Maŋaiyna jalaqorlyqpen aty şyqqan Serıkjan Biiaşidıŋ (qūjatynda osylai) soŋǧy künderı özınıŋ iutub kanalynda Nūr-Otan partiiasynyŋ biylǧy praimeriz nauqanyna qatysuşy Düken Mäsımhanūlyn jalalaǧan, ar-namysyna tietın auyr sözder aitqan videojazbasy jariialandy. Däl osy sailau nauqany kezınde S.Biiaşidı būndai las tırlıkke älde kımderdıŋ (Düken Mäsımhanūlynyŋ qarsylastarynyŋ bırı boluy äbden mümkın) aidap salyp otyrǧany jasyryn emes.
Ärine, özınıŋ ar-namysyn Düken Mäsımhanūly zaŋ aldynda özı qorǧai jatar. Al oǧan negızsız jabylǧan S.Biiaşidıŋ jalasy turaly küllı alaş balasyna aqiqatty aitudy, ıstıŋ aq-qarasyn tüsındıre ketudı azamattyq paryzym dep bılemın.
Sözdıŋ älqisasyn Düken Mäsımhanūlynyŋ kım degen sūraqtan bastaiyq. Ony men aitsam, Dükeŋdı jaqtap otyr deitınder de şyǧady. Ol taraptaǧy sözdı qazyna keudelı abyzdarymyz ben esımderı alty Alaşqa belgılı ǧalymdarǧa bereiık. D.Mäsımhanūlynyŋ ūstazy, arǧy bette tūratyn tarihşy-ǧalym Jaqyp Myrzahanov özınıŋ «Segız qyrly, bır syrly» atty maqalasynda: «...D.Mäsımhanūlynyŋ talantty aqyn, zerdelı zerttermen, qytaitanuşy ǧalym, myqty audarmaşy jäne qoǧam qairatkerı bolyp jetıluı barysynda, ūlty men otany üşın jaramdy ūrpaq tärbielegen ūlaǧatty ūstaz boluynyŋ orny bölek. Özınıŋ ūstazdyq mındetın tabysty öteuge bırlestıre otyryp, oqulyqtar qūrastyru, ädebi-ǧylymi eŋbekterdı audaru jäne zertteu jūmysymen tynymsyz ainalysty» dep, özınıŋ joǧary baǧasyn bergen bolsa, qazaqtyŋ maŋdaiyna bıtken äigılıAhaŋdarynyŋ bırı, ǧalym Aqseleu Seidımbek: «Täuelsızdık alǧannan keiın, qazaq halqynyŋ qūramyna tek şettegı qazaq diasporasy ǧana qosylǧan joq, eŋ aldymen şettegı qazaq ruhaniiaty qosyldy. Onyŋ igılıgın, şapaǧatyn bız köre bastadyq. Atap aitqanda, anau İslam Jemenei, Mūrtaza Būlytai. Aita bersek öte köp. Uaqyt tyǧyz. Būlar qazaq ädebietınıŋ, qazaq ruhaniiatynyŋ deŋgei-därejesın jaŋa örısterge, jaŋa örelerge kötergen airyqşa, ǧajap tūlǧalar. Solardyŋ ışınde bızdıŋ Dükennıŋ alar orny erekşe. Qazaq ädebiettanuyn Düken jaŋa sapaly deŋgeige, bız barmaǧan, bız şiyrlamaǧan jaŋa örısterge köterdı» dep, D. Mäsımhanūlynyŋ ǧalymdyǧyn, tereŋ bılımdılıgın joǧary baǧalaǧan bolatyn. Būl künde ortamyzda jürgen qazaq ädebiettanu ǧylymynyŋ abyzy, akademik Seiıt Qasqabasov özınıŋ «Azamat» degen maqalasynda: «Bügınge deiın D.Mäsımhanūly Qazaq elı üşın 100-den astam qytaitanuşy maman tärbielep şyǧarǧan bolsa, sol şäkırtterınıŋ denı qazır QR Prezidentı apparaty, QR SIM, QR Qorǧanys ministrlıgı, QR Memlekettık qauıpsızdık komitetı, QR Bılım jäne ǧylym ministrlıgı, Qazaqstannyŋ QHR-daǧy Elşılıgı men konsuldyqtarynda, Qazaq-qytai bırlesken käsıporyndarynda, QR joǧary oqu oryndary men ǧylymi-zertteu mekemelerınde jemıstı eŋbek etude» dep, tekten-tekke jazbaǧan bolar.
