Abai öleŋderı

Jasymda ǧylym bar dep eskemedım Jasymda ǧylym bar dep eskermedım, Paidasyn köre tūra teksermedım. Erjetken soŋ tüspedı uysyma, Qolymdy mezgılınen keş sermedım. Būl mahrūm qalmaǧyma kım jazaly, Qolymdy döp sermesem, öster me edım? Adamnyŋ bır kyzyǧy - bala degen, Balany okytudy jek körmedım. Balamdy medresege bıl dep berdım, Qyzmet qylsyn, şen alsyn dep bermedım. Özım de basqa şauyp, töske örledım, Qazaqqa qara sözge des bermedım.   Qalyŋ elım, qazaǧym, qairan jūrtym Qalyŋ elım, qazaǧym, qairan jūrtym, Ūstarasyz auzyŋa tüstı mūrtyŋ. Jaqsy menen jamandy aiyrmadyŋ, Bırı qan, bırı mai bop endı ekı ūrtyŋ. Bet bergende şyraiyŋ sondai jaqsy, Kūdaidan ǧana būzyldy sartşa syrtyŋ? Ūqpaisyŋ öz sözıŋnen baska sözdı, Auzymen oraq orǧan öŋkei qyrtyŋ. Özımdıkı dei almai öz malyndy, Kündız külkıŋ būzyldy, tünde — ūiqyŋ. Körseqyzar keledı bailauy joq, Bır kün tyrtyŋ etedı, bır kün — būrtyŋ. Bas-basyna bi bolǧan öŋkei qiqym, Mıneki būzǧan joq pa eldıŋ siqyn? Özderındı tüzeler dei almaimyn, Öz qolyŋnan ketken soŋ endı öz yrqyŋ. Aǧaiyn joq närseden eter būrtyŋ, Onyŋ da alǧan joq pa qūdai qūlqyn? Bırlık joq, bereke joq, şyn peiıl joq, Sapyryldy bailyǧyŋ, baqqan jylqyŋ. Basta mi, qolda malǧa talas qylǧan, Küş synasqan kündestık būzdy-au şyrqyn.   Ǧylym tappai maqtanba Ǧylym tappai maqtanba, Oryn tappai baptanba, Qūmarlanyp şattanba, Oinap bosqa küluge. Bes närseden qaşyq bol, Bes närsege asyq bol, Adam bolam deseŋız. Tıleuıŋ, ömırıŋ aldyŋda, Oǧan qaiǧy jeseŋız. Ösek, ötırık, maqtanşaq, Erınşek, beker mal şaşpaq – Bes dūşpanyŋ, bılseŋız. Talap, eŋbek, tereŋ oi, Qanaǧat, raqym, oilap qoi – Bes asyl ıs, könseŋız. Jamandyq körseŋ näfrätlı, Suytyp köŋıl tyisaŋyz. Jaqsylyq körseŋ ǧibrätlı, Ony oiǧa jisaŋyz. Ǧalym bolmai nemene, Balalyqty qisaŋyz? Bolmasaŋ da ūqsap baq, Bır ǧalymdy körseŋız. Ondai bolmaq qaida dep, Aitpa ǧylym süiseŋız, Sızge ǧylym kım berer, Janbai jatyp sönseŋız? Dünie de özı, mal da özı, Ǧylymǧa köŋıl berseŋız. Bılgenderdıŋ sözıne Mahabbatpen erseŋız. Aqyl senbei senbeŋız, Bır ıske kez kelseŋız. Aqsaqal aitty, bai aitty, Kım bolsa, meilı, sol aitty – Aqylmenen jeŋseŋız. Nadandarǧa boi berme, Şyn sözbenen ölseŋız. Aiat, hadis emes qoi, Küpır boldyŋ demes qoi, Qanşa qarsy kelseŋız. Köp orynda körıne aitpa, Bızdıŋ sözge erseŋız. Mūny jazǧan kısınıŋ Atyn bılme, sözın bıl! Osy jalǧan dünieden Şeşen de ötken ne būlbūl, Kösem de ötken ne düldül. Söz mänısın bılseŋız, Aqyl – mizan, ölşeu qyl. Eger qisyq körınse, Meilıŋ tasta, meilıŋ kül. Eger tüzu körınse, Oilap-oilap, qūlaqqa ıl. Aqymaq köp, aqyldy az, Deme köptıŋ sözı pūl. Jaqynnyŋ sözı tättı dep, Jaqynym aitty dei körme. Nadandyqpen kım aitsa, Ondai tüpsız sözge, erme. Sızge aitamyn, haupım – būl. Özıŋ üşın üirenseŋ, Jamandyqtan jirenseŋ, Aşylarsyŋ jylma-jyl. Bıreu üşın üirenseŋ, Bıreu bılmes, sen bılseŋ, Bılgenıŋnıŋ bärı – tūl. Sözıne qarai kısını al, Kısıge qarap söz alma. Şyn söz qaisy bıle almai, Är närseden qūr qalma. Mūny jazǧan bılgen qūl – Ǧūlamahi Dauani, Solai deptı ol şynşyl. Sözın oqy jäne oila, Tez üirenıp, tez joima, Jas uaqytta köŋıl – gül.   