Almaty qalasy jūmyspen qamtu ortalyǧy talai jyldan berı jūmyssyz jürgen azamattardyŋ, sondai-aq jas mamandardyŋ, öz käsıbımdı aşsam deitın käsıpkerlerdıŋ jäne de mümkındıgı şekteulı jandardyŋ aiaqqa tūryp, eŋbekke aralasyp ketuıne orasan zor yqpal etıp otyr. Būl ortalyqtyŋ qyzmetıne TJ-dan keiın jügınuşıler sany edäuır ösken. Osy oraida «Adyrna» ūlttyq portalynyŋ jurnalisı Almaty qalasy halyqty jūmyspen qamtu ortalyǧy Boljau bölımınıŋ mamany Meiırbekova Gülzinat Rahmanberdıqyzymen arnaiy sūhbattasyp, almatylyqtardyŋ qanşalyqty deŋgeide jūmyspen qamtylǧanyn bılgen-dı.
–Soŋǧy uaqyttaǧy jūmyspen qamtu ortalyǧynda qandai jaŋaşyl bastamalar bolyp jatyr?
–Almaty qalasy jūmyspen qamtu ortalyǧy 2017-2021 jj. arnalǧan nätijelı jūmyspen qamtu men käsıpkerlıktı damytudyŋ ülken memlekettık baǧdarlamasyn jüzege asyryp keledı. Būl baǧdarlama bırneşe baǧyttan tūrady. Eŋ bırınşı baǧyty – qysqa merzımdı kurstar. Jūmysynan aiyrylǧan adamdardy, jastardy, jūmyspen özın-özı qamtyǧan jandardy, sondai-aq mümkındıgı şekteulı adamdardyŋ arasynan jūmysqa qabıletı barlardy (1 toptaǧy mügedektıgı bar jandar jūmysqa jaramsyz) osy qysqa merzımdı kurstarǧa jıberuge, ary qarai sertifikat alyp, jūmysqa kırıp ketuıne kömek beremız. Bızdıŋ negızgı mındetımız – osy. Qysqa merzımdı kurstardyŋ ışınde käsıpkerlerge daiyn biznes jobasyn jüzege asyruǧa arnalǧan «Bastau biznes» jobasy bar. Jobaǧa memleket tarapynan granttar bölınedı. Būl joba boiynşa Atameken «Damu» qoryna baryp, 21 kün tegın oqidy.
Eŋbek baǧdarlamasy 2016 jyldyŋ 21 jeltoqsanynda qabyldanyp, 2017 jyldan berı ıske asyrylyp keledı. Būl memlekettık baǧdarlama arqyly, äsırese, az qamtylǧan otbasy, köp balaly otbasylar jäne mümkındıgı şekteulı jandar öz käsıbın aşu üşın qaitarymsyz 550 myŋ teŋge alady. Bızge az qamtylǧan otbasy, köp balaly otbasy müşelerı kelıp, aspaz, tıgınşı, konditer sekıldı mamandyqtardy oquda. Olar ai saiyn 20 myŋnan astam şäkırtaqy alyp oqidy. Ötken jyly osy baǧdarlama boiynşa 830 köp balaly ana arnaiy kurstardy oqydy.
Jaqynda Almaty telearnasyndaǧy «Şeşımı bar» baǧdarlamasynda qonaqta boldym, sonda bır köp balaly ana osy baǧdarlama boiynşa 550 myŋ teŋge alyp, qūraq körpe-körpeşe, jastyqtar tıgıp, öz käsıbın bastapty. Menıŋşe, būl – halyqtyŋ äleumettık jaǧdaiyn jaqsartu maqsatyndaǧy öte jaqsy bastama.
Būdan bölek, bızde mikrokreditter beru baǧyty da bar. Būl baǧyt boiynşa öz biznesımdı bastaimyn degen janǧa 5 jylǧa 6 % -ben 22 mln-ǧa deiın nesie berıledı. Oǧan mındettı türde kepıldeme qoiu kerek. Bır mysal aita ketsem, 2018 jyly aqpan aiynda maǧan bır qariia apa habarlasyp: «Menıŋ jeke biznes josparym bar, sony jüzege asyruǧa nesie alǧym keledı», - dedı. Bızdıŋ özımızdıŋ nūsqaulyǧymyz bar. Ol boiynşa bırınşı kurs oqyp, sertifikat alady, özınıŋ biznes josparyn körsetedı. Eger Atameken «Damu» qory oǧan käsıptı jürgızuge kelısım berse, bızden bankke nesie alu üşın joldama alady. Būl jaǧdaida apamyzdyŋ jasy 70-ke kep qalǧan eken. 4 bank apamyzǧa nesie aluǧa kelısım bermedı. Sodan özım ForteBank-pen kelısıp, basynan aiaǧyna deiın kömek qolyn sozdym. Rasymen de, bankter kepılge qoiatyn üi-jaiy bolǧan jaǧdaida da jasy egde tartqan jandarǧa nesie beruge kelısım bermeidı. Osy oraida ForteBank-ke raqmet aitqym keledı. Osy banktıŋ arqasynda apamyz Abai men Sain köşesınıŋ qiylysynda özınıŋ sauda üiın aşyp, ısın döŋgeletıp äkettı. Men būl apanyŋ jaiyn jūmys joq dep syltauratatyn jastarǧa ülgı bolsyn dep aityp otyrmyn.
