Öleŋ üşın ömır sürıp, ömır üşın öleŋ örgen aqyndar kemde-kem. Solardyŋ bırı «Menıŋ appaq janymdy kım ulaǧan» dep mynau älemnen säbişe meiırım ızdep, şarq ūrǧan aqyn Äbubäkır Qairan aǧamyz. Aqyn deimız-au, būl kısı tūtas ädebiet desek te artyq bolmas. Endeşe ömırı ädebietke telıngen Äbubäkır Qairannan alynǧan sübelı sūqbatymyzdy nazarlaryŋyzǧa ūsynamyz.
– Aqyn özınıŋ aqyn ekenın ūmytyp bara jatqanda ne ısteuı kerek?!
– Tabiǧatynan aqyn bolyp tuǧan adam aqyn bolyp qalady dep oilaimyn. Aqyndyq daryn boiyna şala türde daryǧan adamdy öleŋnıŋ özı-aq tastap ketedı. Sodan keiın qanşa tyryssa da, tastandy aqyn täuır öleŋ jaza almaidy. Eŋ dūrysy, aqyn emes ekenın sezgen soŋ, özgenıŋ de, özınıŋ de basyn auyrtpai, öleŋ jazbai-aq ketu kerek qoi.
– Ädebietke prozamen imene aiaq basyp, keiınnen poeziiaǧa köşkenıŋızdı jaqsy bılemız. Sızde poeziia jaqsyraq şyǧa ma, älde proza ma?
– Jetınşı synyptan bastap äŋgımeler jaza bastadym. Anda-sanda öleŋ de jazdym. Jiyrma jasymnan poeziiaǧa tūtas bet būrdym. Biylǧy jyl basynan bırneşe novella jazyp tastaǧanym da ras. Novella degen janr poeziia siiaqty adam jüregıne jyly tiedı. Bıraz jasqa kelıp, ömır tanyǧan soŋ, öleŋnıŋ örtınen qaşyp, prozanyŋ tamyryn basyp qoiǧanym da dūrys emes pe? Maǧan ekeuınıŋ qaisysy jaqsy? Ekeuı de. Bıraq… poeziia özım ǧoi.
– Biyl Abai Qūnanbaiūlynyŋ 175 jyldyq mereitoiy. Sızdıŋ ūǧymyŋyzdaǧy Abai turaly bılsek dep edık...
– Seksenınşy jyldary « Abai!» dep…» degen öleŋ jazyp edım. Sonyŋ soŋǧy şumaǧy jauabym bolsyn.
Eldık pen erlık baiqalar älı,
Şaiqalar älı talai kök.
Ketkenın halqym qaita alar älı,
«Alla!» dep…sonsoŋ «Abai!» dep.
- «Işıppın tanyspen de, beitanyspen,
Laǧnet bärıne endı aitam ışten.
Bülkıldep bauyrymdy soryp jatyr
Şarabym ürıp ışken, şaiqap ışken» deptı Jürsın Erman aǧamyz «Maskünem» degen öleŋınde. Aryndy aqyn şabyttanyp jyr jazuy üşın araqty janyna serık etuı kerek pe? «Jalpy aqyn bıtken araqqa jaqyn» degen aiypqa kelısesız be?
- Menıŋ bıluımşe, eşbır aqyn araq ışıp otyryp öleŋ jazbaidy. Al, şabyt üstınde öleŋderın qaita oqyǧanda köŋılı tolsa, şalqyp-şalqyp ketetınderı ras. Aqynnyŋ köŋılı teŋız siiaqty. Tolqidy. Şalqidy. Köptegen aqyndardyŋ beikünä dumandarynyŋ sebebın sodan ızdegen jön.
– «Beu, aqynym!
Köp būldama mahabbatyn halqyŋnyŋ» deptı orystyŋ ūly aqyny Puşkin. Sız öz halqyŋyzdyŋ mūŋyn mūŋdai aldyŋyz ba?
– Halyq degen – alyp. Aqyn – sonyŋ tılı ǧana. Jetken jetıstıgıne mastanyp, tym taltaŋdap, asqaqtap jüretınderdı aqyn tūrmaq, adamnyŋ da qataryna qospaimyn. Halyqtyŋ mahabbaty da auatyn aqynǧa ǧana auady. Ol mahabbatty būldau… Būl-ūiatsyzdyq!
Men öz ūltymnyŋ mūŋyn lirikalyq öleŋdermen ǧana emes, tarihi dastandar arqyly da jyrlap kelemın.
– Qazaq ädebietındegı sızdı tolǧandyratyn eŋ özektı mäsele ne?
– Qazaq ädebietındegı eŋ özektı mäsele – synnyŋ joqtyǧy. Sen sondyqtan osy saualdy qoiyp otyrsyŋ. Eger syn bolsa, bızdıŋ ädebiettıŋ nesı artyq, nenıŋ kem ekenın bılıp otyrar edım. Ömırge öz kezegımen kelıp jatqan ädebi şyǧarmalardyŋ qaisysy nesımen jaqsy, nesımen naşar ekenın tamyrşydai däl basyp aitar synşylarǧa tym zärumız.
– Özderın postmodernist aqynǧa balap, «Köleŋkeŋnıŋ tyrnaǧyna asyldym» degen sekıldı tüsınıksız tırkesterdı qoldanatyndardy aqyn deuge bola ma, aǧa? Bızge baiaǧy tört jolmen, qara öleŋ ūiqasymen jazylatyn, maqpaldai jūmsaq öleŋder kerek emes pe? Älde zamanyna qarai öleŋge degen sūranys ta türlenıp tūra ma?
– Şyndyqty aitaiyn, men ädebiettegı aǧymdar degenge tıptı köŋıl audarmappyn. Jalpy, teoriia degenge basymdy imeimın. Teoriiany oqyp alyp, sony sanasyna toqyp, qalam soryp otyrǧandardan aqyn şyqpaidy. Şyqsa da, olardyŋ öleŋderınen zorlyqpen qūrastyrylǧan jasandylyqtyŋ sūlbasy körınıp tūrady. Keiıngı kezderde köptegen jas aqyndardyŋ öleŋderınen qazaqy iıstı seze almai qalyp jürgenımız de sen aityp otyrǧan postmodernizmnıŋ kesırınen be dep te oilaimyn.
– Jas aqyndarǧa aitar aqylyŋyz?
–“Jastyq şaqtyŋ qadırın jasyŋ jetkende bılersıŋ” degen qazaq. Endı bılıp otyrǧandardyŋ bırı – özımmın. Örtenıp ketken künderımdı, jylap qalǧan jyldarymdy esıme alsam, tura, özegımdı boilap, aşy özen aǧyp jatqandai bolady. Sondyqtan bolar, jas aqyndardyŋ bärınen ötınetınım - altyn uaqyttaryn arzymas arzan jürıske aiyrbastamasyn, keudelerındegı bos jerlerdı pasyqtyq, pysyqtyq siiaqty nas oilarǧa emes, eŋ bırınşı imanǧa, sodan keiın bılımge toltyrsyn. Janyŋda jürgen jaqsy aqyndardyŋ jazǧandaryna syn közben qarap, taza pıkırlerın bıldıruge asyqsyn. Eŋ bastysy künşıldıkten aulaq bolsyn.
Aqgül AIDARBEKOVA,
“Adyrna” ūlttyq portaly
