Pandemiiadan älsırep şyqqan el tūrǧyndarynyŋ jaǧdaiy mäz bolmai tūr. Jappai jūmyssyzdyqtyŋ saldary nesie tölemderıne qatty äser etude. Halyqtyŋ qiyn jaǧdaiyn bilıktegıler de bılıp otyr. Äitpese mäjılıs deputaty Aiqyn Qoŋyrov nesiege raqymşylyq jasau turaly bastama kötermes edı.
Deputattyŋ sözınşe, halyq karantin uaqytynda qiyn jaǧdaiǧa tap bolǧan.
"Şaǧyn jäne orta käsıpkerlık öndırısınıŋ kölemı karantin uaqytynda kürt tömendedı: qoǧamdyq tamaqtanu 53%-ǧa, bölşek saudasy 45%-ǧa, transport 37%-ǧa deiın kemıdı. Būl mekemelerdıŋ bankrotqa ūşyrauyna nemese jabyluyna, bankter men käsıpkerler arasyndaǧy janjalǧa alyp keluı mümkın. Elımızdegı karantin kezınde 4 mln 200 adam jūmyssyz qaldy. Jūmyssyzdyq deŋgeiı 46%-ǧa artty. Būl bızdıŋ tarihymyzda bırınşı ret oryn alyp otyr. Qazırgı daǧdarys eldıŋ tek epidemiialogiialyq jaǧdaiyna ǧana emes, eŋbek naryǧyna da qatysty. Sondyqtan jedel türde şara qoldanuymyz qajet. Karantinge deiın eŋbek etıp, barlyq salyqty öz uaqytynda tölep jürgen jeke jäne zaŋdy tūlǧalarǧa keŋ kölemdı nesielık amnistiia jariialauymyz kerek. Kei azamattar bank qysymyna tötep bere almai, kök tiynsyz qaluy mümkın," - dedı deputat.
Strategiialyq zertteuler institutynyŋ ǧylymi qyzmetkerı Viacheslav Dodonov nesiege amnistiia jasalsa, halyq qaitadyn qaryz aluǧa äues bolady dep esepteidı eken.
«Nesiege raqymşylyq jasauǧa biudjet qarjysyn jūmsau ūsynysy aityldy. Ol qarjy salyq töleuşılerdıŋ qarjysy. Sondyqtan da oǧan qarsylyq bıldıruşıler bolady. Onyŋ üstıne qazır qazynadan bölıngen qarjynyŋ jartysynan astamy äleumettık salaǧa baǧyttalǧan. Eger ol qarjyny raqymşylyqqa (amnistiiaǧa) jūmsaityn bolsaq biudjettı qysqartu kerek. Onyŋ saldary mektep, auruhana siiaqty qajettı nysandar uaqytynda salynbaidy», - deptı sarapşy.
Esterıŋızge sala ketsek, nesielık amnistiiany Demokratiialyq bastamaşyl top kötergen bolatyn. Olar ötken jeksenbıde Almaty qalasy äkımdıgınıŋ rūqsatymen miting ūiymdastyryp, bilıkke nesie keşırılsın degen talap qoidy. Bastamaşyl toptyŋ jetekşısı Janbolat Mamai raqymşyllyqqa qarsy bolǧandarǧa öz uäjın aitty.
– Nesielık amnistiia – halyqqa kömek körsetudıŋ naqty mümkındıgı. Bız būl jerde kepılı joq nesieler men mikrokreditterdı aityp otyrmyz. 5,5 mln halyqtyŋ 4,4 trln teŋge osyndai qaryzy bar.
Qazır keibır adamdar «nege bızdıŋ salyǧymyzdyŋ esebınen jūrttyŋ nesiesı jabylu kerek» degen pıkır aityp jatyr. Sol adamdar memleket milliardtap jeke bankterge kömekteskende, jeke oligarhtarǧa kömekteskende, kereksız qarjyny jelge şaşqanda qaida boldy? Bailarǧa ǧana kömektesesıŋder dep bıreuı aitqan joq qoi. Al endı halyqqa kömektesın kezde – menıŋ salyǧymnyŋ aqşasy, populizm degen siiaqty sözder aitady.
Bız mümkın emes närse aityp otyrǧamyz joq. Mysaly, 2020 jyldyŋ bırınşı qaŋtarynan bastap Moŋǧoliiada bükıl zeinetkerlerdıŋ nesiesı keşırıldı. Mūndai mysaldar öte köp.
Nesie keşırımı ekonomikany quattandyrady. Ärı mūndai keşırımge memlekettıŋ tolyqtai mümkınşılıgı bar, - dedı Janbolat Mamai.