Düken Mäsımhanūly – aqyn, audarmaşy, qytaitanuşy-ǧalym, ūstaz. Ädebi şyǧarmaşylyǧy üşın QJO-nyŋ halyqaralyq «Alaş» ädebi syilyǧyna, Prezident jarlyǧymen «Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı» qūrmettı ataǧyna ie bolǧan. Qazaq elıne eŋbegı sıŋgen, osy eldıŋ ystyǧyna küiıp, suyǧyna toŋyp, jar qūlaǧy jastyqqa timei jürgen ūltjandy tūlǧanyŋ bırı. Filologiia ǧylymdarynyŋ doktory, professor. Būl künde QR BjǦ ministrlıgı ǦK R.B.Süleimenov atyndaǧy Şyǧystanu institutynyŋ direktory. Demek, qoǧamda öz orny, qyzmetı, at-ataǧy bar azamat.
Al Serıkjan Biiaşi kım? Qapelımde oiyŋyzǧa ne tüstı? Aityp körıŋızderşı! Menıŋ köz aldyma tek el ışıne alabüiıdei ırtkı saluşy, iutubte auzy köpırıp, körıngenge jala jauyp otyratyn bülıkşı beinesı ǧana oraldy. Odan özge oiǧa eşteŋe orala qoimady. Tūraqty qyzmetı, at-ataǧy joq, joǧary bılımı taǧy joq, qūmda ızı, saida sany da joq, tek ışı keuıp söileuden aldyna jan salmaityn, özıne qarsy pıkır aitqandardyŋ bärın «qytaişyl» dep qaralaityn bıreu. «Baqsam baqa eken» degendei, jalpy ol turaly BAQ betındegı jūrt pıkırın şolyp körsek, Serıkjannyŋ jalpy jaǧdaiy bylai eken.
Onyŋ qaida tuyp, qaida öskenı bızge asa qyzyq emes. Tek sızderge onyŋ atategı men ömır joly turaly myna bır aqparatty aitqym keledı. Aitularǧa qaraǧanda ol Dūŋǧan otbasynda ömırge kelgen. Otaǧasy (iaǧni Serıkjannyŋ atasy) Biiaşi tuylǧanda asa auyr qylmysqa şyrmalady. Sonymen körşısı mektep mūǧalımı eken. Qyzyl şaqa Biiaşidı sol körşısıne tabystap, bır tünde ǧaiyp bolady. Sol ketkennen mol ketıp, ūşty-küilı habarsyz ketedı. Osylaişa Biiaşi qazaq otbasynda erjetedı. Biiaşi erjetkesın qazaq «ata-anasy» ony üilendıredı. Biiaşi balaly-şaǧaly bolady. Demek, atyşuly Serıkjan qazaqqa sıŋgen dūŋǧan otbasynda ömırge kelgen. Bıraq onyŋ äkesınıŋ aty sol küiınde saqtalady. Ol özınıŋ familiasyn «Bılaş» dep aityp jürgenımen qūjatynda «Biiaşi» dep jazylǧan. Būl bır. Ekınşıden, qytaida jäne Qazaqstanda tūratyn bırge tuǧan tuystarynyŋ erterekte «dūŋǧan» bolyp jürgenı turaly kuälık beruşıler de bar. Taǧy bır jaǧynan arǧy-bergıdegı qazaq balasynda «Biiaşi» degen esım bolmaǧan. Būl «Biiaşi» onyŋ dūŋǧan äkesınen qalǧan jalǧyz eskertkış.
