamdar qandai epoha bolsa da, qandai forma bolsa da qoǧamnyŋ müddesıne qarsy jūmys ıstei beredı. Satqyndyq, opasyzdyq, jemqorlyq, jaǧympazdyqtyŋ barlyǧy osylardan şyǧady. Eldı, memlekettı joiyp jıberu de osylardyŋ qolynan keledı. Sondyqtan da keşegı Kenesary men Ahmetterge, Älihan men Älımhandarǧa jasalǧan satqyndyqtyŋ jalǧasy bızdıŋ qoǧamnyŋ, äsırese qazaqtyŋ sanasy otarsyzdanbai jalǧasyn taba beretınıne kümänım joq. Sananyŋ otarsyzdanuy ūzaq merzımdı tarihi prosess. Bız odan älı öte almai jatyrmyz. Keşegı Kenesarynyŋ äruaǧyna qarata söilegender mūny taǧy da aiǧaqtap berdı. Otarlanǧan sana eşqaşan da ortaq ūlttyq ideiaǧa jūmys jasai almaidy. Ondai şırıgen qoǧamda ǧylym da, bılım de, örkeniet te joq. Ortaq ūlttyq ideiaǧa jūmys jasau üşın bızdıŋ qazaqtyŋ ärbırı ärbırınıŋ pıkırın syilap, jaǧyzym degen ideologiiaǧa toptasuy kerek. Rulyq deŋgeiden ūlttyq deŋgeige şyǧuy kerek. Būlai bolmai qazaqtyŋ sanasyna otarsyzdanu prosesı eşqaşan da kelmeidı. Būl jüienı onsyz özgertemız deu bızdıŋ ūlttyŋ qazırgı jahandanu däuırındegı ülken qatelıgı bolyp ketuı de äbden mümkın. Sondyqtan sızderdıŋ ärbırıŋız ūlttyq ortaq ideiaǧa jūmys jasau, jol tabu degen ne ekenıne qazırgı reali ömırde köz jetkızgenderıŋız dūrys. Közımız jetpese, artta qala beremız.
Bekbolat QARJAN