Bızdıŋ «Belsendı ıs-şaralar» atty taǧy bır baǧytymyz bar. «Belsendı ıs-şaralarǧa» äleumettık jūmys orny, qoǧamdyq jūmys orny, jastar ıs-täjıribesı kıredı.
Äleumettık jūmys ornyna toqtalsam, jyl basynda jūmys beruşıler bızdıŋ ortalyqpen bailanysyp, bos jūmys oryndaryna vakansiia jariialaidy. Bızdıŋ ortalyqqa kelgen jūmys ızdeuşılerdıŋ qabıletı men sūranysyna säikes kelısım-şart negızınde bız jūmysqa ornalasuǧa joldama beremız. Olardyŋ bır ailyq jalaqysynyŋ 35%-n, mümkındıgı şekteulı azamattardyŋ 80%-n memleket töleidı. Būl joba 12 aiǧa sozylady. Kelısım-şart jyl basynan bastalady. Merzımı aiaqtalǧan kelısım-şart kelesı jylǧa jaramaidy.
- Būl baǧyt boiynşa tölenetın bır ailyq jalaqynyŋ summasy qanşa?
- Äleumettık jūmys orny boiynşa 100 myŋnyŋ ainalasynda aqy tölenedı.
Sondai-aq Qoǧammen jūmys baǧyty da bır jyl boiy ıske asyrylady. Būl baǧytta arnaiy bır mamannyŋ qajetı joq, joǧary synyp oquşylary men studentter de jūmyspen qamtylady. Ötken jyly 300 student pen oquşy osy baǧyttyŋ arqasynda jūmys ıstei aldy. Biylǧy jyly būl körsetkış ötken jylǧymen salystyrǧanda köbeidı. Sebebı olarǧa tölenetın jalaqy 85 myŋ teŋgenı qūraidy. Odan tört jarna boiynşa qarajat alynady da, qalǧan 66 myŋ teŋge jūmysşynyŋ qolyna tiedı.
- Jastarǧa arnalǧan taǧy qandai baǧdarlamalaryŋyz bar?
- Jas mamandarǧa arnalǧan «Jastar ıs-täjıribesı» baǧyty bar. Būl baǧyt boiynşa endı qolyna diplom alǧan tülek bızge jügınıp, jūmysqa joldama alady. Bärımız bılemız, oqudy jaŋa bıtırgen täjıribesız jas mamandy jūmys oryndary ala bermeidı. Memleket būl baǧytty qarastyrudaǧy sebebı de sol.
Būǧan Almaty äkımdıgıne kıretın vedomostvolar qatysa alady. Atap aitqanda, Memlekettık kırıster departamentı, äkımşılıkter, audandyq-qalalyq sot, prokuraturalar kıredı. Jūmys beruşıler ortalyqpen qaraşa aiynan bastap kelısım-şart jasaǧany dūrys. Sebebı jyl basynan bastap jūmys ızdeuşıler joldama alyp, jūmyspen qamtyluy kerek. Sondai-aq qanşa adamnyŋ jūmyspen qamtylatyny anyqtalyp, olarǧa tiesılı qarajat bölınuı tiıs.
Aita ketetın bır jait, jūmys ızdeuşı mındettı türde Almaty qalasynda tūraqty nemese uaqytşa bır jylǧa deiın tırkeude boluy kerek.
-Sızderdıŋ joldamalaryŋyz arqyly barǧan jas mamannyŋ ary qarai tūraqty jūmyspen qamtyluyna mümkındık bar ma?
-Ärine, bar. Jastar alty aiǧa deiın özın jaqsy jaǧynan körsetıp, jūmysqa qabıletın däleldei alsa, tūrǧylyqty jūmysqa qabyldana alady. Būl baǧdarlama bügınde özınıŋ nätijesın berıp keledı.
Bızdıŋ ortalyq 2011 jyly aşylǧan, sodan berı qanşama jas maman atalǧan baǧyt boiynşa ıs-täjıribeden ötıp, nätijesınde tūraqty jūmysqa tūra aldy.