Taǧy da S.Biiaşi turaly derekterge qarap otyrsaq, ol erjetıp, Şaŋhaidaǧy bır universitetke oquǧa tüsedı. Oqyp jürgendegı tärtıpsızdıgı, otbasylyq qiynşylyq, psihologiialyq auytqu kesırınen oqudan qol üzedı. Arada bırer jyldan soŋ oquyn qaita jalǧastyryp jürıp, taǧy tabanynyŋ bürı joq ol, oqudan şyǧyp qalady. Qytaida JOO oqu studentke ülken qysym. Būl jaqtaǧydai emın-erkındık joq. Ol jaqta oqu üşın tabandylyq, şydamdylyq kerek. Oǧan oquǧa qyry joq Serıkjan şydamaǧan. Sebezgı jaŋbyrǧa şydamai qalqa ızdeitın eşkınıŋ tırlıgıne osy Sekeŋnıŋ qylyǧy tym jaqyn. Al osyndai adam oqudan qol üzıp qalǧan soŋ ne ıstemek. Qalaida jeŋıldıŋ astymen, auyrdyŋ üstımen jürıp jan baǧu kerek. Söitıp, ärtürlı adamdarmen aralasyp jürgende, būl aiaq astynan joǧalyp ketedı. Baqandai 6 jyl ız-tozsyz joǧalady. Äke-şeşesı ızdestırıp körgenmen deregı tabylmaidy. Keiın, äke-şeşesı ony ızdeudı doǧaryp, jazǧan aryzdaryn qaityp alady. Sebep, olarǧa qytaidyŋ qūqyq qorǧau organdary tarapynan «balaŋdy ızdeme, ol asa qūpiia jaǧdaida tärbielenıp jatyr, balaŋ aman!» degen syŋaida habar kelse kerek. Sonymen alty jyldan keiın Sekeŋ aiaq astynan jarq ete qalady. Jaryq etkende de «jürek jūtqan batyr», «ūltşyl», «dınşıl» beinesınde saiasi arenaǧa şyǧady. Äitpese, oǧan kım senıp, kım ersın?! Sonymen ol odan jūlyp, būdan ūrlap «Myŋ bır sapar» degen kıtap jazady. Onyŋ jarnamasyn qytaidaǧy saittarda qatyryp tūryp jasaidy. Äsırese, «Sen qazaq», «Kültegın» degen saittarda ol kıtap turaly dürkırep tūryp jarnama jasalady. Jastar bırınen soŋ bırı auyzdarynyŋ suy qūryp otyryp älgı kıtapty oqidy. Köşırıp taratady. Şyn mänınde, ol kıtapsymaq olaq qatynnyŋ şikılı-pısılı botqa köjesındei närse. Şet el körmegen, qūdyq tübınde ǧana aspandy baqylaityn qytaidaǧy keibır jastarǧa ol ärine, ülken jaŋalyq bop körınuı mümkın. Sekeŋ sol kıtapta qazaqtyŋ dınge berık emestıgı, islamdyq negızınıŋ naşarlyǧy turaly syn aitady. Qazaqqa qaraǧanda ūiǧyr men dūŋǧannyŋ dınıne berık, naǧyz islam müritı derlık halyq ekenın tamsanyp, auzynyŋ suy qūryp, tıptı, keibır jerlerınde jylap jıbere jazdap (keide «ärtıstıgı» ūstap, jylap alatyny ädetı bar ǧoi) tūryp jazady. Sonymen, Serıkjan osy kıtap arqyly alǧaşqy josparyn, iaǧni, qytaidaǧy qazaq jastarynyŋ, jalpy qazaq ūltynyŋ dınşıldıgı men ūltşyldyǧyn bır tekserıp alady. Tekseru boiynşa, qazaqtardyŋ reaksiiasy oŋ nätije beredı. Sonymen, aŋqau elge aramza moldalyq qyluǧa bel şeşe kırısken Biiaşidıŋ balasy ekınşı josparyna köşedı. Iаǧni, ueichatta (uatsap siiaqty habarlasu jelısı) top qūryp, vahabistık uaǧyzdaryn qarşa boratady. Būl kezde bız qytaiǧa emın-erkın baryp-kelıp jüretınbız. Bız de ärtürlı toptarda bar edık. Sonda onyŋ keibır sözderın estıp qalatynbyz. Sondaǧy sözderınen vahabistık aǧymnyŋ müritterınşe lepırgen, köpırgen sasyq iıs aŋqyp tūratyn. Äsırese, jūma künderı bır-bırıne ärtürlı «jūma mübäräk bolsyn» dep bastalatyn dıni uaǧyzdar men ärtürlı süreler jıberedı. Būl qytaidaǧy qazaqtar arasyndaǧy UEIChAT TOPTARDA kädımgı nauqan retınde jürdı. Būl Serıkjannyŋ qolymen jasalǧan, auzymen uaǧyzdaǧan vahabistık ügıt-nasihattyŋ nätijesı bolatyn. Ärine, dınımız – islam. Bıraq, bız vahabist emespız ǧoi. Dın – ärkımnıŋ jüregınıŋ senımı. Ony menıŋ dınım İslam, sen käpırsıŋ, buddissıŋ, dep közıne şūqu üşın paidalanuǧa bolmaidy. Al dın atyn jamylyp, ärtürlı toptarda vahabistık uaǧyz aitudyŋ kımge, ne üşın kerek bolǧanyn bılesız be? Ol bylai edı.
Qytai ökımetı Şinjaŋ mäselesın (Şinjaŋdaǧy ūltşyldyq pen äsıre dınşıldık mäselelerın retke keltıru) bırjaqty etu üşın belgılı bır saiasi şyrǧa oilap tabuy kerek boldy. Esterıŋızde bolsa, 2009 jylǧy 5 şıldedegı Ürımşıde bolǧan qandy qyrǧynnyŋ tüp-törkınınde kım tūr edı. Ärine, Qytaidyŋ bilıgı tūrdy. Qalai deisız ǧoi, ol bylai.