Äsempaz bolma är nege Äsempaz bolma är nege, Önerpaz bolsaŋ, arqalan. Sen de - bır kırpış, düniege Ketıgın tap ta, bar qalaŋ! Qairat pen aqyl jol tabar, Qaşqanǧa da, quǧanǧa. Ädılet, şapqat kımde bar, Sol jarasar tuǧanǧa. Bastapqy ekeu soŋǧysyz Bıte qalsa qazaqqa, Aldyŋ - jalyn, artyŋ - mūz, Barar edıŋ qai jaqqa? Paidany körseŋ bas ūryp, Maqtandy ızdep, qaiǧy alma. Mınındı ūrlap jasyryp, Maidanǧa tüspei bäigı alma. Özınde barmen közge ūryp, Artylam deme özgeden. Kündestıgın qozdyryp, Azapqa qalma ezbeden. Aqyryp jürıp, anyq bas, Eŋbegıŋ ketpes dalaǧa. Ūstadtyq qylǧan jalyqpas Üiretuden balaǧa.   Jaz Jazdygün şılde bolǧanda, Kökorai şalǧyn, bäişeşek, Ūzaryp ösıp tolǧanda; Kürkırep jatqan özenge, Köşıp auyl qonǧanda; Şūrqyrap jatqan jylqynyŋ Şalǧynnan jony qyltyldap, At, aiǧyrlar, bieler Büiırı şyǧyp, yŋqyldap, Suda tūryp şybyndap, Kūiryǧymen şylpyldap, Arasynda kūlyn-tai Ainala şauyp būltyldap. Joǧary-tömen üirek, qaz Ūşyp tūrsa sympyldap. Qyz-kelınşek üi tıger, Būrala basyp bylqyldap, Aq bılegın sybanyp, Äzıldesıp syŋqyldap. Mal ışınen ainalyp, Köŋılı jaqsy jailanyp, Bai da keler auylǧa, Aiaŋşyly jylpyldap; Sabadan qymyz qūidyryp, Ortasyna qoidyryp, Jasy ülkender bır bölek Keŋesıp, külıp sylqyldap. Jalşy aldaǧan jas bala, Jaǧalaidy şeşesın Et äper dep qyŋqyldap. Köleŋke qylyp basyna, Kılem tösep astyna, Saltanatty bailardyŋ Samauryny būrqyldap. Bılımdıler söz aitsa, Bäigı atyndai aŋqyldap, Özgeler basyn izeidı, Ärine dep maqūldap. Aq köilektı, taiaqty Aqsaqal şyǧar bır şetten Malyŋdy ärı qaitar dep, Malşylarǧa qaŋqyldap. Bai baiǧūsym desın dep, Şaqyryp qymyz bersın dep, Jaramsaqsyp, jalpyldap. Şapandaryn belsengen, Asau mınıp teŋselgen Jylqyşylar kep tūrsa, Taŋerteŋnen salpyldap. Myltyq atqan, qūs salǧan Jas bozbala bır bölek Su jaǧalap qutyŋdap. Qaiyryp salǧan kök qūsy Köterıle bergende, Qaz sypyrsa jarqyldap. Ötken künnıŋ bärı ūmyt, Qoldan keler qairat jok, Baǧanaǧy baiǧūs şal Auylda tūryp küledı, Qoşemet qylyp qarqyldap.   Küz Sūr būlt tüsı suyq qaptaidy aspan, Küz bolyp, dymqyl tūman jerdı basqan. Bılmeimın toiǧany ma, toŋǧany ma, Jylqy oinap, bie qaşqan, tai jarysqan. Jasyl şöp, bäişeşek joq būrynǧydai, Jastar külmes, jügırmes bala şulai. Qaiyrşy şal-kempırdei tüsı ketıp, Japyraǧynan airylǧan aǧaş, qurai. Bıreu malma sapsidy, salyp iın, Salbyraŋqy tartypty jyrtyq kiım. Enesıne iırtıp şuda jıbın, Jas qatyndar jyrtylǧan jamaidy üiın. Qaz, tyrna qatarlanyp qaitsa bermen, Astynda aq şomşy jür, ol bır keruen. Qai auyldy körseŋ de, jabyrqaŋqy, Külkı-oiyn körınbeidı, seiıl-seruen. Kempır-şal qūrjaŋ qaǧyp, bala bürseŋ, Köŋılsız qara suyq qyrda jürseŋ. Kemık süiek, sorpa-su timegen soŋ, Üide it joq, tyşqan aulap, qaida körseŋ. Küzeu tozǧan, oty joq eldıŋ maŋy, Tūman bolar, jel soqsa, şaŋ-tozaŋy. Ot jaqpaǧan üiınıŋ sūry qaşyp, Ystan qoryqqan qazaqtyŋ qūrysyn zaŋy.   Qys Aq kiımdı, denelı, aq saqaldy, Soqyr, mylqau, tanymas tırı jandy. Üstı-basy aq qyrau, tüsı suyq, Basqan jerı syqyrlap, kelıp qaldy. Dem alysy – üskırık, aiaz ben qar, Kärı qūdaŋ – qys kelıp, älek saldy. Ūşpadai börkın kigen oqşyraityp, Aiazbenen qyzaryp ajarlandy. Būlttai qasy jauyp ekı közın, Basyn sılıkse, qar jauyp, mazaŋdy aldy. Borandai būrq-sarq etıp doldanǧanda, Alty qanat aq orda üi şaiqaldy. Äues körıp jügırgen jas balalar, Betı-qoly dombyǧyp, üsık şaldy. Şidem men ton qabattap kigen malşy Bet qarauǧa şydamai terıs ainaldy. Qar tepkenge qajymys qairan jylqy Tityǧy qūruyna az-aq qaldy. Qyspen bırge tūmsyǧyn saldy qasqyr, Malşylarym, qor qylma itke maldy. Sonyǧa maldy jaiyp, küzetıŋder, Ūiqy öltırmes, qairat qyl, būz qamaldy! İt jegenşe Qondybai, Qanai jesın, Qūr jıber myna antūrǧan kärı şaldy.