-Al 6 ai uaqyt ötken soŋ jūmys ızdeuşınıŋ qaita jūmyspen qamtu ortalyǧy arqyly jūmysqa tūruyna mümkındık qarastyrylǧan ba?
-Ekınşı ret tūru qiyn bolady. Sebebı jas maman alty ai uaqyt ışınde özın körsetıp, tūrǧylyqty jūmysqa tūruy kerek. Sodan keiın tūrǧylyqty jūmysqa tūrǧandyǧy jaily būiryǧyn bızge äkep, tırkeluı tiıs.
Tūrǧylyqty jūmysqa tūra almaǧan jaǧdaida kelesı jyly basqa qoǧamdyq jūmysqa baruyna bolady.
- Bügıngı künge deiın qanşa adamdy jūmyspen qamtydyŋyzdar?
- Bügınge deiın bızge 65 myŋ adam jügınıptı. Sonyŋ 24 myŋy tūrǧylyqty jūmysqa ornalasa aldy. Al 16 myŋdaiy uaqytşa jūmys ıstep jür, olardyŋ 3 myŋnan astamy köp balaly analar men az qamtylǧan otbasynyŋ analary. Al qysqa merzımdı kurstarǧa 265 adam qatysty.
Tötenşe jaǧdai aiaqtalǧan soŋ bızge keluşıler sany edäuır köbeidı. Oǧan deiın telefon arqyly habarlasyp 100 adam kelse, qazır tıkelei özderı kelıp, kezek kütıp tūruşylardyŋ sany artty. Bızde kezek elektrondy nomer arqyly jüredı. Künıne 140 adam qabyldaudamyz. Bızge keluşılerdıŋ bärın bır künde qabyldap ülgermeimız. Sol sebeptı qaladaǧy 8 audannyŋ äkımşılıgıne jūmys ızdeuşılerge tiımdı bolsyn dep arnaiy mamandarymyzdy otyrǧyzyp, qabyldau jürgızudemız.
Osy jyly Äleumettık jūmys orny baǧyty boiynşa jospar tolyqtai oryndaldy. Jyl basynan berı 1000-nan astam mümkındıgı şekteulı jandar bızge jügınse, sonyŋ 700-den astamy jūmyspen qamtyldy. Jäne de 500-dei jan äleumettık jūmys ornynda täjıribede jür.
- Jūmyspen qamtylǧandarǧa 66 myŋ men 100 myŋnyŋ ainalasynda jalaqy tölenedı dedıŋız. Al būdan bölek syiaqylar qarastyryla ma?
- Joq, syiaqy qarastyrylmaidy. Tek memleket basşysynyŋ aituy boiynşa, TJ kezınde tabysynan airylǧan azamattar azyq-tülıkpen qamtyluy üşın 2 ai 5500 kölemınde qarajat berıldı.
Osy oraida jūmystan şyǧyp qalǧan jandar uaqytşa järdemaqyǧa ötınış bere alatynyn da aita ketsem. Eger bır azamat 3 jyldai jūmys ıstep, öz erkımen jūmysynan şyqqan jaǧdaida 4 aiǧa deiın järdemaqy alyp otyrady. Būl järdemaqy azamattyŋ resmi türde jūmys ıstep jürgen sätınde ai saiyn äleumettık saqtandyruǧa salǧan (MÄSF) jarnasynyŋ 40%-ynan alynady. Al qysqartylǧan adam 6 aiǧa deiın alady.
- 1000 mümkındıgı şekteulı jannyŋ 500-ı jūmyspen qamtyldy dedıŋız, al jartysy qaida kettı?
- 1000-nan astam adam jügındı, 500-deiı äleumettık jūmys ornyna ketse, qalǧany tegın oqu kurstary men qoǧamdyq jūmystarǧa kettı. Türlı tehnika jöndeu, tıgu sekıldı otyryp ısteitın jūmystardy igerude. Tıptı, tıgınge soŋǧy kezderı er-azamattar da qyzyǧuşylyq bıldırude. Bız kım qaida baramyz dese de, şektemeimız.
Tegın oqu kurstaryna ketkender, keiın Atameken «Damu» qorf arqyly käsıpkerlıktı damytudyŋ 21 kündık kursyn oqyp, biznes ideialaryn körsetıp, memleket tarapynan qaitarymsyz 550 myŋ teŋgeden aldy.
- 550 myŋdy alǧan soŋ ony qaida jūmsaǧandyǧyn däleldeu kerek pe?
- Ärine, memleket tarapynan bölıngen aqşa bolǧandyqtan, ärbır tiynnyŋ sūrauy bolady. Qarajatty igeru boiynşa monitoring jasalyp, ünemı tekserılıp otyrady. Onymen Almaty qalasy jūmyspen qamtu ortalyǧynyŋ Sapany baqylau bölımı ainalysady.