Şinjaŋnan ışkı qytaiǧa barǧan jūmysşy ūiǧyr qyzdaryn köşede qytailar ūryp-soqqan, zorlaǧan. Ony özderı videoǧa tüsırıp, äleumettık jelılerge jüktegen. Sonymen Serıkjan siiaqty jansyzdary arqyly ūlttyq mäsele kötergızıp, halyqty köşege alyp şyqty. Köşege şyqqan halyq ärine, ūiǧyr qyzynyŋ zorlanǧanyna ar-namysy qainap şyqty. Bıraq qytai ūlttyq qauıpsızdıgı tarapynan qataŋ baqylauda tūrǧan osy oqiǧanyŋ ekınşı künı köşege etnikalyq qytai jastary şyǧyp ūiǧyrlardy qyryp saldy. Būl Şinjaŋ mäselesın şeşudegı alǧaşqy jospary bolatyn. Qytai ökımetı osydan keiın bır jola attanysqa kelıp, Şinjaŋdaǧy jalpy mūsylmandardy basyp-janşuǧa bel şeşe kırısıp, Serıkjandardy kündız-tünı ürgızdı. Ol jatpai-tūrmai qazaq jastary arasynda vahabistık, dıni-ekstremistık ügıt-nasihat jürgızdı. Qazaq jastaryn jappai jihadqa şaqyrdy. Siriiaǧa baruǧa «şahit» atanuǧa ügıttedı. Onyŋ būl «eŋbegı» dalaǧa ketken joq. Qytaidaǧy qazaq jastary arasynda vahabistık, dıni-ekstremistık baǧyt küşeidı. Jaǧdai belgılı bır deŋgeige jetken kezde, iaǧni, 2016 jyldyŋ soŋynan bastap Qytaidaǧy qazaqtar türmelerge toǧytyp (özderınıŋ aituynşa, «üirenu lagerlerı»), pasporttary tartyp alyndy. Sız oilap qaraŋyzşy, Serıkjan qytaidaǧy ueichat toptarynda emın-erkın uaǧyz aitqanda, Qytai ūlttyq qauıpsızdıgı aiǧa qarap, şoşqa taǧalap otyryp pa? Joq. Olar bärın baqylap, tızımge alyp otyrǧan. Kımnıŋ ne jazyp, ne aityp jürgenın jıpke tızgendei baqylaǧan. Sonymen, 2016 jyldyŋ soŋynan bastap jüzege asqan «üirenu lagerıne» toǧytu ısınde äsırese, telefondaryn tekseru arqyly ūstalǧandar köp boldy. Köbıne köp telefondarynda Serıkjannyŋ dıni uaǧyzdaryn tyŋdaǧandar, taratqandar jappai türmege toǧytyldy. Al qytai bilıgı sol kezde de, qazır de Serıkjanǧa eş kınä taqqan emes. Demek, qytaidaǧy qazaqtardyŋ qysymǧa ūşyrauynyŋ tüp-törkınınde Serıkjannyŋ tūrǧany eşkımge qūpiia emes.
Al ol Şinjaŋdaǧy mındetın adal atqaryp bolǧan soŋ Qazaqstanǧa qaşyp kelgen syŋai baiqatty. Kele sala bır künde Almatydan üş päter satyp alǧan. Qalai sonda? Qytaida da, Qazaqstanda da eşqaşan, eş jerde jūmys ıstemegen, tūraqty tabysy joq, biznesı joq bülıkşı bır künde Almaty siiaqty qymbatşylyq jailaǧan megapolisten baqandai üş päterdı qalai satyp alady? Demek, mol qarjyny arqalai kelgen ǧoi qytaidan. Onymen qoimai, Qazaqstannan jer satyp alu maqsatynda kelgen Qytai saudagerlerıne deldaldyq jasaǧan suretı älemjelıde örıp jür. Sonda kım satqyn bolyp sanalady?! Qytaidaǧy qandastarymyzdy jazyqsyz türmege toǧytqan kım eken?! Oily qazaq edık qoi. Är närsenıŋ baiybyna baryp, tereŋıne boilap baryp söz aitatyn baisaldy el edık qoi. Bızdıŋ bügıngı alaşapqyn tırlıgımız, bıreudıŋ sandyraǧynyŋ aq-qarasyn teksermei ere ketetınımız qalai?!