Qalai bolǧanda da bilık tarapynyŋ mınberlerınen nesie amnistiiasyna bailanysty seŋ jüre bastaǧandai. Endıgı sözdı atqaruşy bilıktıŋ tiıstı salasynyŋ ökılderı aluy tiıs.
Deputattyŋ sözınşe, halyq karantin uaqytynda qiyn jaǧdaiǧa tap bolǧan.
"Şaǧyn jäne orta käsıpkerlık öndırısınıŋ kölemı karantin uaqytynda kürt tömendedı: qoǧamdyq tamaqtanu 53%-ǧa, bölşek saudasy 45%-ǧa, transport 37%-ǧa deiın kemıdı. Būl mekemelerdıŋ bankrotqa ūşyrauyna nemese jabyluyna, bankter men käsıpkerler arasyndaǧy janjalǧa alyp keluı mümkın. Elımızdegı karantin kezınde 4 mln 200 adam jūmyssyz qaldy. Jūmyssyzdyq deŋgeiı 46%-ǧa artty. Būl bızdıŋ tarihymyzda bırınşı ret oryn alyp otyr. Qazırgı daǧdarys eldıŋ tek epidemiialogiialyq jaǧdaiyna ǧana emes, eŋbek naryǧyna da qatysty. Sondyqtan jedel türde şara qoldanuymyz qajet. Karantinge deiın eŋbek etıp, barlyq salyqty öz uaqytynda tölep jürgen jeke jäne zaŋdy tūlǧalarǧa keŋ kölemdı nesielık amnistiia jariialauymyz kerek. Kei azamattar bank qysymyna tötep bere almai, kök tiynsyz qaluy mümkın," - dedı deputat.
Strategiialyq zertteuler institutynyŋ ǧylymi qyzmetkerı Viacheslav Dodonov nesiege amnistiia jasalsa, halyq qaitadyn qaryz aluǧa äues bolady dep esepteidı eken.
«Nesiege raqymşylyq jasauǧa biudjet qarjysyn jūmsau ūsynysy aityldy. Ol qarjy salyq töleuşılerdıŋ qarjysy. Sondyqtan da oǧan qarsylyq bıldıruşıler bolady. Onyŋ üstıne qazır qazynadan bölıngen qarjynyŋ jartysynan astamy äleumettık salaǧa baǧyttalǧan. Eger ol qarjyny raqymşylyqqa (amnistiiaǧa) jūmsaityn bolsaq biudjettı qysqartu kerek. Onyŋ saldary mektep, auruhana siiaqty qajettı nysandar uaqytynda salynbaidy», - deptı sarapşy.
Esterıŋızge sala ketsek, nesielık amnistiiany Demokratiialyq bastamaşyl top kötergen bolatyn. Olar ötken jeksenbıde Almaty qalasy äkımdıgınıŋ rūqsatymen miting ūiymdastyryp, bilıkke nesie keşırılsın degen talap qoidy. Bastamaşyl toptyŋ jetekşısı Janbolat Mamai raqymşyllyqqa qarsy bolǧandarǧa öz uäjın aitty.
– Nesielık amnistiia – halyqqa kömek körsetudıŋ naqty mümkındıgı. Bız būl jerde kepılı joq nesieler men mikrokreditterdı aityp otyrmyz. 5,5 mln halyqtyŋ 4,4 trln teŋge osyndai qaryzy bar.
Qazır keibır adamdar «nege bızdıŋ salyǧymyzdyŋ esebınen jūrttyŋ nesiesı jabylu kerek» degen pıkır aityp jatyr. Sol adamdar memleket milliardtap jeke bankterge kömekteskende, jeke oligarhtarǧa kömekteskende, kereksız qarjyny jelge şaşqanda qaida boldy? Bailarǧa ǧana kömektesesıŋder dep bıreuı aitqan joq qoi. Al endı halyqqa kömektesın kezde – menıŋ salyǧymnyŋ aqşasy, populizm degen siiaqty sözder aitady.
Bız mümkın emes närse aityp otyrǧamyz joq. Mysaly, 2020 jyldyŋ bırınşı qaŋtarynan bastap Moŋǧoliiada bükıl zeinetkerlerdıŋ nesiesı keşırıldı. Mūndai mysaldar öte köp.
Nesie keşırımı ekonomikany quattandyrady. Ärı mūndai keşırımge memlekettıŋ tolyqtai mümkınşılıgı bar, - dedı Janbolat Mamai.
Qalai bolǧanda da bilık tarapynyŋ mınberlerınen nesie amnistiiasyna bailanysty seŋ jüre bastaǧandai. Endıgı sözdı atqaruşy bilıktıŋ tiıstı salasynyŋ ökılderı aluy tiıs.
Janbolat Sarqasqa,
"Adyrna" ūlttyq portaly