- Būdan bölek osy jyly qandai baǧytta jūmys ıstep, qandai mäselelerdı artqa tastadyŋyzdar?
- Prezident tapsyrmasy boiynşa TJ kezınde halyqtyŋ jūmyspen qamtyluy üşın arnaiy Qazaqstannyŋ barlyq öŋırınde Jūmyspen qamtu jol kartasy jasaldy. Būl baǧdarlama 2011 jyldan berı bar edı. Jaǧdaiǧa bailanysty osy jyly qaita qolǧa alyndy. Osy baǧdarlama boiynşa Almaty qalasynda 220 nysandy jöndeu jūmystary jasala bastady. Būl älı künge jalǧasyp jatyr. Būl baǧdarlama boiynşa Almaty qalasy boiynşa 26 myŋ adam jūmyspen qamtyluy tiıs edı. Sonyŋ 50%-na jūmyssyz retınde tırkelgen azamattardy tartuymyz kerek boldy. Bügıngı taŋda 18 myŋnan astam osy baǧdarlama boiynşa jūmysqa tartyldy. Onyŋ 9 myŋy bızdıŋ ortalyq arqyly jūmyspen qamtyldy.
Būl baǧyt boiynşa jūmyspen qamtylǧandardyŋ ışınde jan-jaqtan, auyl-aimaqtan, öŋırlerden kelgender de bar. Olarǧa materialdyq kömek retınde bastapqyda eŋ tömengı 2 ailyq kömek körsetkışınıŋ qosyndysy – 85 myŋ teŋgeden berıldı.
Osy boiynşa 40 adamdy jūmyspen qamtyǧan bır kompaniiaǧa habarlasyp bıldım, 5 jūmysşy özge öŋırden kelgender eken, olarǧa jalaqyǧa ılıngenşe būl kömek körsetılıptı. – Būl baǧdarlama boiynşa qandai mamandar jūmyspen qamtylady?
- Kürdelı jūmys, ortaşa jūmys jäne aǧymdaǧy jöndeuler boiynşa: balabaqşa, mädeni eskertkışter, joldy jöndeu ısterı qolynan keletın jandar tartylady. Negızınen qūrylysşylar. Mäselen, būl jūmysşylar Aqsai-5 şaǧyn audanyndaǧy tūrǧyn üilerdıŋ arasyndaǧy joldardy jöndeu jūmystaryn jürgızude.
220 nysannyŋ osy künge deiın 50-60%-ynyŋ jūmysy aiaqtaldy dep aita alamyn. Tez aiaqtalu sebebı balabaqşany jöndeu, joldy retteu, subūrqaqtardy qalpyna keltıru sekıldı jūmystar asa köp uaqytty qajet etpeidı.
- Al būl baǧyt boiynşa jūmysşylarǧa qanşa aqşa tölenude?
-Eŋ tömengı ekı ailyq jalaqynyŋ qosyndysynan tömen bolmauy kerek. Iаǧni, eŋ tömenı – 85 myŋ teŋge. Al keibırıne 100-120-150 myŋ kölemınde de eŋbekaqy tölenude.
Bır nysanymyzǧa baryp arnaiy tekserıp, qarapaiym qara jūmysşylarmen söilesıp kördık, olar künıne 5 myŋ teŋge kölemınde alyp jür eken. Olar būdan bölek tamaq pen jatyn orynmen de qamtylǧan. Zeinetaqy qoryna da aqşasy tüsıp otyrady.
- Jyl aiaqtalyp qaldy? Älı de jūmys ızdeuşıler köp pe?
- İä, bızge älı künge jūmys ızdeuşıler tolassyz kelıp jatyr. Jyl soŋynda sūranysqa sai qai baǧdarlama boiynşa aqşa köbırek bölınuı kerek, bız ortaq esebın şyǧaryp, kelesı jyldyŋ josparyn jasaimyz.
Künnen-künge elektrondy-sifrlyq formatty paidalanuymyz da artyp keledı. Elektrondy qoltaŋba arqyly Enbek.kz saityna jūmys beruşı de, jūmysqa ornalasuşy da ötınım qaldyryp, bır-bırımen bailanys ornatuyna bolady.
Al bızdıŋ arnaiy baǧyttarymyz boiynşa azamattar saitymyzǧa tek jūmyssyz retınde tırkele alady. Bıraq joldamany bızge kelıp aluǧa mındettı.
Adyrna: Uaqytyŋyzdy bölıp, sūhbat bergenıŋız üşın raqmet! Halyq qiyn jaǧdaida qalai jūmys tabuǧa bolatyny turaly paidaly aqparat ala aldy dep oilaimyn.
Foto aşyq derekközden alyndy,
Aqgül AIDARBEKOVA