Būl Serıkjan Biiaşidıŋ jat piǧyldy jeksūryndyǧyn, qoi terısın jamylǧan qasqyr ekendıgınıŋ şynaiy keiıp-kespırı.
Onyŋ atalmyş videosandyraǧynda Li Bai, Kegmener turaly söz bolady. Düken Mäsımhanūly tarih ǧylymyna opasyzdyq jasapty-mys. Qytailardyŋ «qazaq jerın bızdıkı» deuıne ideologiialyq alǧyşart jasap berıptı-mys. Öz oiyna özı semırıp, ısınıp-keuıp, lepıre kele, D.Däsımhanūlyn «ǧalym emes» dep yşqynady. Tym külkılı. Beişaralyqtan şyqqan beiädep bır pätua. S.Biiaşi bılmese, bız aitaiyq şyndyqtyŋ qandai ekenı turaly.
Bırınşı, qytai aqyny Li Baidyŋ qaida tuyp-öskenı, şyqqan tegı turaly D. Mäsımhanūly eş jerde aitqan da, jazǧan da emes. Serıkjannyŋ jalaqorlyǧy älde nadandyǧy osy jerden ap-anyq körınıp qalady. Äiteuır japtym jala, jaqtym küie deitın bır beişaralyq. Öitkenı, Li Baidy «qazaq, onyŋ ışınde dulat. Şu öŋırınde tuǧan» deuşılerge Düken Mäsımhanūly o bastan qarsy. Būl pıkırdıŋ negızsız ekenın jazyp ta, aityp ta jür. Demek, D.Mäsımhanūlyn «elıbaişyl» etıp körsetu tap-taza, jüz paiyz jala. Al D. Mäsımhanūlynyŋ «Sarap» atty kıtabynda keltırılgen Kegmener turaly äŋgıme, ol basqa mäsele. Sol basqa mäselenıŋ mänın tüsınbegen jalaqor jartybas auzyna kelgendı laqqan. Kegmener turaly ol zerttemegen de, bılmeidı de... Mūndai kökezuler qaşanda da bolǧan. Bıraq olar aitty eken dep, tarih köşı toqtap qalǧan joq. Al, Kegmenerge keleiık.
Kegmener aqyn ömırde bolǧan adam. Qytaidyŋ köne qūjattarynda saqtalǧan. Biiaşi balasy aitqandai emes, naqty arhivterde bar. Ony qytaidyŋ Go Moro sekıldı müiızı qaraǧaidai ǧalymdary zerttep tūraqtandyrǧan. Sonymen bırge, ony «Iаŋ Lian joqqa şyǧardy» dep resmi Qytai bilıgı nemese ǧylym akademiiasy, ǧylym-bılım ministrlıgı joqqa şyǧarǧan da emes. Ony qytaidyŋ öz ǧalymdary da bıledı. Tıptı älı künge deiın qytaidyŋ poeziia antologiialarynda Kegmenerdıŋ öleŋderı jariialanyp keledı. Demek älı künge deiın ol qytaidaǧy ädebi prosestıŋ auqymynan şyqpaǧan tūlǧa. Al D. Mäsımhanūly öz eŋbegınde türkıtektı Kegmener aqynnyŋ tuǧan jerı qazırgı Ketpen tauynyŋ maŋy boluy mümkın degen boljam aitady. Sebebı, tuǧan jerın esım-soiyna qosyp alu ädebi şyǧarmaşylyq adamdarynda ejelden bar ürdıs. Al boljam jasau bolsa ǧylymi zertteu ısındegı qalypty qūbylys. Qalyptasqan ürdıs. Kelıspegender öz argumentımen qarsy uäj aitady. Sol arqyly aqiqatqa qol jetkızedı. Tura osy Kegmener turalyy bır kezde Saǧyntai Sūŋǧatai degen azamat jazdy. Düken Mäsımhanūly jazbaşa (jaŋylmasam «Qazaq ädebietı» gazetınıŋ betınde) jauap berdı. Keiın S.Sūŋǧataidyŋ D.Mäsımhanūlynan auyzşa keşırım sūraǧanyn da bılemız. Ǧylymi zertteudıŋ isı mūrnyna barmaityn Serıkjan paqyr ondai dästürdı qaidan bılsın?! Al Kegmener degen türkıtektı aqyndy qazaq jerınde tuǧan degen pıkır qalaişa «qytailardyŋ qazaq jerın bızdıkı deuıne teoriialyq alǧyşart» bolmaq? «Sandyraqtauy jaman, sary auru emes pe eken» dep Ospanhan Äubäkır aǧamyz aitqandai, osydan keiın S.Biiaşidı denı sau, qalypty adam deuge bola ma?! Tıptı, Mūqtarhan Orazbai men Ömırbek Bäigeldı jalaulatyp jürgendei «Li Bai Orta Aziia öŋırınde tudy» degen uäjdı dūrys degennıŋ özınde, «sony syltauratyn qytailar jerımızge talasady» degennıŋ özı sypaiylap aitsaq, jyndynyŋ sözı. Mysaly, äl-Farabi Otyrarda tuǧan. Al, Arabtar ony arab dep esepteidı. Nemese Puşkinnıŋ tüp tegı Arab degen söz bar. Sonda, Arabtar Otyrardy nemese Reseidı bızdıŋ jer dep talasa ma?! Aitsa aitar. Bıraq, onda da Serıkjannyŋ özı siiaqty bülıkşı, jalaqor, ūrynarǧa qara tappai köşede jürgen bıreu aituy mümkın. Onyŋ üstıne, ǧylym degen ızdenu, zertteu, täuekel etu, boljau nätijesınde ösedı. Mynany zerttesem, qytai ökpeleidı, mynany zerttesem, orys renjidı, nemese olar bızdıŋ jerımızdı basyp alady degen ol endı Serıkjanskii sandyraq qana bolyp qala beredı.
Serıkjan Biiaşi özınıŋ videosandyraǧynda taǧy bylai deidı. Ol «qytaişa-qazaqşa ülken sözdık» qūrastyryp, özı iemdenıp aldy, negızınde, ol S.Naimannyŋ kök sözdıgı bolatyn» dep, lepırıp, auzy köpırıp laǧyp, tamaǧy jyrtylǧanşa şyŋǧyrypty baiqūs. Bızdıŋ auylda «esuas ekenın esınegenınen bıldım» deitın söz boluşy edı, sol aitqandai Serıkjannyŋ psih-auru ekenı, tiıserge qara tappai jürgen esersoqtyǧy auzynyŋ köpırşuınen, qol sermeuınen-aq körınıp tūr. Al sözdık jasau bılım-parasaty jetken adamnyŋ ısı. Örkeniettı elderde qos tıldı sözdıkter jyl saiyn myŋdap basylyp şyǧyp jatady. Solardyŋ qyrylysyp jatqanyn körgen pende bar ma eken?! Ne bolmasa, S. Naiman, iaǧni, Naimanǧazy Sapanūly aǧamyz däl qazır osy Qazaqstanda, Almaty maŋynda ömır sürıp jatyr eken ǧoi. Ol kısı osynyŋ bärın körıp-bılıp otyrǧan da bolar. Pıkırı, narazylyǧy bolsa, özı aitar edı ǧoi, Serıkjannyŋ būl aradaǧy äŋgımege deldaldyq qylardai ne qaqysy bar?! Demek, onyŋ ışın qainatqan ülken sözdık emes, D. Mäsımhanūlynyŋ adal eŋbek, öz ısınıŋ mamany retınde biıkterge örlep bara jatqanyn körealmastyq ǧana. Bırınşıden, ışın örtegen qyzǧanyş, ekınşıden, Praimerizge qatysuşy Dükennıŋ atynyŋ ozyp bara jatqanyn köre almai, tyraştanǧan keibıreulerdıŋ it tırlıgınen, üşınşıden, qytai qojaiyndary tapsyrma berıp otyrǧandyǧynan, Almatydan bır künde üş päter alǧan aqşany aqtau üşın, auzyna boq-sıdıgın toltyryp alyp, jalpy jūrtqa şaşyp otyr. Odan basqa tük te emes.
Osy jolǧy sandyraǧynda S.Biiaşi özınşe Düken Mäsımhanūlynyŋ qytaişa qabıletıne kümän keltırıptı. Biiaşi balasy sen kümän keltırgenmen, onyŋ eŋbegın öz közımen körgen el aǧalary, ǧalymdar, ärıptesterı, şäkırtterı kümän keltırmeidı. Tıptı, halyqaralyq ǧylymi jiyndarda baiandamasyn qytai tılınde jazyp, baiandap jürgen ǧalym, qytai tılınen jüzdegen ädebi şyǧarmany möldıretıp qazaq tılınde söiletken talantty audarmaşy – Düken Mäsımhanūly turaly aitqan būl sandyraǧyna itım de ilanbas edı.
Sodan keiıngı onyŋ videosandyraǧynda aitylǧan bır mäsele, Düken Mäsımhanūlynyŋ bır qytai azamatymen tüsken suretı. Iаǧni, S.Biiaşi qytai elşısı dep jürgen qytailyq azamat. Ol negızı Düniejüzı qazaq küresı federasiiasynyŋ vise-prezidenı Sün Jianlin esımdı käsıpker qytai azamaty eken. Bız ol turaly da zerttep kördık. Ol Biiaşi aitqandai, äste Qytaidyŋ bızdegı elşısı de, tıptı elşılıktıŋ qyzmetkerı de emes. Onymen suretke tüspegen, dastarqandas bolmaǧan qazaqstandyqtar kemde-kem deuge de bolady. Atyn atamai-aq qoiaiyn, olardyŋ arasynda bilık ökılderı de, tıptı ädebiet, öner qairatkerlerı de tolyp jatyr. Al D. Mäsımhanūly bır retkı bas qosuda bırge bolǧan eken. Düken myrzamen qūşaqtasyp qoldaryna riumka ūstap tūr eken. Surettıŋ tosynnan, tu syrtynan tüsırılgenı de körınıp tūr. Demek, belgısız bır azǧynnyŋ otqa mai qūiu üşın jasaǧan tyraş tırlıgı. Tüptep kelgende, onda tūrǧan ne bar?! Qytailarmen (hanzu) aralasuǧa bolmaidy, dastarqandas boluǧa tiym salynǧan degen zaŋ joq qoi. Onda oryspen de, aǧylşynmen de qūşaqtasyp, araq ışkenderdı jelıge şyǧaryp, bärın satqyn dep jariialaiyq. Būl endı dūŋǧantektı qorqaudyŋ su jūqpas sūmpaiylyǧynyŋ naqty bır körınısı.
Sonan soŋǧy taǧy bır aita keter jait, «aita, aita altaidy, Jamal apam qartaidy» demekşı, būl S.Biiaşi qyryq jylǧy maltasyn ezuden şarşamaityn kökdoly qatyndardan bır aumaidy. Erkek pa, erkek jynysty saldaqy ma, aiyryp bolmaidy. Äitpese, qytaidan kelıp, Siriiaǧa ketken qazaqtar turaly äŋgıme äbden jauyr bolyp, tızesı şyqty ǧoi. Ondai oqiǧanyŋ bolǧany şyŋǧyrǧan şyndyq, aidai aqiqat. Onyŋ tüp-törkınınde Serıkjannyŋ özı tūrǧanyn joǧaryda däleldedık. Öz basyndaǧy boqty bıreuge jaǧu kerek bop jürgende, D. Mäsımhanūlynyŋ auzynan sondai bır pıkır şyǧyp kettı. Al kelıp, jerden jetı qoian tapqandai jalaulatqan kım? Ol myna esuas S.Biiaşi. S.Biiaşidıŋ aitar uäjı: «QR Ūlttyq qauıpsızdıgı Dükennıŋ Siriiaǧa qytaidan kelgen qazaqtar bardy degenın joqqa şyǧardy. Bızde ondai tızım joq dep aitty» degennen ary aspaidy. Ainalaiyn-au, ol resmi organ ǧoi. Qaidaǧy bır S. Biiaşige resmi aqparatty bere salady eken-mys. Būl da külkılı jait. Ol kelmes būryn, Qazaqstanǧa kelgen qandastar mamyrajai ömır keşıp jatqan edı. Sol keldı de bükıl qazaqty bölumen, jaq-jaq qylumen ainalysyp keledı. Onyŋ da basty sebebı bar. Kezındegı orystyŋ qazaqty ru-ruǧa bölıp qyrqystyrǧanymen asa aiyrmasy joq Sekeŋnıŋ būl tırlıgınıŋ...
Mıne, osyndai-osyndai şyndyqty Serıkjan bılıp tūrsa da, qanşa aitqyşpyn degenımen ylǧi ainalyp ötedı. Osyny oqyp otyryp, keŋırdegıne oqtau kırgendei qylǧynary dausyz. Öitkenı, şyndyq qaşanda aşy ǧoi. Bıraq, ol ölmese, ölem qapsyn. Men beikünä halyqqa aitamyn, osyndai arandatuşydan saq bol dep! Köpırme sözdı kım aitady, qolynan tük kelmeitın sūmpaiylar aitady. Al qolynan ıs keletın adam halqyna, otanyna ünsız qyzmet etedı. Jalaqorlyq, bıreuge or qazu, tübınde özın jarǧa jyǧady. Aramyzda arandatuşy jür, abai bolaiyq aǧaiyn! Tuǧan halqymyzdyŋ joǧyn joqtap, sol jolda jan aiamai eŋbek etıp, küresıp kele jatqan asyldarymyzdy, azamatymyzdy qadırlei bıleiık jūrtym! Mūndai jalaqorlar HH ǧasyr basynda da bolǧan. Kommunist äperbaqandar ūlt üşın tuǧan Alaştyŋ asyl tektı degdarlaryna da «Japon şpiony» dep negızsız jala japqanyn tarihtan jaqsy bılemız. Sonyŋ kesırınen, myŋdaǧan Alaş arystary repressiiaǧa ūşyraǧanyn Sız ben bız ūmyta qoiǧan joqpyz. Būl tarihtyŋ bızge ūǧyndyrar aşy sabaǧy. Al S.Biiaşi Mūhtar Şahanovty, Näbijan Mūhametqandy, Abzal Qūspandy, Ahmetbek Nūrsilany, Omarälı Ädılbektı, Düken Mäsımhandy, Raqym Aiypty, Säule Äbıldahandy, Serık Mūrathandy, Aiatjan Ahmetjandy, taǧy da basqa jüzdegen-myŋdaǧan ūlttyŋ adal perzentterın «qytai şpiony» dep jar salyp jürgenıne üş jyldan asyp barady. Būlardyŋ bärı el üşın eselı eŋbek etıp jürgen, qoǧamda orny bar, jūrtqa syily azamattar. Olardyŋ bırı ädebietke eŋbek sıŋırse, endı bırı ǧylym salasynda, taǧy bırı biznes salasynda ter tögıp jür, al endı bırı oqu-aǧartudy alǧa süirese, taǧy bıreulerı jurnalistika, qūqyq salasy boiynşa elıne adal qyzmet etıp keledı. Eşqaisysy anau jalaqor antūrǧan siiaqty erıgıp, köpırıp jürgen joq. Sondyqtan, oŋ men soldy, jaqsy men jamandy ajyratyp, jan-jaqqa ǧylymi közben qarap üireneiık aǧaiyn!
S.Biiaşi özınıŋ osy jolǧy videoottamasynda «Düken Mäsımhannyŋ orny parlament emes, türme. Ol qylmysker» dep sandyraqtapty. Onyŋ aitqanynyŋ bärınıŋ tüp-tügel jala ekenın joǧaryda däleldedık.
Halqymyzda «öz basyndaǧy boqty körmei, kısı basyndaǧy şoqty körıptı» degen maqal bar. Osy maqal däl osy dūŋǧantektı bülıkşıge arnalyp aitylǧandai. Qane, Serıkjan Biiaşidıŋ bır basyndaǧy qylmystaryn sanamalap köreiıkşı:
- Qytaidaǧy qandastar arasyna vahabistık, dıni ekstremistık ügıt-nasihat jürgızıp, olardyŋ jappai türmege jabyluyna sebepker boluy;
- «Qytaidaǧy qazaqtardyŋ 15-40 jas aralyǧyndaǧy qyzdary men äielderınıŋ qytailar tarapynan zorlanbaǧany qalǧan joq» dep milliondaǧan qazaq qyzdarynyŋ ar-namysyn aiaqqa taptauy;
- Qazaqtyŋ aqyn-jazuşylaryn «olar sasyq közender, kör tyşqandar» dep qorlauy;
- Köptegen belgılı tūlǧalarǧa «qytaişyl, qytaidyŋ jansyzy, ūlt satqyny» dep negızsız jala jabuy;
- Qasiettı kök tuymyzdy «kök dambal» dep elımızdıŋ rämızder turaly zaŋyn aiaqqa taptauy;
- Öner adamdaryn (onyŋ ışınde änşı-küişı qyzdarymyzdy) jezökşege teŋep, bıreuden bır bala tuyp alǧannan keiın «halyq qatyny bolyp ketedı» dep ar-namystaryn qorlauy;
- Qazaqstandaǧy ūiǧyrlardyŋ jiynynda olardy aşyq jihadqa şaqyruy;
- Äleumettık jelı betınde «Er Töstık» (būdan da basqa feik attary jeterlık) degen feik atpen auzyna kelgenın aityp belgılı tūlǧalardy masqaralauy;
- Äleumettık jelı betınde «Er Töstık» degen feik atpen Elbasy N.Ä.Nazarbaevty «qalmaq şal» dep masqaralauy;
- Zaŋsyz ūiymǧa basşylyq etıp, sol arqyly halyqtan qarjy jinap ony jeke maqsatyna paidalanuy;
- Qytaidaǧy ūiǧyrlardy köşırıp äkelıp, azamattyq, jer beru kerek dep ūltarazdyqtyŋ otyn qozdyruy;
Qūrmanǧazy Jūmaǧūl
Aqyn, jurnalist
(Avtor pıkırı redaksiia közqarasyna
sai kelmeuı mümkın)
